نام استان: سمنان
 

نام قدیم: ورنه (قبل از اسلام) قومس (بعد از اسلام)

مرکز استان: سمنان

تاریخچه: استان سمنان در دوران باستان بخشی از چهاردهمین ایالت تاریخی ورن (ورنه) از تقسیمات شانزده ‌گانه اوستایی بود. برخی از دانشمندان، این ایالت را گیلان فعلی می‌ دانند ولی قدر مسلم این که ورن یا ورنه متشکل از صفحات جنوبی البرز و خوار شمال سمنان، دامغان، خوار، دماوند، فیروزکوه، شهمیرزاد، سرخه، ده‌ نمک و آهوان، قوشه، ویمه و نقاط کوهستانی مازندران بوده ‌است. این منطقه در تمام دوره حکومت مادها و هخامنشیان، کومیسنه یا کومیشان (قومس بعد از اسلام) جزو ایالت بزرگ پارت به شمار می ‌رفت. این ایالت در زمان ساسانیان به پشتخوارگر تغییر نام داده بود.

استان سمنان در دوره‌ های بعد از اسلام جزو سرزمین تاریخی قومس (کومش) به شمار می ‌آمد. دردوران حکومت امویان و عباسیان به ویژه پس از قتل ابومسلم خراسانی به دست منصور دوانیقی، شورش سراسر ایران را در برگرفت و نهضت ‌های بی ‌شماری به وقوع پیوست که از مهم‌ ترین آنها قیام سنباد زردتشتی بود. در اندک زمان، زرتشتیان طبرستان و نواحی جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدی ‌شهر) و شهمیرزاد و فولاد محله، به دور رهبر این نهضت جمع شدند و قومس و ری را به تصرف در آوردند، ولی در ساوه شکست خوردند و سنباد به قومس گریخت و پس از ضبط خزاین ابومسلم رو به طبرستان نهاد. وی پس از مدتی در دره ‌های سنگسر و شهمیرزاد به قتل رسید. ایالت کومش از کانون ‌های مهم اسماعیلیان در قرون ششم و هفتم هجری بود. به طوری که در این ایالت ۱۵۰ قلعه در اختیار این فرقه بود. نام جغرافیایی قومس تا اواخر دوران قاجاریه بر سر زبان ‌ها بود، لیکن در دوران حکومت پهلوی اول، قومس (فرمانداری کل سمنان یا استان سمنان فعلی) در شمار شهرهای استان مازندران درآمد. در آغاز سال ۱۳۴۰ هجری شمسی ایالت کومش (سمنان، دامغان، شاهرود، بسطام و سرخه) و جنوب طبرستان یعنی سنگسر (مهدیشهر)، و شهمیرزاد و نقاط تابعه آنها) از نظر تقسیمات کشوری به نام فرمانداری کل سمنان نامگذاری شد. مرکز حکومت آن نیز در شهر سمنان تعیین و مستقر گردید. در سال ۱۳۵۵ هجری شمسی طبق تصمیم دولت وقت با اضافه شدن دماوند، فیروزکوه، گرمسار و ورامین فرمانداری کل سمنان به استان سمنان تبدیل شد. البته طبق تقسیمات کشوری سال‌ های اخیر، سه شهر دماوند، فیروزکوه و ورامین از استان سمنان جدا گردیدند.

موقعیت جغرافیایی استان: این استان از جانب شمال به استان‌ های خراسان شمالی، گلستان و مازندران، از جنوب به استان‌ های خراسان جنوبی و اصفهان، از مشرق به استان خراسان رضوی و از مغرب به استان ‌های تهران و قم محدود است. همسایگی استان سمنان با استان‌ های خراسان رضوی و تهران موجب شده راه ارتباطی این دو استان (جاده تهران-مشهد) از استان سمنان عبور کند. همچنین جاده ‌های ارتباطی بین استانهای شمالی (خراسان شمالی, گلستان و مازندران) و استان ‌های مرکزی (یزد و اصفهان) از این استان عبور می‌ کند.

مساحت استان: مساحت این استان برابر با ۹۷٬۴۹۱ کیلومتر مربع است.

تقسیمات سیاسی استان: این استان اکنون دارای ۸ شهرستان، 20 شهر، 15 بخش و 31 دهستان است.

