نام استان: کرمان

وجه تسمیه: نام کرمان از نام یکی از ده شاخه اصلی پارسیان که به جنوب ایران آمدند گرفته شده‌ است.

نامهای قدیم: کرمان، کارمانیا و کرمانی

مرکز استان: شهرستان کرمان

تاریخچه: کرمان از استان‌ های مهم و تاریخی کشور محسوب میشود. در روایات اساطیری آمده ‌است که کیخسرو کرمان و مکران را به رستم بخشید، همچنین نشانه ‌هایی از فرمانروایی بهمن بر این خطه ارائه می ‌دهند.  پس از این دوره دوران تاریخی کرمان آغاز می ‌شود و در زمان هخامنشیان نیز کوروش آن را تبعید گاه نبونید (پادشاه مغلوب شدهٔ بابِل) قرار داد. کرمان در زمان هخامنشیان بخش عظیمی از شَهر (ساتراپی) فارس به شمار می‌ رفت. در کتیبه‌ های هخامنشی ظاهراً مقصود از کلمه کارمانیا همان کرمان است. از شهرهای کهن این منطقه سیرجان (شیرگان باستان)، بردسیر، بافت (تپه یحی) (به اردشیر باستان)، گُواشیر (کرمان امروزی)، فهرج (پهره باستان) و ارگ بم، نرماشیر، راین و جیرفت را میتوان نام برد. قلعه دختر و قلعه اردشیر از آثار تاریخی دوران ساسانی در شرق شهر کنونی کرمان است، که هنوز خرابه‌ها ی آنها برجاست، و این امر گواه بر این است که لااقل در زمان اردشیر بابکان در همین محل، شهری آباد یا قلعه‌ای مهم وجود داشته ‌است. ایالت کرمان قدیم تا کناره تنگه هرمز و دریای عمان بوده و قسمت عظیمی از استان هرمزگان را نیز دربر داشته است. باستان شناسان ایران و جهان استان کرمان را به سبب دارا بودن آثار تاریخی ماقبل میلاد و بسیار کهن (که در برخی موارد قدیمی ‌ترین آثار جهان محسوب می‌ شوند) استان کرمان را گهواره تمدن نامیده اند که از جمله این آثار میتوان تمدن هلیل رود جیرفت، تپه یحیی بافت، تپه‌ های بیدران بم و تل ابلیس و دژهای ساسانی کرمان را نام برد.

موقعیت جغرافیایی استان: استان کرمان در جنوب شرقی فلات مرکزی ایران قرار دارد. این استان بین ۵۳ درجه و ۲۶ دقیقه تا ۵۹ درجه و ۲۹ دقیقه طول ‌شرقی و ۲۵ درجه و ۵۵ دقیقه تا ۳۲ درجه عرض‌ شمالی واقع شده است. این استان از شمال به استان خراسان جنوبی، از غرب به استان‌ های یزد و فارس، از جنوب به هرمزگان و از شرق به استان سیستان و بلوچستان محدود می ‌شود.

مساحت استان: ۱۸۱٬۷۸۵ کیلومترمربع

تقسیمات کشوری استان: براساس آخرین تقسیمات کشوری، استان کرمان دارای ۲۳ شهرستان، ۶۷ شهر، ۵۷ بخش و ۱۶۲ دهستان است.

شهرستانهای استان: شهرستان‌ های این استان عبارتند از: ارزوئیه، انار، بافت، شهرستان بردسیر، بم، جیرفت، رابر، راور، رفسنجان، رودبارجنوب، ریگان، زرند، سیرجان، شهربابک، عنبرآباد، فاریاب، فهرج، قلعه گنج، کرمان، کوهبنان، کهنوج، منوجان، نرماشیر.

