نام استان: یزد

واژه شناسی: یزد برگرفته از یزدان است. واژهٔ «یزد» به معنی پاک و مقدس است و همچنین به مفهوم شهر خدا و سرزمین مقدس است.

مرکز استان: شهرستان یزد

تاریخچه: سرزمين‌ يزد جلوه‌ هايي‌ از باشكوه‌ ترين‌ و درخشانترين‌ ميراث‌ فرهنگي‌ و تمدن‌ كهن‌ ادوار مختلف‌ تاريخي‌ ايران‌ را در خود جاي‌ داده‌ است‌. تاريخ‌ سكونت‌ انسان‌ در اين‌ خطه‌ از هزاره‌ سوم‌ پيش‌ از ميلاد فراتر رفته‌ است‌، به‌ طوري‌ كه‌ در عهد پيشداديان‌ طوايف‌ در حال‌ كوچ‌ از بلخ‌ به‌ پارس‌، اين‌ سرزمين‌ را يزدان‌، ناميدند و از آن‌ زمان‌ به‌ بعد يزد محل‌ عبادت‌ شد. آثاری چون دست‌ افزارهای به‌ دست‌آمده از دره‌ های شیرکوه، نگاره‌ های کوه ارنان و سفال‌ های منقوش قلعهٔ میبد نشانگر تمرکز مدنیت یزد در گذشته در چهار منطقهٔ استان هستند: مهریز و فهرج، یزد، اشکذر و میبد و اردکان. البته شهر يزد به‌ عنوان‌ محلي‌ پاك‌ و مقدس‌ در رأس‌ تمام‌ آبادي‌ هاي‌ مزبور قرار داشته‌ است‌. استان یزد از سرزمین ‌های تاریخی است که در میان ایالت‌ های قدیمی و بزرگ از جمله پارس، اصفهان، کرمان و خراسان قرار داشته ‌است. آبادی نشینی در این منطقه از قدمت طولانی برخوردار است. این سرزمین از گذرگاه‌ های مهم در دوره‌ های تاریخی محسوب می ‌شد. این ناحیه در دوره هخامنشیان از راه‌ های معتبر موسسه‌های راهداری، مراکز پستی و چاپاری برخوردار بود. راهداری در یزد از زمان قدیم چنان اهمیتی داشت که خاندان آل مظفر از منصب راهداری ناحیه میبد به پادشاهی رسیدند. این استان از درگیری‌ ها و جنگ‌ های تاریخ کشور ایران تا حدودی ایمن مانده است. سخت‌ گذر بودن راه‌ ها و محدودیت منابع آبی از دلایل عمده ایمن ماندن این استان از شر دشمنان است. آثاری از آیین مهر و آناهیتا و همچنین سایر دوره های تاریخ ایران نیز در این سرزمین موجود است.

موقعیت جغرافیایی استان: یزد در قسمت مركزي فلات ايران در حاشيه دشت‌ هاي كوير لوت و در حد فاصل 52 درجه و 50 دقيقه تا 58 درجه و 16 دقيقه طول شرقي و 29 درجه و 35 دقيقه تا 35 درجه و 7 دقيقه عرض شمالي قرار گرفته است و با استان ‌هاي سمنان از شمال غرب، اصفهان از غرب، فارس از جنوب و جنوب ‌غرب، خراسان‌ جنوبي از شرق، خراسان ‌رضوي از شمال و كرمان از شرق و جنوب ‌شرق همجوار است.

مساحت استان: حدود ۱۳۰۴۵۸ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ارتفاع نقاط مختلف آن از حدود 600 متر از سطح دريا (دشت طبس) تا 4055 متر (شيركوه) تغيير مي‌ كند.

تقسیمات سیاسی استان: استان یزد داراي 11 شهرستان، 22 بخش، 51 دهستان و 24 كانون شهري مي باشد.