شهرهای استان: ۱- سمنان ۲ - شاهرود ۳- دامغان ۴ - گرمسار ۵ - مهدیشهر ۶- سرخه ۷- میامی ۸- آرادان

شرایط اقلیمی و آب و هوا:  آب و هواي استان سمنان، به طور كلي تحت تأثير جريان ‌هاي هوايي گرم و خشك دشت كوير قرار دارد ولي عواملي چون دوري از دريا، جهت و امتداد كوه ‌ها، ارتفاع مكان و وزش بادها نيز در آب و هواي اين استان مؤثر مي ‌باشند. در کل آب و هوای استان سمنان بر سه دسته تقسیم شده است: قسمت شمالي استان شامل شاهرود، دامغان، مهدي‌ شهر (سنگسر) و شهميرزاد داراي آب و هواي نسبتاً سرد و خشك در زمستان و معتدل در تابستان مي‌ باشد. قسمت جنوبي استان شامل گرمسار و جنوب شهرستان سمنان، آب و هواي كويري و نسبتاً گرم و خشك در تابستان و سرد و خشك در زمستان دارد.  شمال شرقي استان سمنان (دشت ميامي و حسين‌آباد كالپوش) داراي آب و هواي نسبتاً سرد و مرطوب در زمستان و معتدل و مرطوب در تابستان است.  سرد ترين شهر شاهرود و سپس دامغان و گرمترين شهر، سمنان و سپس گرمسار است. ميانگين حداكثر مطلق درجه حرارت در ماه‌ هاى تير و مرداد كه گرمترين ماه‌ هاى سال در استان سمنان است، به ۲۵ درجه سانتی ‌گراد و ميانگين حداقل درجه حرارت در ماه ‌هاى دى و بهمن كه سرد ترين ماه ‌هاى سال استان است به ۱۱- درجه سانتى‌ گراد مى ‌رسد.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: استان سمنان در دامنه هاي جنوبي سلسله جبال البرز قرار گرفته كه به تدريج از شمال به جنوب از ارتفاع آن كاسته شده و به كوير نمك منتهي مي گردد. کوههای مهم این استان عبارتند از: رشته كوه ‌هاي البرز، سفيد كوه، كوه ‌هاي شمال گرمسار كه رودخانه حبله‌ رود آن را بريده و به دو قسمت تقسيم كرده است.

رودهای مهم: رودخانه سفيد رود، رودخانه تاش (شاهرود)، رودخانه كال‌ شور، رودخانه چشمه علی، خشکرود دریان، رودخانه گل رودبار،  رودخانه حبله‌رود، رودخانه ایوانکی، رودخانه احمد آباد

پوشش گیاهی: به علت موقعيت خاص جغرافيايي استان سمنان و همجواري آن با رشته كوههاي البرز و زمينهاي هموار كوير هر قسمت از اين استان داراي شرايط اقليمي متنوعي مي باشند. بطوريكه قسمت جنوبي آب و هوايي گرم و خشك، نواحي مركزي معتدل، قسمت شمال شرقي آب و هوايي سرد و خشك و قسمت شمالي نسبتاً سرد است. اين تونع آب و هوايي پوشش گياهي متنوعي را نيز در اين استان به وجود آورده است. به طوريكه در قسمت جنوب گونه هاي كويري و بياباني و در بخش مياني استان گونه هاي نيمه بياباني و در بخش شمالي گونه هاي سردسير و جنگلي را مي توان مشاهده نمود. گياهان كويري عبارتند از: تاغ و گز، خارشتر، اسپند، گون و درمنه و از مهم ترين گونه هاي گياهي در مناطق شمالي استان خانواده سوزني برگان، ارس، سرو و درختچه زرشك را مي توان نام برد.

زیست جانوری: با توجه به تنوع آب و هوایى استان می ‌توان انواع حیوانات وحشى کمیاب، پرندگان، خزندگان و پستانداران را به صورت پراکنده در قسمت‌ هاى شمالى (کوهستانى) و قسمت‌ هاى میانى (دشتى) و قسمت‌ هاى جنوبى (کویرى) مشاهده نمود. گونه‌ های مختلف جانورى اعم از پرندگان، پستانداران، خزندگان و آبزیان که در سطح استان مشاهده می‌ شوند، عبارتند از کل، بز، میش، گورخر، یوزپلنگ، پلنگ، آهو، جبیر، شوکا، خرس، سمور، موش خرما، گربه وحشى، گرگ، روباه، کفتار، خوک وحشى، خرگوش، تشى، گورکن، کرکس، باز، عقاب، شاهین، دلیجه، حواصیل، تیهو، مرغابى، غاز، آنقوت، باقرقره، لک ‌لک، جوجه‌ خور، سارکپه، نوک ‌دراز، ابیا، توکا، فاخته، بلدرچین، دارکوب، کاکلى، قمرى، چنگر، ماهى قزل ‌آلا، ماهى سیاه، و … از میان گونه‌ های جانوری این استان، یوزپلنگ آسیایی، گورخر ایرانی، گربه شنی، گربه پالاس،  روباه شنی، عقاب طلایی، هوبره و وزغ کویری، از جمله گونه‌ های در خطر انقراض هستند که در زیستگاه‌ های استان سمنان زندگی می ‌کنند

اقتصاد استان: این استان از نظر اقتصادی جایگاه در خور توجهی در اقتصاد کشور دارد. بخش صنعت استان به علت نزدیکی با استان تهران، دارا بودن شبکه ارتباطی پیشرفته و راه ‌آهن با استانهای تهران، خراسان، مازندران و اصفهان و جنوب کشور و کشف ذخائر معدنی مهم از اهمیت ویژه برخوردار است.