شرایط اقلیمی: استان کرمان از تنوع اقلیمی و آب و هوایی برخوردار است. در نواحی شمال و شمال غربی استان آب و هوای خشک، در جنوب و جنوب شرقی گرم و مرطوب و در جنوب غربی و مرکز سرد و کوهستانی است. خالی از لطف نیست که بدانید جیرفت را بخاطر آب و هوای گرمسیری و آب فراوانش، هندوستان ایران و ارزوئیه را کالیفرنیای ایران نامیده ‌اند. بافت را به دلیل ارتفاع زیاد آن از سطح دریا (سومین شهر مرتفع ایران) بام کویر ایران و سیبری جنوب می‌ نامند. رابر را به دلیل آب و هوای خوش و مناظر طبیعی، رامسر جنوب و بردسیر را مروارید کویر گفته‌ اند.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: بلندی ‌های استان کرمان دنباله رشته کوه‌ های مرکزی ایران است که از چین خوردگی ‌های آتشفشانی آذربایجان آغاز شده و تا بلوچستان امتداد یافته است و دنباله آن را در فلات مرکزی، حوزه‌ های پست داخلی و کویر چندین بار قطع می ‌کنند. استان کرمان با دارا بودن بیش از ۱۴ قله با ارتفاع بیش از ۴۰۰۰ متر بهشت کوهنوردان نامیده شده‌ و کوه هزار چهارمین کوه مرتفع ایران با ارتفاع ۴۵۰۱ متر در این استان قرار دارد. کوه کوشا (کوه شاه بافت) نیز با ارتفاع بیش از ۴۳۷۴متر در ۳۰ کیلومتری شمال بافت واقع شده است.

دریاچه ها و رودهای مهم: رودخانه هلیل رود (طویل ترین رود استان)، شور شهداد، پشترود، تقی آباد، کبوترخان از رودهای معروف استان کرمان هستند. درياچه جازموريان، باتلاق بافق، باتلاق گاو خوني و حوزه آبريز حاشيه كوير لوت از دریاچه های استان هستند. درياچه مهم استان كرمان، هامون جازموريان است كه ميزان آب و وسعت آن متغير است و از جمله دریاچه های دایمی محسوب نمی شود. دریاچه زیر زمینی چاه دریا در رفسنجان از جاذبه های اسرارآمیز ایران در استان کرمان است.

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: استان کرمان از جمله مهم ‌ترین استان‌ های کشور از جهت وجود مناطق حفاظت شده و گونه‌ های کمیاب است، بطوری که در حال حاضر بیش از ۱۹درصد از پرندگان و ۴۶درصد از پستانداران حمایت شده کشور در این استان زندگی می ‌کنند و برخی از آنها در سطح جهان دارای اهمیت هستند. در حال حاضر مهم ‌ترین پارک ملی نیمه جنوبی کشور به نام پارک ملی خبر در استان کرمان قرار دارد. دریاچهٔ سد بافت شهرستان بافت دارای پرندگانی همچون سبز قبا، حواصیل خاکستری، فالاروپ، چوب پا، سنقر، دم جنبانک زرد، لک لک، هوبره، اردک کله سبز، آبچلیک، کاکایی، چکاوک کاکلی، بوتیمار و… است که نشان از اهمیت این تالاب‌ ها دارد. سرو ۲۵۰۰ ساله در دهبکری بم (کهنسال‌ ترین درخت استان کرمان)، سروهای طرز راور، چنار مسجد جامع راین، چنار مسجد جامع فیض آباد راور، چنار کهنسال طرنگ و بزنجان بافت، پسته کهنسال اودرج رفسنجان، گردو کهنسال هزارساله گوغر بافت، سرو کهنسال امامزاده احمد سیرجان نیز دارای اهمیت ویژه در این استان میباشند.

اقتصاد استان: درقرن بیستم، قالی بافی صنعت عمده کرمان را تشکیل می ‌داد. این صنعت به تدریج از شهر به روستاهای اطراف مانند ماهان، جوپار و چترود کشیده شد. امروزه شهر کرمان (مرکز استان کرمان) به دلیل وجود معادن و کشاورزی توسعه چشمگیری یافته‌است. مس سرچشمه، کرومیت اسفندقه جیرفت، مس میدوک و خاتون آباد شهربابک، فروکروم بافت، مناطق آزاد سیرجان و بم و شهر کرمان هم از مناطق صنعتی این استان هستند. استان کرمان مهمترین تولیدکننده مس در کشور است. به دلیل تنوع زمین‌شناسی و فراوانی معدن، این استان را بهشت زمین شناسان و معدن کاران نیز گفته‌اند. منطقه ویژه اقتصادی ارگ جدید نیز درسال ۱۳۷۶ تأسیس شده و رسماً کار خود را آغاز کرده است. سیرجان نیز به عنوان یک قطب اقتصادی ویژه بر بستر مزیت ‌های باراندازی، در ساختار اقتصادی استان کرمان نقش و موقعیت قابل توجهی را احراز کرده ‌است. سیرجان گذرگاه اصلی انتقال کالا به کشورهای خاور ایران و هم چنین اروپا و خلیج فارس بوده و مسیر رفت و برگشت کلیه کالاها از بندر شهید رجایی به کشورهای آسیای میانه، قفقاز و روسیه است. از نظر کشاورزی و باغبانی نیز شهرستانهای انار، سیرجان، رفسنجان، زرند و راور از بزرگترین مراکز تولید پسته در جهان می‌ باشند.

