نام استان: همدان

نام قدیم: نام همدان براي اولين بار در سال 1100 ق. م در كتيبه تيگلات پليسر اول، شاه آشور به چشم مي خورد كه آن را امدانه يا همدانا ذكر كرده است ،ولي در كتيبه هاي عهد هخامنشي آن را هگمتان ودر كتاب هردوت يوناني اكباتان مي خوانيم.

مرکز استان: شهرستان همدان

تاریخچه: موقعيت استان همدان از نظر اقليمي و طبيعي جهت فعاليتهاي كشاورزي ودامداري مناسب است و این عامل از قديميترين ازمنه سبب شده است كه اين منطقه محل استقرار ونشو و نمو تمدنهاي باستاني باشد .وجود تعداد بیشماری از آثار باستاني ماقبل تاريخ در نقاط مختلف استان دليل بر اثبات اين مدعا است. كاوشهاي تپه گيان نهاوند نشانگر این است كه مردمان ساكن در استان در شش هزار سال پيش، دارای فرهنگ و تمدن خوبی بوده اند. همدان مرکز حکومت قوم ماد بود و پس از غلبه پارس ها و ظهور حکومت هخامنشی همچنان از اهمیت ویژه برخوردار بود. وجود كتيبه هاي گنجنامه،بقاياي ستونهاي سنگي كاخهاي هخامنشي،جامها والواح زرين وسيمين بدست آمده از همدان مربوط به هخامنشیان حاكي ازاهميت اين شهر و منطقه در اين دوره است. پس از هخامنشیان، شهر همدان بدست اسكندر مقدوني ويران گرديد ولي بدليل موقعيت استراتژيك آن تبديل به مقر نظامي او شد. از دوره اشكاني وسلوكي نیز مجسمه شير سنگي و بقاياي يك گورستان در شهر همدان وآثار مختصري از معبد لائوديسه در شهر نهاوند برجاي مانده است.

همدان يكي از آخرين پايگاههاي مقاومت پارتيان در برابر حكومت تازه نفس ساساني بود. در دوره ساساني همدان يكي از ضرابخانه هاي اين حكومت بوده است و سكه هاي متعددي از اين دوره در اين شهر كشف شده است. یزدگرد اول ساسانی اقدامات عمراني مهمي در همدان انجام داد. شهر همدان مقارن تاخت و تاز اعراب به ايران و فتح آن بدست مسلمانان در سال 645 ميلادي چنان اهميت واعتبار داشت كه تازيان گشودن آن را پس از فتح نهاوند بزرگترين پيروزي خود بر ساسانيان شمرده اند و پس از آن بتدریج طوایف عرب در این منطقه ساکن شده بر آن تسلط یافتند.از اواسط قرن سوم رياست منطقه به عهده سادات علوي بود كه به عنوان علويان وسپس با نام علاء الدوله هاي همدان براي مدت چهار قرن اين مقام را به صورت مورثي بر عهده داشتند. بناي تاریخی گنبد علويان يادگار اين دوره است. در قرون چهار و پنج  کشمکش هاي زیادی بين سلسله هاي حسنويه، ديلميان، و كاكويه درهمدان رخ داد. در این دوره باباطاهر عارف و شاعر وارسته و مشهور نیز در شهر همدان مي زيست. در سالهاي 387 تا 412  هجري، شمس الدوله ابو طاهر شاه خسرو ديلمي در همدان حكومت داشت و ابوعلي سينا طبيب و دانشمند بزرگ ايراني در اين شهر منصب وزارت وی را داشت.

موقعیت جغرافیایی استان: استان همدان در غرب ايران بين 33 درجه و59 دقيقه تا 35درجه و48 دقيقه عرض شمالي و47 درجه و34 دقيقه تا 49 درجه و36 دقيقه طول شرقي از نصف النهار گرينويچ قرارگرفته است. اين استان از شمال به استانهاي زنجان وقزوين،از جنوب به استان لرستان، از شرق به استان مركزي واز غرب به استان كرمانشاه وقسمتي از استان كردستان محدود است .

مساحت استان: 19493 كيلومتر مربع

تقسیمات سیاسی استان: استان همدان شامل ۹ شهرستان، ۲۵ بخش، ۲۷ شهر، ۷۳ دهستان و ۱۱۲۰ روستا است.

شهرستانهای استان: مرکز استان همدان شهر همدان است. شهرستانهای این استان عبارتند از: اسدآباد، بهار، تویسرکان، رزن، فامنین، کبودرآهنگ، ملایر، نهاوند و همدان. بزرگ‌ ترین شهرهای این استان عبارتند از: همدان، ملایر، نهاوند و تویسرکان.