محصولات کشاورزی: این استان بعلت کویری و نیمه بیابانی بودن برای کشاورزی زیاد مساعد نیست. اغلب محصولات آن شامل: گندم، جو، سیب زمینی، پنبه (وش) بومی و ورامینی، یونجه، اسپرس، شبدر و چغندرقند و پسته میباشد.

فرهنگ و آداب و رسوم: مهم ‌ترين اقوام ساكن در استان سمنان علاوه بر فارس‌، ترك‌، عرب، طبري‌، لر، كرد و گيلك‌ مي ‌باشند. از ميان اقوام مستقر در استان سمنان، سنگسري‌ ها، پروري‌ ها و افتري ‌ها و ... اقوام بومي استان مي ‌باشند كه از گذشته‌ هاي دور (قبل از اسلام) به اين سرزمين آمده و در آن ساكن شده‌ اند. گروهي ديگر همچون ايل‌ ها و طوايف اليكايي، اصانلو، هداوند، عرب درازي و كتي گروه‌ هايي هستند كه در زمان فرمانروايي حكام و سلاطين به منظور ايجاد سدي براي شرق و نواحي جنوب كشور از تجاوزات مكرر سواران تركمن، به اين ناحيه كوچ داده شده‌ اند. بنابراین استان سمنان ترکیبی از فرهنگهای اقوام مختلف ایران است.

گويش سمناني مرتبط با زبانهاي ماد و پارت است و لهجه‌ هاي اطراف به ۵ دسته تقسيم مي‌ شوند كه عبارتند از سمناني، سنگسري، شهميرزادي، لاسجردي و سرخه ‌اي كه در اين ميان گويش سمناني از همه قديمي تر است و شناخت اصول و قواعد و نيز تهيه دستور صرف و نحو كامل، دقيق و صحيح آن كار بسيار دشواري است. گويش سمناني يكي از دسته زبان ‌هاي ايراني غربي است كه در ادوار باستان در بخش شمال غربي ايران رواج يافته و هم اكنون نيز در بين مردم شهر سمنان رايج است. این گویش هیچ شباهتی به فارسی ندارد بطوریکه وقتي اهل سمنان با یکدیگر به زبان خود سخن مي‌ گويند، فارس زبانان مطلقاً از آن چيزي متوجه نمی شوند.

صنایع دستی: استان سمنان از مراکز قابل توجه صنایع دستی و از قطب‌ های صنعتی کشور به شمار می‌ رود. دراین استان انواع صنایع دستی نظیر قالی بافی، گلیم بافی، نمد مالی، سرامیک و سفال سازی و …رایج است.

جاذبه های مهم گردشگری: ارگ سمنان، مسجد جامع سمنان، خانه كلانتر، آهوان، مسجدد امام سمنان، بقعه بایزید بسطاممی، جنگل ابر شاهرود، آرامگاه شیخ ابوالحسن خرقانی، زیستکره توران، فرحزاد تاش و چشمه هفت رنگ، تنگه زندان دامغان، گنبد چهل دختردامغان، برج طغرل دامغان، برج پیر علمدار دامغان، مسجد تاریخانه دامغان، عمارت چشمه علی دامغان، گرد کوه دامغان، مسججد جامع دامغان، غار دربند مهدیشهر، روستاي چاشم از توابع شهميرزاد، آب انبارهای شهر گرمسار، معدن نمک گرمسار، مجموعه کاروانسرای میاندشت شهر میامی، روستای ففرومد شهر میامی، بازار آردان، روستای نمونه گردشگری پاده آردان، رامه آردان، کاروانسرای لاسجرد سرخه، منطقه شکار ممنوع خنار سرخه، چشمه های معدنی سرخه

جمعیت: براساس سرشماري عمومي نفوس و مسكن سال ۱۳۹۰ جمعيت اين استان ۶۳۱۲۱۸ نفر بوده است.

