آرامگاه ابوعلی سینا

ابن سینا از مشهورترین و تاثیرگذارترینِ فیلسوفان ودانشمندان ایران زمین است که به ویژه به دلیل آثارش در زمینه فلسفه ارسطویی و پزشکی اهمیت دارد. وی نویسنده کتاب شفا که دانشنامه علمی وفلسفی جامعی است و القانون فی الطب که یکی از معروف‌ترین آثار تاریخ پزشکی است، می باشد.
وی ۴۵۰ کتاب در زمینه‌های گوناگون نوشته‌است که شمار زیادی از آن‌ها در مورد پزشکی و فلسفه است. جرج سارتن در کتاب تاریخ علم وی را یکی از بزرگترین اندیشمندان و دانشمندان پزشکی می‌داند. همچنین وی او را مشهورترین دانشمند دیار ایران می‌داند که یکی از معروف‌ترین‌ها در همهٔ زمانها و مکانهاو نژادها است. کتاب قانون ابن سینا در پزشکی به سال ۱۹۷۳ در شهر نیویورک ایالات متحده تجدید چاپ گردیده است.
آرامگاه بوعلی‌سینا در میدان بوعلی سینا در مرکز شهر همدان واقع شده‌است.

زندگینامه
 در سوم صفر سال 373 هجری قمری، در روستای افشنه از توابع خورمثین بخارا (در ازبکستان کنونی و ایران بزرگ در قرن پنجم هجری قمری)، در خانه عبدا... بن سینا از مادری به نام ستاره متولد شد، که او را حسین نام نهادند. پدرش که از صاحب منصبان در حکومت سامانی بود وی را به مدرسه بخارا فرستاد تا در آنجا به خوبی تحصیل کند. وی حافظه و هوشی خارق‌العاده داشت. به طوری که در ۱۴ سالگی از معلمان خود پیشی گرفت. او علم منطق را از استادش ناتیلی آموخت. او کسی را نداشت که از وی علوم طبیعی یا داروسازی را فرا بگیرد و پزشکان مشهور از دستورالعملهای او تبعیت می‌کردند. البته وی در فراگیری علم ماوراءالطبیعه ارسطو دچار مشکل شد که تنها به کمک تفسیر فارابی توانست آن را بفهمد. او امیر خراسان را از یک بیماری سخت نجات داد. امیر خراسان در ازای این کار اجازه داد که ابن سینا از کتابخانه باشکوه مخصوص شاهزادگان سامانی استفاده کند. در سن ۱۸ سالگی، ابن سینا بر بسیاری از علومی که بعدها شناخته شدند، تسلط یافت. پیشرفتهای بعدی وی، مرهون استدلالهای شخصی وی بود. آوازه علم و دانش او مرزهای آن روزگار را در هم نوردید و قرنها افکار و اندیشه های ژرف او الهامبخش سالکان طریقت و چراغ هدایت عالمان و اندیشمندان رشته های مختلف علمی گردید. به اعتبار اینکه پسرش علی و جدش سینا بود، ( علی بن حسین بن عبدا... بن سینا ) ابوعلی سینا (بوعلی سینا) خوانده شد.

بوعلی که در 22 سالگی از بخارا به گرگانج (پایتخت خوارزمشاهیان) عزیمت کرد، مورد تجلیل و تکریم بسیار قرار گرفت و در سن 30 سالگی ، در تمام کشورهای اسلامی شهرت یافته بود. ولی  پس از چندی به ری رفت و مورد استقبال مجدالدوله حاکم ری و مادرش سیده ملک خاتون قرار گرفت. ولی تهاجم سلطان محمود غزنوی به ری سبب شد، که از طریق قزوین به همدان عزیمت نماید.
بوعلی به پیشنهاد شمس الدوله حاکم وقت همدان، وزارت او را پذیرفت . وی در زمان دیالمه ،لشکران دیالمه بر او شوریدند و او را نزد شمس الدوله بردند و تقاضای قتل او را کردند، که شمس الدوله تنها به عزل او رضایت داد. ابن سینا به منزل دوست صمیمی خود ابو سعید دخوک رفت ، سپس به تالیف کتابهای طبیعیات ، شفا و قانون پرداخت . او طی نامه ای از علاوه الدوله کاکویه خواست، که اگر اجازه فرماید ، به خدمت او درآید. در این زمان، توسط عمال تاج الدوله فرزند شمس الدوله، دستگیر و به مدت چهار ماه زندانی شد. در زندان، باقیمانده کتاب شفا و نیز کتابهای هدایه و رساله "حی بن یقطان" را به اتمام رساند. در خلال این مدت، علاء الدوله کاکویه، ضمن اجابت در خواست بوعلی و به قصد تنبیه تاج الدوله و تسخیر همدان، به سمت همدان حرکت کرد،که بدون مقاومت،این شهر به تصرف او درآمد.
 آخر عمر در خدمت او ماندف تا اینکه در مسافرتی که به همراه علاء الدوله به همدان داشت، به مرض قولنج دچار شد. وقتی به همدان رسیدند ، متوجه شد که بدنش قدرت مقابله با بیماری را ندارد و گفت : " آن مدبری که تدبیر بدن من می نمود، از تدبیر دست برداشت. دیگر معالجه من نفی ندارد" . پس غسل کرد و توبه نمود و آنچه داشت به فقرا بخشید و هر سه روز، یک بار از حفظ قرآن ختم می کرد و در حالت احتضار این شعر را می خواند:

تا باده  عشق در قدح ریخته اند
و ندر پس عشق، عاشق انگیخته اند
با جان  روان بوعلی، مهر علی
چون شیر و شکر به هم در آمیخته اند  

و می گفت : " مردیم و انچه با خود بردیم ، این است که دانستیم که هیچ ندانستیم" شیخ الرئیس ، حجه الحق ، شرف المل ابوعلی سینا، در روز جمعه اول ماه مبارک رمضان سال 427 هجری قمری، به جوار رحمت الهی پیوست و در همدان مدفون گردید.
   
آثار ابن سینا
ابو علی سینا در زمینه علوم پزشکی، فلسفه، ریاضیات، طبیعی، علوم غریبه، موسیقی، روانشناسی  کتابهای بسیاری تالیف کرده و اشعاری نیز به زبانهای فارسی و عربی سروده است.
به دلیل آنکه در آن عصر، عربی زبان رایج آثار علمی بود، ابن سینا و سایر دانشمندان ایران‌زمین که در آن روزگار می‌زیستند کتاب‌های خود را به زبان عربی نوشتند. بعدها بعضی از این آثار به زبان‌های دیگر از جمله فارسی ترجمه شد. از جمله اثر قانون در طب که توسط عبدالرحمن شرفکندی به فارسی ترحمه شده‌است.
افزون بر این، ابن سینا در ادبیات فارسی نیز دستی قوی داشته‌است. بیش از ۲۰ اثر فارسی به او منسوب است که از میان آن‌ها، بی گمان «دانشنامه علائی» و «رگ شناسی» (رساله نبض) از نوشته‌های او است.
کتاب ‏قانون که  یک دایره المعارف پزشکی است، در سال ۱۳۶۰ توسط مرحوم شرفکندی هژار از زبان عربی به زبان فارسی امروزی ترجمه شد وتوسط انتشارات ‏سروش منتشرگردید وتاکنون چندین بار تجدید چاپ شده‌است. کتاب قانون در دانشگاه‌های اروپایی وآمریکایی تادو قرن ‏پیش مورد استفاده پزشگان بوده وبه اکثر زبانهای دنیا ترجمه شده‌است. وبعد از انجیل بیشترین چاپ را داشته‌است.
وی همچنین علاقه مند به تاثیرات اندیشه بر جسم بود و آثاری نیز در باب ‏روانشناسی دارد.‏
گمان میرود ابن سینا وفارابی بنیانگذاران نخستین پایه های دانش هارمونی در موسیقی بوده اند.
ابن سینا علاوه بر آثار خود شاگردان دانشمند و کارآمدی به مانند ابوعبید جوزجانی، ابوالحسن بهمنیار، ابو منصور طاهر اصفهانی و ابوعبدالله محمد بن احمد المعصومی را که هر یک از ناموران روزگار گشتند تربیت نمود.

تاثیر آثار ابن سینا براروپا:
دو اثر اصلی ابن سینا (شفا و قانون) وی را در اروپا بصورت استاد بی بدیل طب و علوم طبیعی و فلسفه درآورد.
از قرن دوازدهم تا شانزدهم پایه‌های علمی و عملی پزشکی، تعلیمات ابن سینا بود. با آثار ابوبکر محمد بن زکریای رازی نیز آشنا بودند و او را طبیب معالجی بهتر از ابن سینا می‌شمردند، ولی قانون مجموعه تعلیمی بی نظیری به شمار می‌رفت و کتاب «کلیات فی الطب» ابن رشد تنها با قسمت اول کتاب قانون مطابقت داشت. قانون توسط ژرارد کرمونائی میان سالهای ۱۱۵۰ و ۱۱۸۷ به تمامی ترجمه شد و روی هم رفته هشتاد و هفت ترجمه از آن به عمل آمد که البته بعضی، از آنها فقط شامل قسمتی از این کتاب بود. بیشتر ترجمه‌ها به لاتینی بود، ولی چندین ترجمه به عبری دراسپانیا وایتالیا وجنوب فرانسه نیز انجام شد.
قانون اساس تعلیم طب در همه دانشگاه‌ها بود. در قدیمی‌ترین برنامه تعلیمی که تا کنون بدست آمده و مربوط به مدرسه طب منوپلیه است و در منشوری از پاپ کلمنت پنجم مورخ ۱۳۰۹مسیحیو نیز در تمام منشورهای پس از آن تا سال ۱۵۵۷ نام قانون آمده است. ده سال بعد جالینوس را بر ابن سینا برگزیدند، ولی کتاب قانون تا قرن هفدهم هنوز تدریس می‌شد.

