نام استان: اصفهان
نام قدیم: سپاهان
مرکز استان: شهر اصفهان

تاریخچه: در عهد اشكانيان ، اصفهان مركز و پايتخت يكى از ايالتهاى وسيعى بود كه تحت فرمان ملوك اشكانى قرار داشت. در دورهٔ ساسانيان ، اصفهان محل سكونت و قلمرو و نفوذ «اسپوهران» يا اعضاى هفت خانوادهٔ بزرگ ايرانى كه مشاغل عمده و مناصب سلطنتى در اختيار داشتند، بود. همچنين در اين دوره اصفهان به عنوان مركز تجمع سپاه و به منزلهٔ دژ مستحكمى به شمار میرفت. شايد به همين علت بود كه يزدگرد سوم پس از شكست از اعراب مدتى در اصفهان به سر برد.
بعد از اسلام ، اصفهان مانند ديگر شهرهاى ايران تا اوايل قرن چهارم تحت سلطهٔ اعراب بود و در زمان منصور خليفهٔ عباسى، مورد توجه قرار گرفت و به حاكم اين شهر دستور داده شد كه در عمران و آبادانى آن بكوشد. به همين منظور در دهكدهٔ خشينان (احمدآباد فعلي) قصرى عالى بنا گرديد و بارويى به دور شهر كشيده شد و خشينان به يهوديه متصل گشت. شهر اصفهان در قرون اوليهٔ اسلامى از دو قسمت جِى و يهوديه تشكيل مى شد. جِى در قسمت شرق اصفهان و جوباره (يهوديه) در قسمت ديگر شهر قرار داشت.

در سال ۳۱۹ هـ.ق مردآويج زيارى اصفهان را متصرف شد و آن را به پايتختى برگزيد و جشن سده را هر چه باشكوهتر در اين شهر برپا كرد. در سال ۳۲۷ هـ.ق اين شهر به تصرف ركنالدولهٔ ديلمى درآمد و آن را به پايتختى انتخاب كرد. بعد از آن شهر اصفهان رونق خود را بازيافت و مركز تجمع علما و شعرا شد. در زمان ملكشاه سلجوقى، اصفهان بار ديگر به پايتختى انتخاب شد و دوران طلايى ديگرى را آغاز نمود. در اين دوره اصفهان از آبادترين و مهم ترين شهرهاى دنيا به شمار مى آمد. حملات تيمورلنگ ضررهاى جبرانناپذيرى بر اصفهان وارد كرد. دوران شكوفايى دوبارهٔ اصفهان با انتخاب اين شهر به عنوان پايتخت در زمان شاه عباس در سال ۱۰۰۰ هـ.ق آغاز شد. پس از حمله افغانها به اصفهان در دورهٔ افشاريه، شهر اصفهان رونقى دوباره يافت؛ ولى در عهد قاجاريه به علت انتقال پايتخت به تهران و حاكم شدن ظلالسلطان پسر ناصرالدينشاه بر اصفهان (۱۲۷۱ هـ.ق) انحطاط دوبارهٔ شهر اصفهان آغاز شد. معروف است كه ظلالسلطان پسر ناصرالدينشاه زمين و مصالح آثار تاريخى شهر را به مردم می فروخت و مى خواست به هر ترتيبى شده، مخارج قشون خود را كه از واحدهاى بسيار قوى و منظم كشور بود ، تأمين كند. در دورهٔ پهلوى با توجه به شرايط تاريخى و جغرافيايى ، شهر اصفهان مورد توجه قرار گرفت؛ در بازسازى آثار تاريخى آن كوششهايى به عمل آمد و توسعهٔ صنعتى شهر و منطقهٔ اصفهان آغاز شد. در طى دو دههٔ اخير شهر اصفهان توسعهٔ فراوانى يافته و نوسازى هاى جالب توجهى در آن صورت گرفته است.