شهرستانهای استان: ابرکوه، اردکان، بافق، بهاباد، تفت، خاتم، اشکذر، مهریز، میبد، یزد، صدوق

شرایط اقلیمی و آب و هوا: استان يزد از نظر پستي و بلندي داراي تنوع بوده و شامل تيپ‌ هاي مناطق كويري، كوهپايه‌ اي و مرتفع مي ‌باشد. به طور كلي مهم‌ ترين كويرهاي جهان در داخل لگن بزرگ و بسته فلات ايران قرار گرفته ‌اند كه دشت رسوبي و پر دامنه يزد ـ اردكان، يكي از حوضه هاي شاخص جغرافيايي آن است. گستره اين دشت از دامنه‌ هاي شيركوه در جنوب آغاز شده و با شيب ملايمي تا كوير سياه ‌كوه در شمال استان، در مسافتي بيش از يكصد كيلومتر ادامه مي ‌يابد. دشت‌کوير، كويرساغند، طاقستان، کفه ابرکوه، مروست، کفه بهادران، دره انجير، اله‌آباد، زرين و سياه‌ کوه از ديگر مناطق كويري مهم استان هستند. استان يزد از نظر اقليمي به تمامي در منطقه خشك قرار گرفته است، در فصول بهار و تابستان، آب و هوای بیشتر مناطق استان، گرم و خشک و در فصول زمستان و پاییز سرد و خشک است.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: استان یزد از نظر ناهمواری دارای تنوع بسیار زیادی است. بلندترین نقطه آن شیر کوه با ارتفاع ۴۰۵۵ متر و پست ترین نقطه آن کویر سیاه کوه با حدود ۹۷۲ متر ارتفاع میباشد. سایر ارتفاعات بلند این استان عبارتند از: قله برفخانه، لاخوسه، آدوروش، لای معدن، تهر

رودهای مهم: طولانی ترین رودخانه های فصلی استان یزد عبارتند از: شور بافق، شور سیربز،  رحمت آباد، شور، پایین دره

گیاهان: حدود 95 درصد مساحت استان را عرصه منابع طبيعي تشكيل مي ‌دهد كه شامل بيش از 4/6 ميليون هكتار بيابان، ماسه‌ زار و كوير، 5/5 ميليون هكتار مراتع با درجات مختلف پوشش گياهي و قريب 426 هزار هكتار جنگل‌ هاي طبيعي و دست‌ كاشت مي ‌باشد. وضعيت متنوعي به لحاظ نوع پوشش گياهي در استان وجود دارد. در دشت‌هاي پست و كم ارتفاع با اقليم گرم و خشك، گونه‌ هايي نظير انواع شور، اشنان، تاغ، گز و اسكمبيل و درشرايط مساعدتر همراه با تنوع گياهي زيادتر درمنه، قيچ، پرند، ريش بز و كاهوي وحشي مجال رويش مي ‌يابند. درمناطق مستعد استان شاهد رويش گياهان با ارزشي نظير چوبك، گون وكلاه ميرحسين هستيم كه ازگونه ‌هاي شاخص مراتع استان بشمار مي‌ رود. بعضي از اين گونه ‌ها مثل انغوزه، گون و وشاء، جزء گياهان دارويي وصنعتي محسوب مي‌ شوند. درشرايط مساعد آب و هوايي، جوامع جنگلي محدود و با ارزش استان مثل جنگل ‌هاي بادام و بنه (خاتم)، جنگل‌ هاي بادامشك و سنو (طبس) و ارس در منطقه باجگان (بافق) شكل گرفته ‌اند. وجود اين جنگل‌ ها به منظور تعديل آب و هوا، جلوگيري از فرسايش خاك، كنترل آب‌ هاي سطحي و تغذيه آب‌ هاي زيرزميني و نیز ارزش تفرجگاهي آن بسيار حائز اهميت است. جنگل‌ هاي دست کاشت استان درکفه‌ هاي ابرکوه، مروست، هرات، سياه ‌کوه، بافق، دره ‌انجير و بهاباد با کاشت درختچه‌ هاي تاغ و گز و آتريپلکس واقع شده كه در جلوگيري از روند بيابان ‌زايي و مهار شن‌ هاي روان اثرات بسيار خوبي داشته است.

