نام استان: کهگیلویه و بویراحمد

مرکز استان: یاسوج

وجه تسمیه: گیل از فرماندهان دوره ساسانی در این منطقه بود، وی در یک کوه مرتفع که بتواند کل منطقه را نظاره کند مستقر گردید و بنام خودش رقم خورده  به مرور زمان این منطقه به نام کوه گیل شناخته شد که بعلت نام طولانی کنونی استان به کوه گیلویه تغیر یافت و بویراحمد نیز به این نام اضافه گردید. (در زمان قدیم به لشکری از لرها بویر گفته می شد که به معنی کماندار بوده و تحت امر فردی به نام احمد بوده است.)

تاریخچه: منطقه‌ای که اکنون استان کهگیلویه و بویراحمد نام دارد دارای پیشینه کهن تاریخی است. این استان در چهار هزار سال قبل از میلاد بخشی از تمدن عیلام بوده است. استان کهگیلویه وبویراحمد را به دیار آریوبرزن نسبت میدهند که با قوای خود در مقابل قشون اسکندر تا آخرین نفس ایستادگی کرد. در قدیم چهار ایل بویراحمد، نویی، دشمن ‌زیاری و چرام را اصطلاحاً «چهاربنیچه» می‌ نامیدند. این استان در گذشته‌ای نه چندان دور، جزء یکی از بلوکهای مملکت فارس بوده و از روستاهای توابع کازرون به شمار می ‌رفته است. این استان  در سال 1342 به فرمانداری کل و در سال 1355 به استان تبدیل شده است.

موقعیت جغرافیایی استان: این استان بین دو مدار 29 درجه و52  دقیقه، و 31 درجه و 26 دقیقه شمالی و نصف النهار های 49 درجه و 55 دقیقه، و 51 درجه و 53 دقیقه شرقی قرار گرفته است. از شمال به استانهای اصفهان و چهار محال و بختیاری، از شرق با فارس، از جنوب با فارس و بوشهر و از غرب با خوزستان همسایه است.

مساحت استان: 16264 کیلومتر مربع

تقسیمات سیاسی استان: این استان دارای 7 شهرستان، 17 بخش، 16 شهر، 41 دهستان،1797 روستای دارای سکنه است.

شهرستانهای استان: استان کهگیلویه و بویراحمد مرکب از هفت شهرستان بویراحمد، کهگیلویه، گچساران، دنا، بهمئی، باشت و چرام میباشد.

شرایط اقلیمی: این استان دارای دو اقلیم سردسیری و گرمسیری و سرزمینی نسبتاً مرتفع و کوهستانی است. اختلاف ارتفاع از 1000 تا 4400 متر در سطح استان باعث ایجاد تنوع آب وهوایی و اقلیمی گردیده است و به دلیل همین اختلاف ارتفاع اختلاف دمایی بین 20- درجه تا 40 درجه سانتیگراد درسطح استان وجود دارد. اختلاف دما سبب ایجاد سه منطقه گرمسیری، سردسیری و میان بندی گردیده است. این استان با بارش دو برابر میانگین کشور و تولید 8 درصد آب کشور دارای اقلیم و طبیعت ویژه است. دشتهای سروک، دشت روم در شهرستان بویراحمد ودشتهای امامزاده جعفر، لیشتر، دشت گز و باشت در شهرستان گچساران، چرام و دهدشت در کهگیلویه از دشتهای مهم استان هستند.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: کوههای این استان از رشته کوههای زاگرس به شمار می روند که در شمال با داشتن یخچال های طبیعی سرچشمه رودهای پرآب هستند. کوههای مهمی همچون کوه خائیز در جنوب دهدشت، کوههای نیل و حجال در شمال شرق یاسوج، کوه خامی در شمال شرق گچساران، کوه نور( نیر) در مرکز استان، کوههای سیاه و سفید در بهمئی و شرق لنده و کوه دل افروز در شمال و کوه ساورز از مهمترین کوههای استان به شمار می روند. بلندترین نقطه در این استان قله دنا واقع در شهرستان دنا با ارتفاع 4409 متر است.

