سنگ نبشته های باستانی گنجنامه در جنوب غربی همدان به فاصله پنج کیلومتری محل فعلی شهر، در انتهای دره سرسبز و خرم عباس آباد و در ابتدای مسیر جاده‌ای که همدان را به تویسرکان و غرب کشور مرتبط می‌سازد و روی یکی از صخره‌های الوند واقع شده‌است.این جاده همان ره کاروان رویی است که در عهد هخامنشیان هم وجود داشته و داریوش و خشایارشا با لشگریان وهمراهان خویش از آن عبور میکرده اند.
این کتیبه ها در کنار آبشار با شکوه گنجنامه و دره زیبای عباس آباد در دامنه کوه الوند قرار دارند و همه روزه پذیرای گردشگران بسیاری از اقصی نقاط جهان است. مردم همدان خود در روزهای تعطیل به خصوص در ماه های گرم به این منطقه می آیند.
در اين مكان جهت آگاهي آيندگان دو دستور شاهي را نقر كرده اند. يكي سنگ نبشته داريوش كبير(521-486 ق.م)در سمت چپ وديگري كتيبه خشايارشا (486-465 ق.م)كه در سمت راست آن وكمي پائينتر از كتيبه نخست قراردارد. هر کدام ازكتيبه هاي مذكور به سه زبان پارسي باستان ،ايلامي وبابلي در بيست سطر واز چپ به راست وبه خط ميخي كنده شده اند .بلندي حروف ميخي بين 6 تا 7سانتيمتر است .متن كتيبه ها شبيه يكديگر هستند .جز آنكه در يكي نام داريوش ودر ديگري نام خشايارشا آمده است وهر دو متضمن ستايش اهورامزدا ومعرفي اصل ونسب شاهان است . اين كتيبه ها از دير باز نامهاي گوناگوني را بخود گرفته اند از جمله
" نبشت خدايان " ، " دادمهان / دادبهان " ، " جنگ نامه " و " گنجنامه " كه دونام اخير در سده هاي اخير بيشتر مصطلح بوده است .
در خصوص وجه تسمیه گنجنامه میتوان گفت: گنجنامه در زبان پارسی به معنای حکایت و داستان گنج است و عموم مردم را تصور بر این بوده‌است که راز گنجی نهان را در این کتیبه‌ها نگاشته‌اند. اين افسانه به لحاظي واقعيت يافت بدينسان كه كتيبه هاي مذكور داستان ثروتهاي نهفته را در قلمرو تاريخ باز گفتند وكليدي به كاشف خود هنري راولينسن دادند كه بوسيله آن توانست سنگ نبشته داريوش بزرگ را در بيستون بخواند، وبه اين طريق گنجهاي نهفته بسيار از تاريخ گذشته را آشكار سازد .
مشخصات کتیبه ها
کتیبه‌ها هر کدام در 3 ستون 20 سطری به زبان‌های پارسی قدیم، بابلی و عیلامی قدیم نوشته شده‌اند.
متن پارسی در سمت چپ هر لوح قرار گرفته و پهنای 115 سانتیمتر دارد. متن بابلی در وسط هر دو کتیبه نوشته شده و متن عیلامی نیز در ستون سوم قرار دارد.
لوح طرف چپ که کمی بالاتر از کتیبه دیگر در کوه حک شده است مربوط به داریوش بزرگ هخامنشی است و طول آن حدود 290 سانتیمتر است. کتیبه خشایارشاه نیز در قسمت پایین همین کتیبه قرار دارد و طول آن 270 سانتیمتر طول و 190سانتیمتر ارتفاع دارد.
موقعیت صخره(سنگ) خارا طوری است که روی سنگ نبشته ها درست به سوی مشرق است؛ فرو رفتگی ها به شکل مربع مستطیل به طول 2/9متر وعرض 1/9 متر و به گودی 30 سانتی متر است. در اطراف دو لوح مزبور سوراخهای منظمی بر سنگ کوه دیده میشود که میرساند این دو کتیبه تاریخی در عهد قدیم ظاهراً پوشش فلزی داشته که آنهارا از گزند باد و باران و آفتاب و غیره حفظ مینموده است.
نوشته و ترجمه کتیبه ها:
ترجمه کتیبهٔ داریوش کبیر:
«خدای بزرگ است اهورامزدا، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که شادی را برای مردم آفرید، که داریوش را شاه کرد، شاهی از [میان] بسیاری، فرمانروائی از [میان] بسیاری. مَنَم داریوش، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ سرزمین‌ها[یی] که نژادهای گوناگون دارند، شاه سرزمین دور و دراز، پسر ویشتاسب هخامنشی.»