جانوران بومی و مهاجر: از مهم‌ ترین پستانداران این استان موش دوپا، خارپشت ایرانی، خفاش نعل اسبی بزرگ، همستر خاکستری، جرد ایرانی، تشی، خرگوش و ... می‌ باشند. گرگ، شغال، روباه معمولی، روباه شنی، کفتار، گربه وحشی، کاراکال، یوزپلنگ، گراز، آهو، جِبیر، پازن، گورخر از دیگر پستانداران منطقه هستند. در تپه ماهورها و نواحی کوهستانی که هوا نه مانند کویر به شدت گرم و نه مانند کوهستان بسیار سرد است، آهو، روباه معمولی و یوزپلنگ زندگی می ‌کنند.

اقتصاد استان: بیشترین تولیدات واحدهای صنعتی شهر را منسوجات، کاشی و سرامیک و فرش ماشینی تشکیل می ‌دهد. واحدهای صنعتی استان یزد عمدتاً در شهرک‌ های صنعتی یزد و میبد و اردکان متمرکز هستند. همچنین یزد دارای معادن زیادی است که اهم آنها معدن سنگ آهن چادرملو اردکان و چغارت و معدن سرب و روی کوشک میباشند. اقتصاد این استان بعلت کم آب بودن بیشتر جنبه صنعتی دارد تا کشاورزی.

محصولات کشاورزی: عمده محصولات کشاورزی این استان در شهرستان خاتم تولید می ‌شود. محصولاتی همچون گندم، ذرت، زرد آلو، انار، بادام، پسته، انگور و غیره دراین شهرستان بعمل می آید. از دیگر محصولات کشاورزی استان یزد می ‌توان به خرما اشاره کرد که محصول شهرستان بافق است. بطور کلی مهمترین مناطق کشاورزی استان، دشتهای یزد، اردکان، بهادران، بهاباد، هرات، مروت، چاهک و ابرکوه است. غلات، آفتابگردان، پنبه، چغندر قند و کنجد از دیگر محصولات کشاورزی استان هستند.

فرهنگ و آداب و رسوم: استان‌ يزد از لحاظ‌ كنش‌ هاي‌ فرهنگي‌ نيز جالب‌ توجه‌ است‌. اين‌ منطقه‌ از لحاظ‌ رفتارهاي‌ فرهنگي‌ مردم‌ كانون‌ گوناگوني ‌هاست‌ و در اين‌ میان خصوصيات‌ فرهنگي‌ زرتشتيان‌ از پيشينه‌ تاريخي‌ درخشاني‌ برخوردار است‌. زرتشتيان‌ طبق‌ آیين‌ زرتشت‌ مراسم‌ ويژه ‌اي‌ را در روزهاي‌ معيني‌ از سال‌ برگزار مي‌ كنند كه‌ از ديدگاه‌ جهانگردي‌ براي‌ افراد مسلمان‌ و پيروان‌ ساير اديان‌ جالب‌ توجه‌ و ديدني‌ است‌. از نظر آداب و رسوم مراسم عروسی، اعیاد ملی و مذهبی نظیر عید نوروز، عید فطر، عید غدیرخم، عید مبعث و سالروز تولد پیامبر اسلام (ص) و ائمه اطهار (ع) به ویژه نیمه شعبان (سالروز تولد دوازدهمین امام یعنی امام مهدی (عج)) به طرزی با شکوه و مفصل برگزار می شود. همانطور که ذکر شد مراسم مربوط به جشنها و اعیاد زرتشتیان نیز از جذابیت خاصی برخوردار است. مراسم عروسی و همسرگزینی طی مراحلی صورت می گیرد. خواستگاری، وکیل پرسان، گواه گیران، عروس کشان و پاتختی از جمله این مراحل است. جشن های ماهانه (برابر شدن نام روز با نام ماه مثلاً روز فروردین با ماه فروردین) جشن های مفصلی موسوم به گاهنبارها، نوروز جمشیدی و مراسم پنج روز پایان سال، روز تولد آشو زرتشت پیامبر ایران و باستان (روز خرداد از ماه فروردین مصادف با ششم فروردین) و جشن سده یا جشن بزرگداشت آتش اهورا مزدا منصوب به هوشنگ پادشاه پیشدادی در روز دهم بهمن ماه از مهمترین مراسم شادی هستند که از سوی زرتشتیان با شکوه خاصی برگزار می شود. مراسم عید پسح، یهودیان به مدت 8 روز به مناسبت نجات قوم بنی اسرائیل توسط حضرت موسی (ع) در کنیسه «هاداش» یزد از طرف اقلیت بسیار کوچک یهودی برگزار می شود.