موقعیت جغرافیایی استان: استان اصفهان بين ۳۰ درجه و ۴۲ دقيقه تا ۳۴ درجه و ۲۷ دقيقه عرض شمالي و ۴۹ درجه و ۳۸ دقيقه تا ۵۵ درجه و ۳۲ دقيقه طول شرقي در بخش مركزي ايران در جلگه اي حاصلخيز و پربركت واقع شده و به طور خلاصه مي توان گفت اكثر شهرها و روستاهاي ان حاصل جريان زاينده رود است. شكل استان از لحاظ گسترش در امتداد طول و عرض جغرافيايي به گونه اي است كه ميانگين طول آن ۵۳۲/۵ كيلومتر و عرض استان برابر با ۴۰۵ كيلومتر مي باشد. استان اصفهان از شمال به استانهاي مركزي، قم و سمنان، از جنوب به استانهاي فارس و كهگيلويه و بويراحمد، از مشرق به استانهاي يزد و خراسان و از غرب به استانهاي لرستان و چهارمحال و بختياري محدود مي شود.

مساحت استان: ۱۰۷۰۴۵ كيلومتر مربع ( معادل ۶/۵۷ درصد از مساحت كشور)
تقسیمات استان: استان اصفهان از شمال به استانهاي مركزي، قم و سمنان، از جنوب به استانهاي فارس و كهگيلويه و بويراحمد، از مشرق به استانهاي يزد و خراسان و از غرب به استانهاي لرستان و چهارمحال و بختياري محدود مي شود .
شهرهای استان: آران و بیدگل، اردستان، اصفهان، برخوار، بوئین و میاندشت، تیران و کرون، چادگان، خمینیشهر، خوانسار، خور و بیابانک، سمیرم، شاهین شهر و میمه، شهرضا، دهاقان، فریدن، فریدون شهر، فلاورجان، کاشان، گلپایگان، لنجان، مبارکه، نایین، نجفآباد و نطنز

شرایط اقلیمی: آب و هواي استان از نوع بياباني است كه وجود رشته كوههاي زاگرس در قسمت غرب آن مانع نفوذ رطوبت به نواحي مركزي و شرق استان مي گردد . از طرفي وجود نواحي پست و كويري شرق استان هواي بخش وسيعي از آن را تحت تاثير خود قرار مي دهد. در بين مناطق استان، خور با ميانگين دماي سالانه ۱۹/۵ درجه سانتيگراد گرمترين و سميرم با دماي ميانگين سالانه ۱۰/۶ درجه سانتيگراد سردترين منطقه استان اصفهان مي باشد. متوسط بارش ساليانه استان ۱۶۰ ميليمتر و متوسط بارش شهر اصفهان حدود ۱۲۰ ميليمتر است. تنوع رژيم حرارتي در استان تحت تاثير مناطق كوهستاني و كويري و وزش بادهاي غربي است به طوري كه ميانگين درجه حرارت سالانه در مناطق غرب و جنوب به حدود ۴ درجه سانتيگراد مي رسد. ۱۰ درصد از بیابانهای ایران در استان اصفهان است که بخش اعظم آن را شهرستانهای شهرضا، نائین، نجف آباد، اردستان، نطنز، آران و بیدگل، کاشان و اصفهان شامل می شود.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: در یک تقسیم بندی کلی، کوه های استان اصفهان را می توان به دو بخش تقسیم نمود. بخشی از کوه ها از پیشروی رشته کوه های زاگرس در استان اصفهان پدید آمده و بخش دیگر متعلق به رشته کوه های مرکزی ایران است. رشته کوه دنا، رشته کوه شاهانکوه، رشته کوه دالانکوه، رشته کوه آخوره، رشته کوه کرکس، رشته کوه ماهدشت، کوه فردان، کوه علی جوق، گلستان کوه، کوه دالان ونک، کوه مارشنان، کوه صفه و...
از مهمترین شهرستانهای کوهستانی این ناحیه می توان به شهرستان خوانسار، فریدن، فریدونشهر و چادگان اشاره کرد.
دریاچه ها و رودهای مهم: رودخانه هاي ماربر در سميرم ، مرغاب نجف آباد ، گلپايگان و غيره در سطح استان جريان دارد اما يكي از بزرگترين رودخانه هاي داخلي فلات مركزي ايران زاينده رود است كه از ارتفاعات زردكوه بختياري سرچشمه گرفته و سپس با جهت غرب به جنوب شرق استان به تالاب گاوخوني واقع در شهر اصفهان مي ريزد.