دریاچه ها و رودهای مهم: مهمترین رودهای کهگیلویه و بویراحمد عبارتند از: رود مارون که در تنگ تکاب از مرز استان خارج می شود و از کنار بهبهان گذشته و با نام رود جراحی وارد خلیج فارس می شود. رود بشار: که به نام های گرم، خرسان، و نهایتاً کارون مشهور است و از ارتفاعات یاسوج سرچشمه می گیرد. این رود در ضلع شمالی کوه غارون ( وجه تسمیه کارون) به همین نام از مرز استان خارج می شود و با دریافت شاخه هایی همچون بازفت وآرمند در شهرستان لردگان، از وسط شهر اهواز جاری شده به خلیج فارس می ریزد. رود خیر آباد و رود زهره نیز از رودهای این استان هستند. دریاچه مور زرد زیلایی و تالاب برم الوان نیز از دیگر منابع آبی این استان محسوب میشوند.

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: اختلاف دما در نقاط مختلف استان، باعث ایجاد تنوع زیستی سطح استان گردیده است وتنوع گونه ای و اکوسیستمی بسیار زیبایی در سطح استان مشاهده میگردد. حدود یک میلیون هکتار از طبیعت این استان را جنگل تشکیل میدهد. طبیعت این استان 40 درصد گونه های گیاهان دارویی کشور را به خود اختصاص داده است. تنوع گونه های گیاهی و جانوری در سطح استان در وضعیت مناسبی قرار دارد و با دارا بودن حدود 2000 گونه گیاهی و.انواع گونه های جانوری و انواع پرندگان دارای پتانسیلهای تنوع زیستی با لایی  می باشد. لازم به ذکر است. گیاهان و درختانی نظیر سپیدار، بلوط، افرا، چنار، کاج، انگور وحشی و بنه، بیلهر، کنگر، قارچ، ریواس، چویل و...پوشش گیاهی این منطقه را تشکیل میدهند.

اقتصاد استان: این استان از نظر اقتصادی به عنوان ناحیه کشاورزی و دامپروری به شمار میرود. بعد از دامداری و کشاورزی صنایع استخراج نفت گچساران و کارخانه قند یاسوج و مجتمع دنا صنعت یاسوج (تولید انواع لوله‌های پلیمری) از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، این استان رتبه نخست سرانه درآمد کشور با نفت و رتبه نهم میزان تولید ناخالص داخلی را دارا می باشد. بزرگترین صنعت موجود استان، صنعت نفت است. در زمینه معادن نیز این استان دارای معادن بوکسیت، مس، فسفات، گوگرد، و غیره‌است. این استان در پرورش آبزیان نیز رتبه چهارم (2/7 هزار تن ) کشور را دارا است.

محصولات کشاورزی: این استان در تولید میوه بلوط رتبه اول (150 هزار تن )، تولید گردو رتبه هفت (14 هزار تن)، شلتوک رتبه هفت (3/5 هزار تن)، مرکبات رتبه هشت (33 هزار تن)، سیب رتبه نه (90 هزار تن )، وتولید انگور رتبه چهارده (36 هزار تن ) کشور را بخود اختصاص داده است.

فرهنگ و آداب و رسوم: بافت جمعیتی استان عشیره ای میباشد. شش ایل مهم استان عبارتند از ایل های بویراحمد، بهمئی، بابویی، طیبی، دشمن زیاری، و چرام.  به استناد کتاب «ممسنی در گذرگاه تاریخ» مردم لرستان، کهگیلویه و بویراحمد، ممسنی و حتی دشتستان بوشهر از یک نژاد بوده و زبان مشترک دارند. اصلی‌ ترین مشخصه فرهنگی و اجتماعی منطقه، در گذشته ساختار اجتماعی عشایری بوده است. هرچند امروزه این ساختار دگرگونی زیادی داشته اما هنوز موقعیت اجتماعی و شناسایی افراد حتی در جامعه شهری استان نیز از طریق وابستگی و تعلقات آنها به ساختار ایلی تعیین می‌ گردد.

