مجموعه گنجعلی خان

متن کامل: مجموعه گنجعلی خان

گنجعلی‌خان از سرداران سلحشور دربار صفویه بود که به سال ۱۰۰۵ قمری به فرمان شاه عباس صفوی حاکم کرمان شد. او مردی لایق و حاکمی دلیر و مدیر بود. دوران حکومت وی در کرمان از روشن‌ ترین دوران تاریخی این دیار است. در این دوره کرمان از ثبات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی خوبی برخوردار بود و این وضعیت از لیاقت و کفایت حاکم گنجعلی‌ خان سرچشمه می‌گرفت. اقدامات عمرانی چشمگیری در دوران حکومت وی (۱۰۰۵ – ۱۰۳۴ قمری) صورت گرفت و او سعی داشت شهر ضعفا را لااقل به دهکده اغنیا تبدیل نماید. از جمله بناهای عام المنفعه که به دستور این حاکم در شهر کرمان ساخته شد، مجموعه گنجعلی‌ خان است که در دوران حکومت او احداث و امروزه از جاذبه‌ های تاریخی و دیدنی شهر کرمان محسوب می‌ شوند.

بناهای مجموعه
میدان: میدان گنجعلیخان، مستطیل شکل، به طول ۱۰۱ و عرض ۵۰ متر است. میدانی در بخش مرکزی شهر کرمان است که در حاشیه بازار بزرگ واقع شده است و همانند میدان‌ های نقش جهان در اصفهان و یا میرچخماق در یزد، در اطراف خود بعضی از عناصر شهری را گرد آورده است. در ۳ ضلع میدان گنجعلی‌ خان بازار واقع شده و در ضلع دیگرش سرای گنجعلی‌ خان قرار دارد.
وجود حمام، آب انبار، ضرابخانه و همجواری با بازارها و چهار سوق، این مجموعه به هم تنیده را کامل کرده است. طاق‌ نماهای آجری، کاشیکاری، فضای سبز، حوض آب و دیگر آثار دیدنی، بر زیبایی این میدان افزوده اند.صحن این میدان در سال ۱۳۹۰ به وسیله لودر تخریب گردید.

بازار: این بازار همان بازار معروف کرمان است. بازار بین چهارسوق و بازار اختیاری است.و در بخش جنوبی میدان گنجعلیخان قرار گرفته و در سمت راست این بازار حمام تاریخی و زیبای گنجعلی خان و هجده مغازه قرار دارند و در سمت چپ آن طاقنماهایی طراحی شده‌اند که منظره زیبایی را نشان می‌دهند در زیر این طاقنماها دستفروشان به کار مشغول هستند و جمعاً" ۱۶ طاقنما این بازار را به میدان مربوط می‌سازند. طول این بازار نزدیک به ۹۳ متر و عرض آن ۷۵/۵ متر است. (در انتهای بازار گنجعلیخان بازار زرگری قرار دارد که به قیصریه معروف است) در این بازار سبک معماری صفوی جلوه گر است.

حمام: در ضلع جنوب میدان و در میانه بازار بزرگ کرمان واقع است و در سال ۱۰۲۰ قمری ساخته شده و معمار آن سلطان محمد، معمار یزدی بوده است. حمام گنجعلی‌ خان اثری بدیع از نقاشی‌ ها، مقرنس کاری‌ ها، کاشیکاری‌ ها و گچبرهای زیبا همراه با استفاده از تزیینات سنگی بسیار ظریف است.این حمام ۲۶ متر طول ۳۰ متر عرض و حدود ۱۳۰۰ متر مربع زیربنا دارد، که شامل سردر، دالان ورودی، رختکن، هشتی حد فاصل گرمخانه، خزینه، چال حوض، بخش خصوصی و تون می‌باشد.بر سردر حمام گنجعلیخان، که بخشی از نقاشیهای عهد صفوی آن به تازگی مرمت شده، کتیبه شعری به خط نستعلیق بر سنگ مرمر حک شده که مصرع آخر آن سال ساخت بنا را با تبدیل به حروف ابجد نشان می‌دهد: «کسی نداده نشان در جهان چنین حمام » (سال ۱۰۲۰ ه.ق) هم اکنون این حمام بعنوان موزه مردم شناسی فعالیت دارد.

مدرسه: مدرسه و کاروانسرای گنجعلیخان یکی از حوزه های علمیه مشهور کرمان است،ا ین بنا در ضلع شرقی میدان گنجعلی خان واقع شده و روزگاری مدرسه ای پر رونق بوده که بعدها به کاروانسرا تبدیل گردیده است . بر کاشی های کتیبه سر در آن تاریخ ۱۰۰۷ ه. ق مطابق با ۱۵۹۸ میلادی نقش بسته و معمار آن محمد سلطانی یزدی بوده است . بر اساس منابع موجود آقا محمد خان قاجار این مدرسه را تخریب کرده است و در حال حاضر تبدیل به دانشکده هنر شده است.

ضرابخانه: ضرابخانه از بناهای مجموعه گنجعلیخان و در ضلع شمالی میدان است. این بنا بین سالهای ۱۰۰۷ الی ۱۰۳۵ به دستور گنجعلیخان حاکم کرمان ساخته شده‌است. تزئینات داخلی بنا گچ بری به شکل آجر کاذب است. بند آجرها به رنگ اخرایی است. بنا گنبدی بلند دارد و در رأس آن کلاه فرنگی قرار گرفته که بخشی از نور داخل را تأمین می‌کند. پلان بنا مربعی است و ۴ ایوان و ۴ غرفه در اطراف دارد. قوسها تیزه دار و طاقنما ضربی است. در کف بنا و در زیر نورگیر حوض مربع شکلی قرار دارد که انعکاس نور در آن بر زیبایی بنا می‌افزاید. سردر بنا کاملاً ساده و تزئین آن آجرکاری گچی است. در زمان تعمیر بنا تعدادی سکه مسی و قطعات فلزی متعلق به ضرب سکه بدست آمده که تأییدی بر کاربرد بنا برای ضرابخانه‌است. این بنا از سال ۱۳۷۰ هم‌زمان بابزرگداشت خواجوی کرمانی به عنوان موزه سکه افتتاح شد. سکه‌های ادوار مختلف تاریخ از جمله اشکانیان, ساسانیان، عرب ساسانی، اموی, عباسی, گورکانی, تیموری، آل مظفر، آل مکرم، آق قویونلو، قراقویونلو، ایلخانی, صفوی, افشار، افغان ها، زندیه, قاجار, پهلوی و همچنین اسکناسهایی از قاجار و پهلوی در آن وجود دارد. معماری ضرابخانه چهار طاقی است و همانگونه که ذکر شد اکنون بعنوان موزه سکه فعال است.

مسجد: در ضلع شرقی و در جوار سرای گنجعلی‌ خان واقع شده است. ورودی آن از طریق طاق‌ نماهای میدان است که ساده اجرا شده‌ اند. در بدنه داخلی طاق‌ نما تزیینات گچبری با طرح گره دیده می‌شود که تماشاگر را به خود جلب می‌کند.تاریخ احداث مسجد سال ۱۷۰۰ قمری است. نقشه گنبد خانه مربع است که در پاکار تبدیل به ۸ و در مرکز گنبد تبدیل به نورگیر ۱۲ ضلعی شده است. تمامی سطح داخلی گنبد با مقرنسکاری و تزیینات مرسوم دوره صفویه تزیین شده است.