شرایط اقلیمی: استان همدان از استان‌ های کوهستانی، مرتفع، سردسیر و باد خیز کشور محسوب می ‌شود. به طور كلي آب و هواي استان در نتيجه وجود كوه هاي مرتفع، رودخانه ها و چشمه سارهاي فراوان و پرآب و پستي و بلندي هاي زياد متغير است. بدين ترتيب كه هواي دره هاي شمالي كوه الوند ،سرد وهواي دره هاي بخش مركزي ملايم مي باشد. زمستانهاي  اين استان سرد و پربرف و باران و تابستانهاي آن معتدل است .

ارتفاعات و کوههای مهم استان: سلسله جبال الوند، كوه هاي گرو، قلي آباد و قره داغ و...

رودهای مهم: رودهای استان همدان که از چشمه ‌سارها و کوه‌ های استان تغذیه می ‌شوند، معمولاً در فصل تابستان با افزایش دمای هوا، به جز رود گاماسیاب و سیمینه‌رود، سایر رودها خشک و یا به پایین‌ ترین سطح آب‌ دهی خود می ‌رسند. مهم‌ ترین رودهای استان همدان عبارتند از: رود قره ‌چای، رود تلوار، رود سیمینه ‌رود، رود خاکو، رود دره مرادبیگ، رود عباس‌آباد، رود گردنهٔ اسدآباد، رود همه ‌کسی و رود ارزانفود.

پوشش گیاهی: در استان پوشش گیاهی به‌صورت جنگل متراکم وجود ندارد ولی پوشش گیاهی جنگلی در سطوح محدود و پراکنده مشاهده می ‌شود. این پوشش گیاهی جنگلی از نظر وضعیت به دو دسته جنگل‌ های تنک و جنگل‌ های مخروبه تقسیم می ‌شود. از گونه ‌های درختی این جنگل ‌ها می ‌توان به بلوط، کیکم (افرا جنگلی)، داغداغان، گلابی وحشی و زبان گنجشک و از گونه‌ های درختچه ‌ای به بادام کوهی، ارژن، دافنه و سماق اشاره نمود. همدان از قدیم الایام قطب وجود سبزیجات و گیاهان مختلف دارویی و خوراکی بوده است و با فرارسیدن فصل بهار دامنه‌ های الوند همدان و سایر کوه ‌ها شاهد رویش گیاهان و سبزیجات زیادی از جمله شنگ، بنفشه، گزنه، بابونه، غازیاغی، گیلاخه، کنگر، کاسنی و غیره است.

زیست جانوری: استان همدان در حال حاضر، دارای ۶ منطقه محافظت شده است که عبارتند از: گلپرآباد، خانگُرمَز، لشگردر، شراء، آلموبلاغ، ملوسان و دو منطقه شکار ممنوع شامل شیرین سو و آق ‌گؤل. استان همدان زیستگاه بیش از ۲۱ گونه پستاندار، ۱۵۱ گونه پرنده، ۱۸ گونه خزنده و ۱۵۴۰ گونه گیاه است. گونه‌ های شاخص و پراهمیت جانوری این استان عبارتند از: قوچ و میش ارمنی، کَل و بز وحشی، عقاب طلایی، میش مرغ و پرستوی دریایی نوک کاکایی.

فرهنگ و آداب و رسوم: در اين استان اقوام مختلف با فرهنگها وآداب و سنن خاص خود زندگي مي كنند. مردم اين استان از  آميخته ترين قومیتهای ايران هستند كه عبارتند از: ترک، لر و لک، کرد، فارس و... طبیعت استان همدان همچنین شرایط مناسبی را برای زندگی عشایر و کوچ ‌نشینان فراهم کرده است. در استان همدان شرایط اقلیمی برخی آداب را با خود به همراه آورده است. بعضی خانه ها با آنکه بخاری دارند کرسی هم می گذارند زیرا داشتن کرسی از واجبات است و مردم تا زیر کرسی نروند حسابی گرم نمی شوند. در همدان بچه های کوچک و شیر خواره را روی کرسی می خوابانند تا جای گرم ونرمی داشته وسرما نخورند. رسم است که شب اول که کرسی می گذارند باید روی آن پلو بخورند به همین جهت شب اول کرسی گذاران در همه خانه ها پلو می خورند و علاوه بر ان ظرفی پر از مویز یا شانی یا هر دو را بر روی آن می گذارند تا دوستان وآشنایان که می آیند بخورند وشادی کنند و مبارک باد بگویند. در همدان زمستان را به چله بزرگه وچله کوچکه تقسیم می کنند. چله بزرگه چهل روز است و از اول دی شروع می شود و چله کوچکه بیست روز است که از یازدهم تا آخر بهمن ادامه دارد. مراسمی چون شب زنده داری شب یلدا یا شب چله بزرگ، کوسه گردی یا کوسه گلین، چله کوچک، چهارشنبه سوری و عرفه ازجمله مراسم زمستانی، سمنو پزان و چره گردان ازمراسم فصل بهار،خرمن کوبی و شیرواره از مراسم تابستانی و پاییزانه و قازیان از مراسم  فصل پاییز است.