صنایع دستی: گچمه (گلیم گبه)، گلیم، جاجیم و گبه عمده صنایع دستی این استان را تشکیل میدهند.

جاذبه های مهم گردشگری: این استان دارای جنگلهای وسیع، چشمه سارها، آبشار ها، رودخانه ها، تنگه های زیبا،  قلل مرتفع (40 قله بالای 4 هزار متر ارتفاع از سطح دریا) و پیست اسکی منطقه جنوب می باشد. کهگیلویه و بویراحمد دارای ۲۱۷ گردشگاه زیارتی و تفرجگاهی است که گردشگران می ‌توانند از آنها دیدن کنند. باغ چشمه بلقیس چرام، بقعه امامزاده «بی‌بی ‌حکیمه»، سرچشمه چنارستان سفلی، شهر توریستی سی سخت، آبشارهای کمردوغ از توابع شهرستان کهگیلویه، تنگه های مهریان و گنجه‌ای یاسوج، تنگه سولک بهمئی. تنگه تکاب (محل برخورد آریو برزن با اسکندر مقدونی) و قلعه‌ های قدیمی متعدد شامل قلعه دختر، قلعه مانگشت، و دژ سلیمان که مجموع آنها به «دلی مهرگان» معروف است از جاذبه های فراموش نشدنی این استان میباشند.

جمعیت: جمعیت کهگیلویه و بویراحمد بر پایه سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰ برابر با ۶۴۰٬۰۰۰ نفر بوده  است.

زبان: اکثر مردم استان کهگیلویه و بویراحمد، به زبان لری سخن میگویند. این گویش بازمانده زبان ایرانیان قدیم است که کمتر تحت تأثیر زبان‌ های بیگانه قرار گرفته است و اختلافات چندانی با سایر گویش‌ های زبان لری ندارد. این گویش برای دیگر لر زبانان بویژه لُرهای بختیاری قابل درک است و تا سواحل شمالی خلیج فارس (شهرستانهای گناوه، دیلم و تنگستان) رواج دارد. در کنار زبان لُری، زبانهای ترکی قشقایی و فارسی نیز بویژه در شهرستان گچساران رواج زیادی دارند.

مشاهیر استان: آریوبرزن فرمانده ارشد سپاه هخامنشیان، حسین پناهی و...

غذاهای محلی: غذاهای سنتی کهگیلویه و بویراحمد غذاهای ساده ‌ای هستند که سال‌ ها در نواحی مختلف، بخصوص توسط عشایر استفاده می ‌شده و با توجه به کمبود مواد غذایی به‌ سادگی در هر شرایط قابل تهیه‌ اند. غذاهای محلی این استان عبارتند از: شله ماسی یا شله دووی، شله شیری یا شیر برنج، شله ماشکی (ماشی)، شله بادامی، کله ‌جوشک یا کلک سوز، آش کارده (هره)، پلو محلی، آبگوشت، دمپخت، قورمه، آش دنگو،  قدیمی ‌ترین نان محلی کهگیلویه نان بلیط یا نان بلوطی است، نان برکو، لِوی، تلیت پیاز

سوغات: عسل طبیعی، گیاهان دارویی و گیاهان وحشی کوهی، گردو، سیب، انگور، کشک، قره قوره، روغن حیوانی

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 07413343346

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع
استانداری کهگیلویه و بویراحمد
میراث فرهنگی استان کهگیلویه و بویراحمد
fa.wikipedia.org
eneshat.com
sobhezagros.ir
kb.doe.ir