محصولات کشاورزی: آناناسها و مرکبات و گلخانه‌ های توت فرنگی جیرفت و باغ‌ های پسته رفسنجان، نخلستان ‌های بم، باغ‌ های گردوی بافت، گوغر و رابر، همه از کشتگاه‌ های بزرگ ایران زمین در استان کرمان میباشند. پسته اکبری که مرغوب ‌ترین پسته و بسیار بازار پسند است محصول شهرستان انار میباشد. مرغوب ‌ترین خرمای جهان و بزرگترین تولید کننده خرمای ایران، شهرستان بم است. شهرستان جیرفت نیزاز مهم ‌ترین کانون‌ های پرورش مرکبات در ایران است. گردو، سیب درختی، عسل، زیره، گل محمدی و گلاب، مرکبات، محصولات جالیزی، پنبه و ذرت از سایر محصولات کشاورزی مهم استان کرمان می ‌باشند. بیش از یک چهارم کل باغ‌ های ایران در استان کرمان قرار دارند.

فرهنگ و آداب و رسوم: بیشترین جمعیت زرتشتیان ایران در استان کرمان زندگی می‌ کنند و جشن سده کرمان در فهرست آیین ‌های ملی ثبت شده‌است. جشن سده بعنوان جشن ملی و باستانی هنوز در کرمان رایج است که اکثر مردم کرمان در این جشن شرکت میکنند و پنجاه روز مانده به عید در روز دهم بهمن برگزار میشود. استان کرمان آداب و رسوم ویژه ای برای ماه رمضان دارد. در کرمان اگرچه خیلی از رسم های قدیمی از یاد رفته اند،  اما مراسم کلید زنی هنوز هم در شب های ماه رمضان برگزار می شود. همچنین کرمانی ها در این ماه از شب سوم تا پایان ماه مراسمی با عنوان «الله رمضونی» برگزار می کنند که در آن گروهی از جوانان به منازل محله رفته و سروده‌ای را می ‌خوانند. بعد از خواندن هر بیت، همراهان جمله صلی علی محمد صلوات بر محمد را تکرار می‌ کنند و پس از اتمام این سروده صاحبخانه مبلغی پول به سرپرست گروه می ‌دهد. مردم کرمان بر این باورند که در ماه رمضان نباید اسراف کرد. بنابراین، اگر غذایی از افطار مانده باشد در سحر آن را مصرف می ‌کنند. آبگوشت، عدس پلو و یا برنج و خورش معمولا پای ثابت سفره های افطار و سحری کرمانی هاست. آش های محلی و نان های تازه ای که زنان روستایی می پزند نیز جای خود دارد. آبگوشت از اصلی ترین غذاها برای افطار است و اگر کسی نذری داشته باشد مقداری آبگوشت درست کرده به مسجد برده و آنرا میان نمازگزاران توزیع می کند. شیرینی افطاری هم در کرمان زولبیا و بامیه است اما اگر کسی بخواهد غذایی نذر کند، این نذر او بی شک شله‌ زرد یا آبگوشت خواهد بود. مردم شهر بردسیر با نان و سرکه افطار می ‌کنند. بلوچ‌ های بم نیز معتقدند در ماه رمضان گوش دادن به موسیقی حرام است. زرند ی‌ها هم بر این باورند که همه نخل‌ ها متعلق به حضرت علی(ع) است، بنابر این وظیفه مسلمانان است که با خرما افطار کنند.

صنایع دستی: صنایع دستی کرمان آوازه جهانی داردو عبارتند از پته دوزی، فرش و قالی کرمان، منسوجات دستباف مانند ترمه، شال بافی. شال کرمان در گذشته ارزش بسیار داشته به نحوی که در خانه های ایرانی آن را به عنوان کالای سرمایه‌ ای نگاه داری می ‌کرده‌اند و به گاه تنگدستی آن را گرو می‌ گذاشتند. شاهان قاجار به جهت پاداش یک طاقه شال کرمان هدیه می ‌دادند. ارزش شال کرمان به حدی بوده که قطعات کوچک آن را می ‌کشیده و می ‌فروختند. در دوره صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر از تولید آن حمایت زیادی شد و به همین دلیل نوعی از شال کرمان به به شال امیری معروف شد.