صنایع دستی: مهمترین صنایع دستی در استان یزد عبارتند از: گلیم، مخمل، زری، چادرشب، دستمال، مرس ریزه جیم، قناویز، احرامی، شمد، ترمه، پرده، زیلو، روفرشی، کرباس، بقچه، لنگ، کیسه حمام، خورجین، پتو، سفال، سرامیک، حصیر، کاشی و گیوه. در میان صنایع دستی زیلو بافی و ساخت سفال، سرامیک و کاشی از اهمیت ویژه ای برخوردار است. صنعت بافندگی و شیرینی پزی در یزد سابقه ای طولانی دارد. زیلوی میبد در استان یزد از اهمیت ویژه و جهانی برخوردار است.

جاذبه های مهم گردشگری: قنات زارچ، دخمه زرتشتیان، ساباط یزد، خانه لاریها، آتشکده بهرام، زندان اسکندر، مجموعه و میدان امیر چخماق، آب انبار شش بادگیری، باغ دولت آباد، نیایشگاه چک چ، یخچال میبد، نارین قلعه میبد، چاپار خانه میبد، غار شگفت یزدان، خانه آقازاده، باغ پهلوان پور، قلعه سریزد، مساجد جامع یزد و فهرج، کویر و...

جمعیت: ۱٬۰۷۴٬۴۲۸ (در سال ۱۳۹۰)

زبان: مردم یزد به زبان فارسی رایج با پاره ای ویژگی های گویشی سخن می گویند و بسیاری از واژه ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده اند. در استان یزد برخی ویژگی های گویشی میان شهرستان های مختلف محسوس است. معتقدین به آیین زرتشتی در میان خود هنوز به زبان نیاکان شان سخن می گویند و به ویژه مراسم مذهبی خود را با این زبان انجام می دهند.

مشاهیر استان: ابوالفضل رشید الدین میبدی، شرف الدین علی یزدی، میرزا محمد فرخی یزدی، آذر یزدی، سید محمد خاتمی و...

غذاهای محلی: آش شولی، آش گندم، آش آلو، آش آبغوره، آش ماش، آش کدو، آش انار، خورش قیمه‌ نخود، خورش به‌‌ آلو، قلیه کدو، کوفته لپه‌، کوفته نخودچی یا کوفته یزدی و...

سوغات: شیرینی های سنتی مانند باقلوا، قطاب، انواع لوز بیدمشک و بادامی ونارگیلی، پشمک، نان برنجی، حاجی بادام، کیک یزدی، حلوا ارده، سوهان خانی یزد و عرقیات سنتی

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 36210006 -36216004 - 36210007 (035)

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع
استانداری یزد
میراث فرهنگی و گردشگی استان یزد
fa.wikipedia.org
kojaro.com
yazdema.com
eneshat.com
citypedia.ir
tabnakyazd.ir