کتیبهٔ خشایارشا نیز در قسمت پائین همین کتیبه است و متن آن عبارت است از:
«خدای بزرگ است اهورامزدا، که بزرگترین خدایان است، که این زمین را آفرید، که آن آسمان را آفرید، که مردم را آفرید، که برای مردم شادی آفرید، که خشایارشا را شاه کرد، یگانه از میان شاهان بسیار، یگانه فرمانروا از میان فرمانروایان بی‌شمار. من خشایارشا، شاه بزرگ، شاهِ شاهان، شاهِ کشورهای دارای ملل بسیار، شاه این سرزمین بزرگِ دوردستِ پهناور، پسر داریوش شاه هخامنشی.»
رمزگشایی کتیبه ها:
كتيبه هاي گنجنامه در سال ۱۲۲۰ شمسی (اواسط قرن نوزدهم ميلادي) توسط اوژن فلاندن نقاش وجهانگرد فرانسوي وپاسكال كست مورد بررسي وگرته برداري قرارگرفت . سپس سر هنري راولينسن انگليسي توانست با استفاده از سنگ نبشته هاي مزبور ،اقدام به رمز گشايي خط ميخي پارسي باستان نمايد كه كليدي براي مطالعه خطوط ميخي عيلامي وبابلي شد. بدینسان سنگ نوشته‌های گنجنامه همدان کلیدی را به دست کاشف داد تا بوسیله آن بتواند سنگ نوشته داریوش بزرگ در بیستون را بخواند.
در سال ۱۳۷۳ نیز توسط شهرداری همدان، ترجمه های فارسی و انگلیسی هر دو کتیبه بر روی دو تخته سنگ خارا کنده کاری شده و در ضلع دیگر محوطه گنجنامه قرار داده شده است.
اهمیت استراتژیک منطقه در دوران باستان:
از آنجا که این مسیر در عهد هخامنشیان یکی از شعبات اصلی راه باستانی شاهی بوده که از دامنه الوند، هگمتانه (پایتخت تابستانی هخامنشیان) را به بابل در مرکز میانرودان مرتبط می‌ساخت، از راه‌های پر رفت‌وآمد و امن دوران باستان به شمار می‌رفت. بعلاوه این راه به جهت ختم به بابل، راه مقدسی نیز محسوب می‌شد. به همین دلیل مکان مناسبی بود تا شاهان هخامنشی با ایجاد سنگ نگاشته، باورها و اندیشه‌ها پاکشان و همچنین بزرگی و عظمت نیاکان خود را به رهگذران گوشزد نمایند.
چون هگمتانه، پایتخت تابستانی هخامنشیان بوده و در مسیر جاده شاهی قرار داشته، داریوش اول هخامنشی پس از اتمام کار سنگ نبشه‌های بیستون، دستور نقر کتیبه کنونی گنجنامه را صادر کرده است.
پس از او فرزندش خشایار شاه نیز به پیروی از او کتیبه‌ای در سمت راست و کمی پائین تر از سنگ‌نبشته پدر، بر جای گذارده است.
در نزدیکی گنجنامه، چشم‌انداز زیبایی از آبشار گنجنامه و دره‌های سر سبز عباس آباد، تاریک دره و کیوارستان دیده میشود. این دره عصر هخامنشیان، شروع جاده هگمتانه - استخر، معروف به جاده شاهی بوده، که هگمتانه را از طریق پیچ و خم‌های تاریک دره، گدوک (دره)، ورد آورد علیا، شهرستانه، اشتران به تویسرکان، نهاوند، کرمانشاه، لرستان، تخت جمشید و فارس مرتبط می‌ساخته است.
این راه، همچنین یکی از راه‌های ارتباطی همدان به غرب و جنوب کشور (و میانرودان) یا بین‌النهرین (عراق امروزی) بوده است.
تاریک دره نیز به دو شاخه تقسیم می‌گردد: در شاخه شرقی آن، تاسیسات پیست اسکی تاریک دره احداث شده است و در ضلع غربی تاریک دره، در خط الراس گردنه (گدوک)، جاده ماشین رو جدید با راه کاروان رو قدیمی یکی میشود.
آبشار گنجنامه
آبشار گنجنامه با ۱۲ متر ارتفاع در مسیر صعود به ارتفاعات کوه الوند و در پنج کیلومتری غرب همدان کنار کتیبه‌های گنجنامه قرار دارد. این آبشار دارای آب دائمی است و در زمستانها نیز در جریان است. دبی متوسط آب این آبشار 200 لیتر در ثانیه است که از دره زیبای عباس آباد و گنج نامه می‌گذرد. این آبشار در مسیر صعود به ارتفاعات کوه الوند و نزدیک شهر تاریخی همدان واقع شده است. وجود قندیل‌های یخی در فصول سرد، زیبایی این آبشار را دوچندان و خیل عظیمی از یخ نوردان را به خود جذب می‌کند.آبشار گنجنامه همچنین در فصول گرم سال هم علاوه بر گردشگران، صخره نوردان در صخره‌های اطراف آن سنگنوردی میکنند. هخامنشیان که پس از مادها بزرگترین امپراطوری مشرق زمین را تاسیس کردند، آب را که یکی از عناصر مقدس آیین زرتشت بود به شدت مورد تقدیس و احترام قرار می‌دادند.
