این نقوش در فاصله ۵۰ کیلومتری شمال بهبهان، شهرستان بهمئی و 6 کیلومتری بخش لیکک استان کهگیلویه و بویر احمد قرار دارد. نام این تنگه شاید به خاطر سروهای زیبای زربین روییده در آن باشد و همچنین به «تنگ سولک» نیز معروف است. در تنگ سروک ۱۳ نقش برجسته و سنگ نوشته بر روی ۵ قطعه سنگ جداگانه حجاری شده که همگی مربوط به دوره الیمائی- اشکانی هستند. راه سنگفرش اسب رو، چشمه گوردک و سروهای زربین جلوه ی ویژه ای در این منطقه زیبا به نمایش گذاشته اند. به علاوه آنکه نقوش برجسته تنگ سروک صحنه های گوناگونی از آیین های باشکوه باستانی، نمادهای دینی، رزم های سواره نظام و پیاده نظام، تاجگذاری و تاج‌ستانی و گرفتن حلقه قدرت در حضور خدایان، شکار شاهی، تشریفات و خوش آمدگویی را در دل کوهستان برای آیندگان به ودیعه گذاشته است.
آثار باستانی تنگ سروک مربوط به دوره اشکانیان و حکومت محلی الیمائیان است. برخی محققین این محل را محراب خدایان کهن و عبادتگاه شکوهمند اقوام الیمایی می دانند. پنج سنگ نوشته منقوش در تنگ سروک وجود دارد، اگر از دهانه تنگه حرکت نمائیم به ترتیب حجاری ها را این گونه می بینیم:
سنگ اول(سنگ راهنمائی و خوشامد گوئی است که در آن سه صحنه حجاری شده است)
سنگ دوم (نماد قدرت یا آلبوم عکس پادشاهان الیمایی)
سنگ سوم (متأسفانه نیمی از آن تخریب شده است صحنه جنگ، تزئینات اسب، لباس سربازان و اسلحه ها)
سنگ چهارم (دو مرد با احترام دست به سینه ایستاده اند و گویا در حال ادای احترام هستند و در قسمت دیگر از این سنگ مردی بر روی تخت خوابیده است)
و سنگ پنجم ( نقش سرباز).
تفصیل سنگ نگاره ها
در تنگ سروک حداقل چهار مجموعه نقش برجسته موجود در سنگي که از کوه جدا شده و به شرح زير مي باشد:
الف ) اولين نقش دو نفر را در حال ايستاده نشان مي دهد که هر دو قبا و شلواري به سبک لباسهاي عهد اشکاني پوشيده اند. نماي شرقي اين تخته سنگ شخصي را نشان مي دهد که روي تختي دراز کشيده در حدود 600 متر دورتر در مجموعه اي از نقوش برجسته ديگري است که احتمالا قسمت اصلي اين مجالس را نشان مي دهد.
ب ) روی نمای غربی تخته سنگ اولی ، نقوش در سه ردیف دیده می شود که در نقوش دیگر بهتر محفوظ مانده اند. در ردیف بالا از قسمت چپ ابتدا فردی که شاید شاه باشد روی تختی نشسته در طرفین او اشخاصی ایستاده اند ، در نقش وسط سواری به شیری حمله کرده است و در بالای او کتیبه ای به خط پهلوی اشکانی دیده می شود. در ردیف پایین مردی با یک شیر در حال جنگ است. در طرف شمال غربی این تخته سنگ یک نفر روحانی در کنار آتشدانی ایستاده و آتشدان روی سکوی سه طبقه ای قرار دارد. روی طبقه زیرین این سکو کتیبه ای به خط پهلوی اشکانی است. روی نمای شمالی آن نیز مجلسی در دو طبقه نمایانده شده است. در طبقه بالا مردی خوابیده و تاجی در دست دارد و بر روی دست چپ خود لمیده است و در سمت چپ این شخص سه سرباز نیزه به دست دارند و در لابلای آنها سه خط به زبان پهلوی اشکانی نوشته شده است. در طبقه زیرین شبیه سه نفر نمایان است که کمی پاک شده است.
ج) به فاصله کمی در طرف شمال این تخته سنگ نقش برجسته دیگری است که روی نمای جنوبی آن یک اسب سوار نشان داده شده است.