جایزه ابن سینا در آلمان
در سال ۲۰۰۵ میلادی دکتر «یاشار بیلگین» با همکاری چند فرد دیگر، کانونی عام المنفعه به نام "آویسنا پرایز" (Avicenna-Preis e.V) در شهر فرانکفورت آلمان بنیان نهاد تا سالانه به انتخاب هیئت داوران  «جایزه ابن سینا» را به افراد یا سازمانهایی که در راه تفاهم فرهنگی ملتها کوشا بوده‌اند اعطاء کند. مبلغ سقفی این جایزه تا یکصد هزار یورو تعیین شده که از طرف شخصیتهای حقوقی وحقیقی مختلف مهیا می‌گردد.

بنای یادبود بوعلی
آرامگاه بوعلی در میانه میدانی به همین نام واقع است. میدانی بیضوی، با درختان چنار کهنسال، باغچه های موزون، بنای زیبا و تندیسی که معرف این میدان است، تفرجگاه زیبایی را بوجود آورده است، که چون نگینی در قلب این شهر کهن می درخشد. شهرهای مهم جهان، معمولاً هر یک به قامت بنای یادبوی مشهورند. همدان نیز، حدود 50 سال است که به برج آرامگاه بوعلی، مزیّن و معروف است.
بنای ابتدایی آرامگاه ابوعلی سینا در زمان قاجاریه ساخته شد و آرامگاه جدید به دستور محمدرضا پهلوی به مناسبت هزارمین سالروز تولد این دانشمند بزرگ، توسط انجمن آثار ملی ایران ساخته و در سال 1333 خورشیدی افتتاح شد.
در دوره قاجاربه دستور دختری به نام نگار، نوه فتحعلی شاه ، مقبره ای برای این دانشمند بزرگ بنا شد. سپس در زمان ساخت آرامگاه کنونی، بقایای جسد ابن سینا به این محل منتقل شد.
طرح و نقشه اولیه بنا کنونی در خرداد سال 1324 خورشیدی توسط انجمن آثار ملی بین مهندسان و فارغ‌التحصیلان رشته معماری به مسابقه گذاشته شد و با نظر آندره گُدار و مهندس فروغی، طرح پیشنهادی مهندس هوشنگ سیحون پذیرفته شد. در نیمه سال 1326 انجمن تصمیم به اجرای طرح گرفت. سال بعد هوشنگ سیحون طرح پیشنهادی را به عنوان پایان‌نامه به دانشکده هنرهای زیبای پاریس تقدیم کرد و اوایل سال 1328 ساخت این آرامگاه آغاز شده ودرسال 1333 هجری شمسی به پایان رسید.
محل فعلی آرامگاه بوعلی منزل مسکونی ابوسعید دخوک؛ یار دیرین وی بوده و بوعلی مدتی را نزد او به عنوان مهمان سپری کرده است. بقایای جسد بوعلی سینا هم به این مکان منتقل و دفن شد که مزار هر دو در این محل واقع شده است. در غرفه آثار بوعلی عکسی از جمجه بوعلی نیز در معرض دید گذاشته شده که هنگام جابجایی مقبره تهیه شده است.