کتیبه های معروفی که از دوره هخامنشی در نزدیکی این آبشار به جای مانده اند در مسیر راه شاهی آن روزگار نگاشته شده اند. اکنون دیگر کتیبه ها در مسیر راه شاهی قرار ندارند دست روزگار آنها را در دل کوه سنگی و در مسیر آبشار گنجنامه و الوند قرار داده است. هر رهگذر و مسافری که به همدان می رود حتما به دیدارگنجنامه خواهد رفت و این دو کتیبه را از نزدیک خواهد دید.
در پشت آبشار، دشتي زيبا و پرگل در دامنه کوه الوند فرش گسترانيده است که به ميدان ميشان معروف است. اين دشت زيبا در فصل بهار ميعادگاه علاقمندان به کوه و طبيعت، گروه هاي مختلف کوهنوردي و دانشجويان علاقمند است. در ميان صخره هاي اطراف دشت ميشان، آبشارهاي فصلي بسيار زيبايي مي توان يافت.
ذکر این نکته نیز خالی از لطف نیست که بدانید از نزديکي آبشار گنجنامه، جاده اي جدا مي شود که با گذشتن از پيچ و خم هاي دامنه کوه الوند و دشت هاي مرتفع بسيار زيبا به شهر تويسرکان، مرکز گردوي ايران مي رسد. در ابتداي بهار مسير گنجنامه به تويسرکان، به واقع ديدني و غيرقابل توصيف مي شود. آبشار گنجنامه در فصل زمستان نيز بسيار ديدني است.
سایر امکانات تفریحی در این منطقه:
مجموعه تفریحی، توریستی و ورزشی تله کابین گنجنامه همدان در میدان گنجنامه و در 5 کیلومتری شهر همدان و در مجاورت کتیبه‌های کهن و آبشار گنجنامه واقع شده است. آب و هوای مطبوع کوهستان، دره فرح بخش الوند و چشم انداز زیبای دشت میشان جذابیتی را پدید آورده که گردشگران داخلی و خارجی را به خود جذب می نماید.
البته ذکر این نکته نیز لازم است که تابلوی راهنمای گردشگران که توسط مسئولان مجموعه تفریحی- توریستی نصب شده اطلاعات نادرست به مسافران میدهد.در حال حاضر تابلوهایی در ورودی گنجنامه نصب شده که مسیر دسترسی به آبشار و کتیبه گنجنامه را تغییر داده، به نحوی که بازدیدکنندگان ابتدا باید از رستوران و بازارچه این مجموعه دیدن کنند و سپس به محل کتیبه‌ها و آبشار برسند. در نتیجه نه تنها مشکل تعیین مسیر برای گردشگران به وجود آمده بلکه کتیبه ها در سایه تبلیغات پنهان شده و دیده نمی‌شود و فاجعه این است که تبلیغات این شرکت باعث شده مسیر کتیبه ها تغییر کند و بازدید کنندگان از مسیر خارج شده و به سمت سازه های این مجموعه بروند و ساخت و ساز در اطراف کتیبه ها و آبشار آنقدر زیاد شده که جاذبه اصلی پنهان شده است.
پس بهتر است مکان کتیبه ها را از مردم منطقه جویا شوید.
آب و هوا:
این منطقه بدلیل کوهستانی بودن از نظر اقلیمی سرد محسوب میشود.
چه فعالیتهایی میتوان دراین مکان انجام داد؟
علاوه بر بازدید از کتیبه ها میتوانید از طبیعت زیبای آن لذت ببرید وحتی کنار دوستان چای یا غذایی در دل طبیعت میل کنید و به کوهنوردی یا طبیعت گردی بپردازید.
موقعیت مکانی و نحوه دسترسی به گنجنامه همدان:
گنجنامه همدان در 5 کیلومتری جنوب غربی همدان، انتهای دره عباس آباد قرار دارد.
درامتداد جاده عباس آباد همدان به میدان قائم میرسیم که ابتدای جاده گنجنامه است، جاده ای کوهستانی وزیبا که پر از باغهای زیبا و چشمه های پرآب است. در انتهای این جاده کتیبه های تاریخی گنجنامه وآبشار زیبای کنار آن قرار دارد.
منابع:
میراث فرهنگی همدان
irandeserts.com
chn.ir
anobanini.ir
hamshahrionline.ir
tishineh.com
fa.wikipedia.org
vista.ir