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: جنگل ناژوان از مناطق خوش آب و هوای حاشیه زاینده رود می باشد. از دیگر مناطق طبیعی قابل گشت و گذار اصفهان می توان به کوه کلاه قاضی و کوه صفه اشاره نمود. منطقه کلاه قاضی، یک پارک ملی است با نام پارک ملی کلاه قاضی که محل زیست جانوران زیادی مانند کل، پازن، بز، آهو و عقاب است. در سال ۱۳۹۳ قوچ و میش اصفهان با نام علمی Ovis orientalis isphahanica از سوی شاهین سپنتا یکی از فعالان زیست محیطی این شهر به عنوان نماد جانوری اصفهان پیشنهاد شد. طبق اعلام اتحادیه جهانی حفاظت از محیط زیست قوچ و میش اصفهانی در فهرست گونه های آسیب پذیر قرار دارد. زیستگاه این زیرگونه خاص در فلات مرکزی ایران در مناطق تپه ماهوری و کوهپایه های استان اصفهان به ویژه پارک ملی و پناهگاه حیات وحش قمشلو، پارک ملی و پناهگاه حیات وحش کلاه قاضی و پناهگاه حیات وحش موته در شمال استان اصفهان است.

اقتصاد استان: از نظر اقتصادي، استان اصفهان در سطح كشور از موقعيت ممتازي برخوردار است به گونه اي كه ۲/۳ درصد اراضي زير كشت آبي و ديم كشور و ۵/۶ درصد از كل واحدهاي بهره بردار كشاورزي را به خود اختصاص داده است و در توليد چند محصول به خصوص گندم آبي بالاترين ميزان عملكرد در احد سطح در كل كشور را داراست. استان اصفهان با حدود ده هزار واحد توليدي صنعتي پس از استان تهران و از نظر تعداد واحدهاي صنعتي بزرگ در سطح كشور در رتبه دوم قراردارد . علاوه بر اين استان از نظر ميزان اشتغال، ارزش افزوده و ارزش توليدات صنعتي با استخراج ساليانه بيش از ۱۷ ميليون تن مواد معدني (رتبه سوم) و حدود ۴/۵ ميليون تن سنگ تزئيني (رتبه اول) در مجموع در كل كشور پس از استان تهران در رتبه دوم قرار دارد.
محصولات کشاورزی: گندم و انواع غلات، حبوبات، سبزیجات و صیفی جات، محصولات گلخانه ای

فرهنگ و هنر: اصفهان را پايتخت فرهنگي هنري ايران مي دانند واين لقب برازنده از آن روست كه اين استان از نظر فرهنگي هنري و تاريخي در ايران بي همتا ودر پاره اي جهات در جهان بي نظير است. در طول تاریخ مورخين, باستان شناسان و ايران شناسان خارجي اصفهان را در رديف شهرهاي مهم دوره اول تاريخي دنيا مانند پكن ونيز رم و فلورانس معرفي كرده اند واز نظر اهميت تاريخي واسلامي اصفهان ستاره جهان اسلام لقب گرفته است. شهر اصفهان از دير باز مركز ادبا, شعرا, علما و فلاسفه ايران بوده است چنانچه دانشمند بزرگي چون ابوعلي سينا كه كتابهاي او تا چندي پيش در اروپا تدريس مي شد وفلاسفه بزرگي چون ابن مسكويه, راغب اصفهاني و ابوعبدالله معصومي در اصفهان مي زيسته اند. شمار زيادي از شاعران مشهور ايران چون جمال الدين عبدالرزاق اصفهاني, كمال الدين اسماعيل, سيد احمد هاتف اصفهاني, شيخ محمد علي حزين, آذر بيگدلي و محمد حسين صغير اصفهاني از اين خطه هستند. اولين چاپخانه ايران در اصفهان داير گرديده است. صنايع دستي اصفهان در طول قرنهاي متمادي به عنوان نماينده هنر اصيل ايراني در دنيا شناخته شده است. مردم استان اصفهان به طور عمده از اصفهانی ها هستند. قومهای مختلف دیگری نیز در این استان ساکن هستند که به ترتیب جمعیت عبارتنداز: بختیاری ها، ترک ها، ارمنی ها، گرجی ها، یهودی ها، کولی ها، لرها و عرب ها (عشایر عرب جرقویه).