مشخصات بنا
نقشه آرامگاه بر اساس قدیمی‌‌ترین بنای تاریخ‌ دار اسلام در ایران یعنی گنبد قابوس (در استان گلستان) که از شاهکارهای معماری به‌ شمار می‌آید، کشیده‌ شده است. تنها اختلاف ظاهری این بنا با گنبد قابوس در این است که گنبد قابوس 10 تَرک ولی آرامگاه بوعلی 12 تَرک دارد. وجود 12 ستون نشان‌دهنده 12 رشته دانشی است که ابن سینا بر آن‌ها احاطه داشته است.
به مناسبت موقعیت محلی و محدود بودن فضای آرامگاه و برای صرفه‌جویی در مخارج، آرامگاه بوعلی را با نصف ابعاد گنبد قابوس در نظر گرفتند. اختلاف دیگر این دو بنا با یکدیگر در این است که فاصله بین ترک‌ها در گنبد بوعلی باز و گشاده است در حالی که بنای گنبد قابوس از ابتدا تا انتها (جز در قسمت ورودی) هیچ گونه شکاف و روزنه‌ای ندارد و درون آن همچون دخمه، تاریک و فاقد نورگیر و روشنایی است. البته بازگذاردن فاصله میان تَرک‌ها به دلیل وجود بادهای سنگین و طوفان‌های پاییزه و زمستانه شهر همدان نیز بوده است.
ارتفاع هر پایه برج از کف زیرین آرامگاه تا زیر گنبد نزدیک به 23 متر است. پهنا (عرض) هر پایه در پایین 1/17 متر و در بالا 92 سانتی‌متر است. گنبد مخروطی شکل آن نزدیک به 6 متر ارتفاع دارد. ارتفاع اطاق اصلی آرامگاه 6/10 و ارتفاع کلی بنا (از کف تا انتها) بیش از 28 متر است.
در میان 12 پایه برج، تخته سنگ مرمر یکپارچه‌ای به چشم می‌خورد که طول آن 2/55 و عرض آن بالغ بر یک متر است و کتیبه‌ای به خط ثلث بر آن نوشته‌اند. تخته سنگ فوق از آثار برجسته و مهمی است که در بنای باشکوه آرامگاه به ‌کار برده‌اند زیرا در ضمن انجام عملیات مربوط به ساخت آرامگاه، تخت سنگ بزرگ تهیه شده برای این منظور در یک مرحله شکست و دوباره مجبور شدند سنگ فعلی را از کنار دریاچه ارومیه تهیه کرده و به همدان بیاورند.
در قسمت بالای دیوارهای داخلی محوطه مربع شکل آرامگاه، بیست بیت قصیده معروف «عینیه» که از آثار ادبی شیوای ابن سینا در حکمت و فلسفه به ‌شمار می‌آید و حکیم آن را در کمال فصاحت و بلاغت راجع به مراحل مختلف سیر روح انسانی و ارتباط آن با عالم جسمانی سروده است، بر روی 40 لوح سنگی از سنگ مرمر هر کدام به طول 1/10 متر و عرض 0/5 متر به خط ثلث برجسته نوشته شده است.

آرامگاه ابوعلی سینا دارای دو تالار (شمالی و جنوبی) می‌باشد. در حال حاضر تالار جنوبی به عنوان موزه، به محل نگهداری سکه، سفال، برنز و سایر اشیای کشف شده مربوط به هزاره‌های قبل از میلاد و دوران اسلامی اختصاص یافته و در تالار شمالی کتابخانه‌ای مشتمل بر 8 هزار جلد کتاب خطی و چاپی نفیس ایرانی و خارجی و غرفه‌هایی مربوط به آثار ابوعلی سینا و شعرا و نویسندگان همدانی نگهداری می‌شود. در غرفه آثار بوعلی، عکسی از جمجمه وی در معرض دید گذاشته شده که گمان می‌رود به هنگام تخریب مقبره قدیمی تهیه شده است.
بر بالای درِ منتهی به خیابان سمت رودخانه بر لوح مرمرین، رباعی از بوعلی (که به اشتباه به عمر خیام نسبت داده‌اند) نوشته شده است.
هرچند که بنای این آرامگاه باشکوه به سال‌های اخیر بازمی‌گردد، اما با این وجود نه تنها از هر لحاظ با مجلل‌ترین بناهای تاریخی کشور برابری می‌کند بلکه از لحاظ رعایت اصول مهندسی و نکات فنی ساختمانی، بر بیشتر آثار تاریخی کشور برتری دارد.

مکمل این بنا، بوستانی است به شکل نیم دایره ، با فضای سبز زیبا. تندیس بوعلی نیز در حالی که کتابی در دست و دو چشم خیره بر افقهای دور دارد، در ضلع شرقی میدان نصب شده است و شاید این شعر خود را بر لب دارد:

دل گرچه در این بادیه ، بسیار شتافت
یک موی ندانست ، ولی موی شکافت
اندر دل من ، هزار خورشید بتافت
 آخر به کمال ذره ای ، راه نیافت  

 

چرا باید از این مکان بازدید کرد؟

این مکان آرامگاه یکی از مفاخر ایران و جهان بشمار میرود. در این مکان با زندگی وآثاراین استاد گرانقدر بیشتر آشنا میشویم. برخی دستخط های منسوب به این دانشمند در بین آثار وی در موزه این مکان دیده میشود.

مکانهای تاریخی همدان:

برج قربان، گنبد علویان، آرامگاه استر و مردخای، موزه حمام قلعه، شیر سنگی همدان، شهر باستانی هگمتانه

منابع:

hamedan.ir
persian-man.ir
fa.wikipedia.org
tishineh.com
seeiran.ir