جاذبه های مهم گردشگری: مشتاقیه، گنبد جبلیه، مسجد جامع کرمان، مسجدامام (ملک)، موزه مردم شناسی زرتشتیان و...درکرمان، آستانه شاه نعمت اله ولی، باغ شاهزاده درماهان، آستانه شاهزاده حسین درجوپار، ارگ تاریخی دربم، آثار باستانی نظیر تپه یحیی درصوغان بافت، مجموعه سنگی میمند، تل ابلیس دربردسیر، آقوس شهداد و ویرانه های شهردقیانوس یا شهردسیوس جیرفت از دیگر جاذبه های تاریخی این استان هستن.  پارک ملی خبر در جنوب غربی شهرستان بافت  (تنها پارک ملی جنوب شرق ایران و بزرگترین پارک ملی جنوب ایران) چاه دریا در رفسنجان نیز از جاذبه های طبیعی استان کرمان میباشند.

جشنواره ها و رویدادها: جشن سده کرمان در فهرست آیین ‌های ملی ثبت شده ‌است. جشن سَده، یکی از جشن ‌های ایرانی و باستانی است که در آغاز شامگاه دهم بهمن‌ ماه برگزار می ‌شود. در بسیاری از نقاط مرکزی ایران مانند کرمان، جشن سده یا سده سوزی بین مردم اعم از مسلمان (شیعه و سنی)، زرتشتی، مسیحی، یهودی و... برگزار میشود.

جمعیت: جمعیت این استان در سال ۱۳۹۰ و براساس آمار مرکز آمار ایران برابر با ۲٫۹۳۸٫۹۸۸ نفر بوده‌ است

زبان: زبان مردم استان کرمان فارسى با لهجه کرمانى است. این لهجه شباهت زیادى به لهجه شیرازى دارد. علاوه بر زبان فارسى، اقلیتهاى مذهبى به زبانهاى خود تکلم مى کنند. در بین عشایر زبانهاى ترکى و بلوچى نیز رایج است. زبان کرمان از شاخه زبانهاى جنوبى ایران است. زبانهاى جنوبى با زبانهاى شمالى از حیث برخى آواها و دیگر مشخصه‏ ها تفاوتهاى زیادى دارند.

مشاهیر استان: ابوعبدالله محمد بن عیسی ماهانی (ریاضی‌دان و منجم قرن سوم ه. ق)، ابوحامد کرمانی (مورخ، شاعر، فیلسوف و پزشک قرن ششم ه. ق)، زرتشت بهرام پژدو (شاعر قرن هفتم ه. ق)، خواجوی کرمانی (شاعر و عارف بزرگ قرن هشتم ه. ق)، عماد فقیه کرمانی (عارف و شاعر قرن هشتم ه. ق)، شاه نعمت‌الله ولی (صوفی و شاعر بزرگ قرن نهم ه. ق)، مشتاق علی شاه، میرزا محمد تربتی (صوفی بزرگ قرن دوازدهم ه. ق)، صدیقه سامی نژاد (اولین بازیگر زن سینمای ایران) و...

غذاهای محلی: آبگوشت بادمجان و کشک، آبگوشت زیره، ش گندم شیر، آش اوماج، خورش بز قورمه، خورش آلوچه، خورشت به آلو، زیره پلو، کشک کدو، لپه پلو با زیره، مجور کدو، قاتُق گوشت، کباب زرگری، کشک کله‌جوش با خرما و گردو، پِرچو، پیتو و پتری، عدسی چغندر. کرمان همچنین آبگوشت ‌های متنوعی دارد که از مهمترین آنها می توان به آبگوشت لیمو، آبگوشت یخنی، آبگوشت متنجبه، آبگوشت امام حسینی، آبگوشت ترشاله، آبگوشت تنگاب، آبگوشت سبزی، آبگوشت غوره، آبگوشت قاتقو و آبگوشت قیمه اشاره کرد.

سوغات: خرما، پسته، زیره، گردو، عطر و عرقیات بافت و بردسیر، گردوی بافت، گلاب بردسیر،مرکبات همچنین حنا، داروهای گیاهی، قاووت یا قوتو و شیرینی ‌های خاص و خوشمزه مثل کلمپه، کماج سهن، حلوا، خرما، حاجی بادام و حاج پسته و مسقطی سیرجان از سوغات ویژه استان کرمان هستند.

بهترین زمان بازدید: بهار
 

منابع
fa.wikipedia.org
akairan.com
kojaro.com
farsnews.com
gardeshgariiran.ir
citypedia.ir
bank-maskan.ir
golshn12.blogfa.com