آداب و رسوم: آتش افروزى و جل جلانى: در نطنز و آبادى هاى آن رسم است که در شب هاى هفدهم، هيجدهم و نوزدهم دى ماه کودکان در دسته هاى مختلف جمع مى شوند و هر دسته در يکى از تپه ها و بلندى هاى آبادى بوته و خار و هيزم را که از پيش جمع کردهاند آتش مى زنند به طوری که شعله هاى آتش سراسر آبادى را روش کند. آنها معتقدند روشنائى اگر به درختها برسد آن سال ميوه و سردرختى بيشتر مى شود و آفات از بين مى رود. برخى به نيت آنکه درختان ميوه بيشترى بدهند به قبرستان رفته و سنگ هاى کوچک و بزرگ جمع مى کنند و به شاخه هاى درختان مى آويزند. در مراسم آتش افروزى بعد از خاموش شدن آتش ها و تاريکى دوباره به ده برمى گردند و به يک نفر توبره ٔ بزرگى مى دهند و بهحالت گروهى به در خانهها رفته، گاهى دسته ها با هم برخورد مى کنند و با هم درگير مى شوند تا يکى پيروز شود) مراسم شب اسفند: در کاشان و اطراف آن ماه را سى روز محاسبه مى کنند و براى گرفتن جشن شب اول اسفند قرار جشن مى گذارند. از يکماه تا چهل روز پيش از اسفند قرار مى گذارند که در يک روز و يک شب همه ٔ اهل آبادى شب اسفند بگيرند. اين نوع محاسبه را به کاشى ها منسوب مى دارند. اسنبدى کاشان: مردم کاشان و اطراف آن ماه هاى سال را سى روز حساب مى کنند و يک سال را سيصد و شصت روز و حساب پنج روز باقيمانده را جدا نگه مى دارند و آنرا پنجه مى نامند. به اين ترتيب، بيست و پنجمين بهمن ماه تقويم رسمى شب اول اسفند است که آنرا شب اسبند رعينى يا زراعتى مى نامند و عقيده دارند هر سال ده پانزده روز قبل از رسيدن اسفند باد معتدل مى وزد که به آن 'باد اسبند' مى گويند و آنرا پيک بهار مى دانند. در اين شب دکاندارها دکان ها را چراغانى مى کنند. آرايش دکان هاى سبزى فروشى بسيار زيبا صورت مى گيرد. آجيل فروشان براى اسبندى آجيل آچار درست مى کنند و خوردن اين آجيل در اين شب رسم است. اهالى کاشان در اين شب براى شام پلو مى پزند و پلو ماهى دودى يا چلو با کوکو مى پزند يا کشمش پلو مى خورند. پنير و ماست نيز بر سر سفره براى شگون مى گذارند. معتقدند در اين شب نبايد تخم مرغ خوردو بايد آنرا در خانه نگاه داشت. مراسم نوروز و چهارشنبه سوری و چله ٔ بزرگ و چله ٔ کوچک و مراسم ماه محرم در این استان نیز مانند تمام نقاط یران با اندک تفاوتهایی برگذار میشود.

صنایع دستی: در استان اصفهان ۱۷۸ رشته از لحاظ توليد صنايع دستي ثبت شده است و بيش از ۶۰ رشته در حال توليد و ارائه به بازار مي باشد (مقام اول كشور). صنايع دستي استان اصفهان شامل خاتم سازي - مينا كاري - مينياتور سازي- منبت كاري - قلاب دوزي - نقاشي وتذهيب - سكمه دوزي - مليله سازي - خراطي - نمد مالي - پوست دوزي - نقره سازي - قلمزني - قلمكاري - كاشي وسراميك - - قالي بافي - زري دوزي و ... مي باشد. رواج صنعت مينا كاري در اصفهان از دوران پهلوي و حدود سال ۱۳۱۰ ه.ش. است و مخصوصاً اين كه اين هنر- صنعت به وسيله يكي از استادان هنرمند و بنام اصفهان يعني استاد شكرا... صنيع زاده بسط و توسعه يافت و شاگرداني در اين مكتب تربيت شدند كه هر يك كانون ديگري در هنر مينا بوجود آوردند.

