آرامگاه استر و مردخای

آرامگاه یا بُقعه اِستِر و مردخای جزء مهم‌ترین زیارتگاه‌های یهودیان ایران و جهان است. وجود این زیارتگاه، عامل مهمی در شکل‌گیری و تداوم حضور جامعه یهودی در همدان بوده است. در بالای دیوار مقبره، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچ‌بری شده است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچ‌بری‌های برجسته، متعلق به سده‌های هشتم و نهم هجری است. مصالح ساختمانی بنای این مقبره از سنگ و آجر است و به سبک بناهای اسلامی ساخته شده‌است. از شکل ظاهری و سبک معماری این اثر، چنین بر می‌آید، که ساختمان فعلی آن در قرن هفتم هجری بر روی ساختمان قدیمی تری که متعلق به قرن سوم هجری بوده‌است، بنا شده‌ است. قسمتهای مختلف بنا شامل: مدخل ورودی، دهلیز، مقبره، ایوان و شاه نشین است. یک جلد کتاب آسمانی «تورات» که قدمت زیادی دارد و بر پوست آهو نوشته شده‌است، در حفاظ استوانه‌ای شکلی، در سازمان میراث فرهنگی استان نگهداری می‌شود.

در وسط فضای مربع شکل مقبره‌ها، دو صندوق منبت کاری شده زیبا بر روی این قبور قرار دارد. در بالای قبر جنوبی، که آن را به استر نسبت می‌دهند، صندوق منب کاری عتیقه و نفیسی قرار دارد، که قدیمی تر است و صندوق دوم که بر روی قبر مردخای قرار دارد، بسیار شبیه صندوق اولی است و حدوداً در سال ۱۳۰۰ توسط استاد عنایت الله ابن حضرت قلی تویسرکانی، که یکی از منبت کاران برجسته زمان خود بوده، ساخته شده‌است. ترجمه خطوط عبری روی صندوق متعلق به استر، که بانی صندوق را معرفی می‌کند، چنین است: «امر کرد به ساختن این صندوق، بانوی عفیفه صادقه، جمال الدوله یوحرقیا و جمال الدوله یشوعا و یشعل، که هر سه نفر برادر خانم جمال ستام هستند.»

بر بالای دیوار مقبره نیز، کتیبه‌ای به زبان عبری و به صورت برجسته گچ بری شده‌است. خطوط عبری روی صندوق استر، و گچ بری‌های برجسته، متعلق به قرون هشتم و نهم هجری می‌باشند. در مورد هویت مدفونین این بقعه، تا کنون نظرات متفاوتی داده شده‌است، اما روایت مشهورتر، که با روایت مورخین یونانی و روایت تورات در مورد سرگذشت استر و مردخای تطبیق دارد، به شرح زیر است:

خشایارشا با دختری از یهود به نام استر، که خواهر زاده یکی از درباریان یعنی مردخای بود، ازدواج کرد. به این ترتیب یهودیان در دربار نفوذ زیادی پیدا کردند. در این بین، شخصی به نام ‌هامان که او نیز از درباریان با نفوذ و پرقدرت بود، نسبت به نفوذ روزافزون یهودیان حسادت نمود و از این رو فرمان قتل یهودیان را از خشایارشا گرفت. اما مردخای به وسیله استر همسر خشایارشا، این فرمان را از شاه پس گرفت و آنان را نجات داد. سپس خشایار شاه به تحریک استر و مردخای فرمان به قتل هامان و خانواده او داد. پس از قتل هامان مردخای و استر اجازه یافتند طی سه روز مخالفین را سرکوب نمایند که روزهای 10تا12فروردین همان سال بزرگترین هولوکاست تاریخ با قتل عام 77هزار نفر ایرانی غیریهود اتفاق افتاد. در روز 13 فروردین مردم برای نجات جانشان خانه وشهر خود را ترک کرده به دشت و صحرا فرار کردند. هم اکنون با گذشت چندهزار سال روز 13فروردین مردم بازهم به عنوان تفریح و رد نحسی آن روزها به دامان طبیعت میروند. از آن پس، یهودیان در اواخر اسفند و اوایل فروردین هر سال (مصادف با ۱۳ – ۱۵ آدار، در گاهشمار کلیمیان) در سالروز نجات کلیمیان از قتل‌عام، با دعا و گرفتن روزه و خواندن طومار مگیلا، یاد آنرا گرامی می‌دارند و به عنوان «جشن پوریم» برگزار می‌گنند.

13تا 15 آدار در تقویم کلیمیان مصادف با اواخر اسفند و اوایل فروردین هرسال زمانی است که یهودیان در جشن  «پوریم» گرد هم می آیند و با دعا، گرفتن روزه و مناجات، سالروز نجات ابدی قوم خود از قتل عام را گرامی می دارند. این مکان تاریخی از یک طرف، برای قوم یهود مکانی زیارتی و قابل احترام است، و از طرف دیگر، به عنوان یک اثر تاریخی، واجد ارزش است. یهودیان برای درگذشتگان خود در این بنا چراغ روشن کرده اند.

در خصوص نام استر باید گفت که نام اصلی او «هدسه» بوده، اما چون به طرز شگفت آوری زیبا و خوش سیما بوده‌است، نام استر یعنی ستاره را بر وی نهاده‌اند. وی دختر فردی به نام «ابی حایل» بوده‌است، که در حدود ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح در سرزمین پارس به دنیا آمده و بعد از فوت پدر و مادرش، داییش (مردخای) سرپرستی او را بر عهده گرفته‌است. مردخای، از خانواده شاول و از رجال دربار اخشویرش (خشایارشا) و مربی هدسه، دختر بوده و به منصب وزارت نیز رسیده‌است. وی پسر پائیز، از نواده‌های یعقوب پیامبر و از نژاد بنیامین بوده‌است.
 

بازدید از این مکان
مطابق ده پیام حضرت موسی که نوشتار ساده ای از آن را در آرامگاه استر و مردخای نیز موجود است روز شنبه، برای یهودیان باید گرامی داشته شود و از این رو این بنای تاریخی، شنبه ها تعطیل بوده اما باقی ایام هفته در دو شیفت صبح و عصر، با یک مبلغ ورودی پذیرای بازدیدکنندگان است.

ورود به این بنای تاریخی تنها بصورت خانوادگی ممکن است.
محل آن در گورستان قدیمی یهودیان در مرکز شهر همدان، ابتدای خیابان شریعتی قرار دارد.

منابع:
fa.wikipedia.org
صدا و سیمای مرکز همدان