د) در حدود شش متر دورتر یک تخته سنگ دیده می شود مه از کوه بیرون آمده و روی آن مجالس مذهبی مانند ، اشخاصی که در کنار آتشدان نقش شده است دیده می شود. هنینگ زمان این نقوش را در حدود آخرین ربع قرن دوم میلادی یا اوایل قرن سوم می داند. شاهزاده ای به صورت سواری مصور شده است که شیری را می کشد و یا با دشمنی جنگ تن به تن می کند و این برای اجتماعی که بر چشت اسب زندگی می کنند تصویری مطلوب است. در جای دیگر همان شاهزاده دیده می شود که ایستاده و بزرگتر از اشخاص دیگر در صحنه است و شاهزاده ای را به تخت می نشاند ، بعد در برابر یک قربانگاه که به شکل تخته سنگ مخروطی شکل است و دیهیمی روی آن قرار دارد به ستایش ایستاده است. سپس در طرف چپ قربانگاه بر روی یک تخت که بر پایه سه عقاب قرار دارد به طرز ایرانیان نشسته و دست راست خود را با حلقه مظهر قدرت به سوی دو تن از سران تابع خود گسترده است. کمی دورتر مجلسی است که در آن یک ایزد به شاهزاده ای مقام می بخشد و پس از آن صحنه جنگ یک شاه که بر اسبی سوار استو خود و الستین زره بر تن دیده می شود که با نیزه خود به دشمن حمله می کند.
آن گونه که می دانیم اشکانیان یا پارتیان حدود چهار سده بر ایران فرمانروایی نمودند، ولی به دلیل نداشتن و یا کمبود تاریخ مکتوب اطلاعات کافی از آنان موجود نیست. کشف چنین آثار باستانی کمک شایانی به ابهام زدایی از تاریخ این سلسله نموده اما بسیاری از آثار باستانی کشف شده اشکانیان در شهرهای نسا، هاترا و پالمیر است که خارج از مرزهای ایران امروزه اند. از ۱۸ نقش برجسته و کتیبه دوره اشکانی ۱۳ مورد در شهرستان بهمئی است. از آنجائیکه حکومت اشکانیان ملوک الطوایفی و حکومت الیمائیان نیز یکی از قدرتمند ترین حکومت های محلی سلسله اشکانی بوده، نقوش و سنگ نبشته های تنگ سروک شهرستان بهمئی، به خوبی ویژگی های حکومت الیمایی دوره اشکانی را به تصویر می کشد.
هنگامی که دولت سلوکی در زمان آنتیوخوس سوم در سال ۱۹۰ قبل از میلاد در مقابل رومیان در نبرد «مغنیسا» شکست خورد و متعهد به پرداخت مبالغ سنگینی به عنوان باج شد، تلاش کرد با غارت معبد نانایا (بلوس یا بل) متعلق به الیمایی ها این مبالغ را تأمین کند. اما در جنگ با ایشان نیز شکست خورد. خود آنتیوخوس نیز فرجام ناخوشایندی داشت او در هنگام غارت معبد الیمایی به دست الیماییان کشته شد.
بنظر می رسد می توان نشانه های مشخصی از واقعه نبرد الیمایی ها با سلوکیان را در کتیبه ی تنگ سروک یافت.
کتیبه های تنگ سروک دارای خط و زبان آرامی است. این سنگ نوشته ها و نقوش برای اولین بار در سال ۱۲۷۵هجری قمری در اواخر حکومت محمد شاه قاجار، توسط بارون دوبد جهانگرد و دبیر اول سفارت روسیه شناسایی گردید و سپس در سال ۱۳۲۲ هجری شمسی نیز بوسیله سر اورل استین انگلیسی مورد بررسی قرار گرفت و شرح مفصلی از نتایج این بررسی ها و برای اولین بار در کتاب موسوم به جاده های قدیم ایران غربی منتشر شد.
گفتنی است که الیمائیان حدود چهار سده حکومت کردند ولی با ظهور ساسانیان، اردشیر بابکان مؤسس سلسلۀ ساسانی به الیمایی ها حمله برد و واپسین حاکم الیمایی را شکست داد.
منابع:
seeiran.ir
sassanids.com