زبان: اکثر اهالی استان سمنان به زبان فارسی سخن می‌ گویند. زبان سمنانی که بومی ‌ترین زبان استان است، جای خود را در مرکز استان تقریبا به فارسی داده، اما گونه‌ های مختلف آن هنوز در بسیاری از شهرها و روستاها مانند مهدی ‌شهر،‌ سرخه یا لاسجرد رایج است. لازم به ذکر است که اهالی شهرهای سنگسر و ایوانکی فارسی‌ زبان نیستند و به زبان‌ های سنگسری و تاتی تکلم می ‌کنند. شهر ایوانکی مرکز تات ‌زبانان استان سمنان است. همچنین در روستاهای بخش ایوانکی و برخی روستاهای شهرستان سرخه (مانند اروانه) به زبان تاتی سخن گفته می ‌شود. از دیگر زبان‌ های این استان می ‌توان به ترکی اشاره کرد که در برخی روستاها تکلم میشود. همچنین در بخش شهمیرزاد از شهرستان مهدی شهر و در میان عشایر الیکایی زبان مازندرانی رایج است.

مشاهیر استان: محمود احمدی نژاد، حسن روحانی، هاشمی شاهرودی، و...

غذاهای محلی: چلو گوشت، ته چین گرمساری، خلال پلو، سبزی پلو دامغانی، خورش هویج و پسته، چرتمه پلو، تاک پلو، ته چین کشمش و لپه سمنان، ته چین شهمیرزادی،  رشته‌پلو با سبزی سمنانی، آش یخنی، جوش بره، کله جوش، تلخون (نوعی دسر)، نان پیچو (میامی)، نان فطیر (میامی و شاهرود)، نان سلم (اسفناج کوهی) در روستاهای بخش کالپوش شهرستان میامی، نان‌روغنی در شاهرود و شهمیرزاد، نان سرقلیفی، دادچه، نان ماستی، نان بخسمات یا بقسمات و...

سوغات: سمنان دیار «نان بقسمات»، «نان چای» و «شیرمال» است. نان‌ های محلی سمنان، نان ‌های خانگی، نان شیرمال، نان کماچ و ... از سوغاتی‌ های سمنان هستند. در گذشته نیز نان بقسمات سمنان، معروفترین سوغاتی این استان کویری بود. علاوه بر این «نان چای» سمنان، سوغاتی خوشمزه دیگری است که در «سفرنامه وامبری» نیز از آن نام برده شده است. امروزه شیرمال سمنان که نوعی نان شیرینی به شمار میرود بیشتر مورد اقبال مسافران و گردشگران قرار دارد. سمنان در فصل ‌های مختلف سال، سوغاتی ‌های مخصوص آن فصل را دارد، انار، انجیر و بادمجان سمنان از مهم‌ ترین سوغاتی ‌های فصلی شهر سمنان هستند، هم‌چنین صنایع ‌دستی سمنان نیز امروزه بخشی از سوغاتی این شهر است. مهدیشهر، شهر فرآورده ‌های لبنی استان سمنان است. چمشک یا دوندی نیز که یک نوع کفش با پاپوش چرم است، از مهم ‌ترین سوغاتی ‌های مهدیشهر است، پارچه‌ های ابریشم، پارچه ‌های سوزن ‌دوزی شده و ظروف چینی نقشدار از دیگر سوغاتی ‌ها و صنایع‌ دستی مهدیشهر است.

علاوه بر آلو و گردوی شهمیرزاد، لواشک ‌های محلی و نان‌ های محلی این شهر توریستی مانند شیرخس، تمبلک گردویی و... از بهترین سوغاتی ‌های این منطقه کوهستانی و گردشگری استان سمنان است. دامغان، شهر مرغوب‌ ترین پسته جهان است. علاوه بر این، نان‌ ها و شیرینی‌ های محلی دامغان و نوعی نان محلی به نام «دادچه» نیز از سوغاتی‌ های معروف دامغان است. پارچه قلمکار دامغان، زیباترین سوغات و صنایع ‌دستی استان سمنان محسوب میشود. شاهرود شهر «آب نبات»، «حلوای سیاه» و «انگور» است. ظروف مسی و سرامیک نیز از سوغاتیهای دیگر این شهر است. خربزه و انار سوغات گرمسار و سرخه است. لاززم به ذکر است که در میان سوغاتی های خوشمزه و زیبای استان سمنان، سمنو پزان سمنان، فرآورده‌ های لبنی مهدیشهر، دست بافته‌ های امیریه دامغان، لاک‌ تراشی (مخصوص پخت نان) در کالپوش میامی، دست ‌بافته ‌های کلاته خیج دامغان و صنایع ‌دستی سوزن ‌دوزی مهدیشهر در شمار میراث معنوی ایران به ثبت ملی رسیده ‌اند.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 33300075-33300817-023

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهار

منابع
استانداری سمنان
میراث فرهنگی استان سمنان
fa.wikipedia.org
denamak.ir
seeiran.ir
mehrnews.com
isna.ir