صنایع دستی: در استان همدان صنايع دستي بيش از صنايع ماشيني گسترش دارد و اهميت آن از قديم بارز بوده است. مهمترين صنايع دستي استان قالي بافي، سفالگري، گيوه بافي، كفش دوزي، پوستين دوزي و دباغي است. قالي بافي همدان در سطح ايران مشهور است وقاليهاي ريز بافت آن به خارج صادر مي شود. انواع ظروف وابزار سفالي علاوه بر توزيع در استان به خارج از منطقه صادر مي شود.

جاذبه های مهم گردشگری: آرامگاه های بابا طاهر و بوعلی سینا، تپه هگمتانه، آرامگاه حبقوق نبی، آرارمگاه استر و مردخای، گنجنامه همدان، مجسمه شیر سنگی، غار علیصدر، بام ملایر، ارگ نوشیجان، یخچال میر فتاح ملایر، و..

جمعیت: جمعیت آن بر پایهٔ سرشماری سال ۱۳۹۰ بالغ بر ۱٬۷۵۸٬۲۶۸ نفر بوده است.

اقتصاد استان: اساس اقتصاد استان همدان درمرحله اول كشاورزي ودامپروري ودر مرحله بعدي استخراج معادن است .

محصولات کشاورزی: عمده ترين محصولات كشاورزي استان همدان گندم وجو است .پس از آنها سيب زميني و چغندر قند است. در كوهستانها انواع ميوه و در دامنه ها، انگور، غلات، حبوبات و صيفي جات کشت میشود.

زبان: زبان غالب این استان فارسی است ولی بعلت وجود قومیتهای مختلف در این استان زبانهای دیگر نیز در آن رایج است که ترکی، لری و لکی و کردی از مهم‌ ترین آنها به‌ شمار می‌ روند.

مشاهیر استان: بابا طاهر، عین القضات همدانی از نوابغ قرن پنجم هجری، میرزاده عشقی، احسان یارشاطر بنیان ‌گذار و سر ویراستار دانشنامه ایرانیکا، ویگن از پیشروان موسیقی پاپ ایران، مصطفی رحماندوست شاعرو نویسنده و مترجم کتاب‌ های کودکان و نوجوانان، پرویز پرستویی، پروفسور ساموئل رهبر پژوهشگر پرآوازه ایران در زمینه هموگلوبین، ابوالحسن بنی‌ صدر نخستین رئیس جمهور ایران، شیرین عبادی نخستین و تنها ایرانی برنده جایزه صلح نوبل، پروفسور توفیق موسیوند استاد جراحی و مخترع جهانی نخستین قلب مصنوعی داخل بدن انسان و...

غذاهای محلی: در رژیم غذایی اهالی استان معمولاً محصولات کشاورزی به صورت خشکبار و تازه استفاده می ‌شود. انواع آش شامل بروش، تله گنجی، کاچی، کلم قمری، بادمجان و آبگوشت، چنجه و نان‌ ها شامل؛ گرده، کاک، کولره، ساجی، فتیر و اقسام شیرینی‌ ها مانند: برساقی، سرجوق، باسلوق، و اریدک و پیکه چو و مرباها و ترشی جات نشان دهنده تنوع غذایی مردم است.

سوغات: تحفه‌ های استان همدان برای مسافران بسیار زیاد است که می توان به کماج، شیره انگور، کشمش، سیرتند، انگشت ‌پیچ، قالی، گیوه، منبّت، عسل، نقل، گردو، سفال و سرامیک، خمیر صنل، حلواگردویی، روغن حیوانی، حلوا شکری، صنایع چرم، گیاهان دارویی، صابون محلی و قیسی اشاره کرد.

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع
استانداری همدان
fa.wikipedia.org
beytoote.com