جاذبه های مهم گردشگری استان اصفهان: خانه های تاریخی و مساجدکاشان، روستاهای کویری، مسجد جامع اردستان، کبوترخانه های مبارکه، مسجد جامع نایین، مقبره و مسجد جامع نطنز، ميدان نقش جهان اصفهان، مسجد جمعه اصفهان (جامع)، مسجد امام، مسجد شيخ لطف الله، عمارت عالي قاپو، عمارت توحيد خانه، تالار تيموري، كاخ چهلستون، مدرسه چهارباغ، پل ا... ورد يخان (سي وسه پل)، پل خواجو، پل شهرستان، منارجنبان، كليساي وانگ، آبشار سميرم، بازار و كاروانسراها باغ ها، آرامگاه تخت فولاد، موزه ها، باغ پرندگان، باغ قدير، باغ گلها، كوه صفه و...

جشنواره ها و رویدادها: جشنواره گلاب گیری کاشان، جشنواره تفریحی رفتینگ در ناژوان صفهان، جشنواره گز و شیرینی و صنایع وابسته، جشنواره ملی نعنای فین کاشان، جشنواره پاییزه "تخم مرغ های رنگی"، جشنواره بین المللی میراث فرهنگی ناملموس با محوریت پنج مکان تاریخی، فرهنگی در اصفهان. همچنین سوم الی نهم اردیبهشت که هفته اصفهان نامگذاری شده و مصادف با سالروز تولد شیخ بهائی است، تورهای رایگان گردشگری از طرف شهرداری اصفهان برگذار میشود.
جمعیت: جمعيت استان اصفهان طبق نتايج سرشماري نفوس و مسكن در سال ۱۳۹۰ ، برابر با ۴۸۱۵۸۶۳ نفر میباشد.
زبان: مردم اصفهان به زبان پارسی و لهجه اصفهانی سخن می گویند. از ویژگی های لهجه اصفهانی اضافه کردن حرفِ س به آخر واژگان است که به جای واژهٔ است استفاده می شود. همچنین ارامنه اصفهان نیز به زبان ارمنی سخن می گویند.
.jpg)
معماری: آثار معماري ارزشمندي كه از ادوار مختلف تاريخ اصفهان بر جاي مانده است در زمره عالي ترين و كم نظيرترين آفرينشهاي جهان به شمار مي روند.
مشاهیر استان: محمود فرشچیان، استاد کلارا آبکار، علامه محمد باقر مجلسی، استاد جلال الدین تاج اصفهانی، شیخ بهائی دانشمندی که در استان اصفهان خدمات ارزشمندی انجام داد و...
غذاهای محلی: بریانی (بریونی)، حليم بادنجون اصفهان، کوفته سبزی،کاله جوش، اماج، آب گوشت و سيبزمينی (گوشت و لوبيا)، كاچی هفت دختر (كاچی بیبی حور)، خورش ماست، گوشت لوبیا کاشان، قرمزه نخودچی و…

سوغات: گز از شيرينی های معروف و سوغات اصلی اصفهان است که با کیفیت بالایی در این منطقه تهیه می شود و شهرت زیادی دارد. صنایع دستی اصفهان که بسیار متنوع بوده و برخی شهرت جهانی دارند از سوغات های مهم اصفهان محسوب میشوند.
پیش شماره و شماره اداره گردشگری: تلفن روابط عمومی: 32665429 031
بدترین و بهترین زمان بازدید: بهار و پاییز بهترین زمان دیدار از این استان است. زمستان و تابستان زیاد مساعد سفر به این منطقه نمیباشد.
منابع
استانداری اصفهان
میراث فرهنگی استان اصفهان
fa.wikipedia.org
beytoote.com
fa.wikipedia.org
seeiran.ir
darkoob.ir
nedaesfahan.ir