نام استان: تهران

مرکز استان: تهران

تاریخچه: منطقه تهران که در شمال غرب فلات مرکزی ایران قرار گرفته از زمانهای دور و ادوار پیش از تاریخ منطقه ای مسکونی بوده و رد پای فرهنگ های پیش از تاریخ را در گوشه و کنار آن میتوان یافت. بررسیها و کاوشهای باستانشناسی در دشت تهران نشان میدهد که این دشت حداقل از نیمه دوم هزاره دوم (عصر آهن) تا به امروز مسکونی بوده است. از زمانی که شهر تهران در سال 1200 هـ.ق توسط آقامحمدخان قاجار به پایتختی ایران برگزیده شد تا به امروز حوادث بی شماری را به خود دیده است. استان تهران از بناهای تاريخی متعدد و با ارزشی در اطراف خود برخوردار است. شهر تهران (پايتخت کنونی ايران) به دليل سابقه بيش از 200 ساله خود در مرکزيت ايران، بيشترين بناهای تاريخی، اماکن تفريحی، موزه ها و امکانات گردشگری را در خود جای داده است. ساير شهرستان های اين استان از جمله شهرستانهای ری و شهریار نيز به واسطه قدمت طولانی خود؛ قديمی ترين و معروف ترين جاذبه های تاريخی و مذهبی اين منطقه را در برگرفته اند.

موقعیت جغرافیایی استان: استان تهران بین ۳۴ تا ۳۶٫۵ درجهٔ عرض شمالی و ۵۰ تا ۵۳ درجهٔ طول شرقی واقع شده‌است. این استان از شمال به استان مازندران، از جنوب به استان قم، از جنوب‌غربی به استان مرکزی، از غرب به استان البرز و از شرق به استان سمنان محدود است. استان تهران در دامنه جنوبی البرز مرکزی قرار دارد.

مساحت استان: حدود ۱۲٬۹۸۱ کیلومتر مربّع

تقسیمات استان:  استان تهران امروزه دارای ۱۶ شهرستان، ۴۵ شهر و ۷۸ دهستان است.

آب و هوا: در نواحی مختلف استان تهران به علت موقعیت ویژه جغرافیایی، آب و هوای متفاوتی شکل گرفته‌است. هوای تهران در مناطق کوهستانی دارای آب و هوای معتدل و در دشت، نیمه بیابانی است. سه عامل جغرافیایی در ساخت کلی اقلیم استان تهران نقش مؤثری دارند: 1- کویر یا دشت کویر: مناطق خشک مانند دشت قزوین، کویر قم و مناطق خشک استان سمنان که مجاور استان تهران قرار دارند، از عوامل منفی تأثیرگذار بر هوای استان تهران هستند و موجب گرما و خشکی هوا، همراه با گرد و غبار هستند. 2- رشته کوه‌های البرز: این رشته کوهها موجب تعدیل آب و هوا می ‌شود. 3- بادهای مرطوب و بارانزای غربی: این بادها نقش مؤثری در تعدیل گرمای سوزان بخش کویری دارند، ولی تأثیر آن را خنثی نمی ‌کنند.

شرایط اقلیمی استان تهران: استان تهران را می ‌توان به سه بخش اقلیمی زیر تقسیم نمود: 1- ارتفاعات شمالی که بر دامنه‌های جنوبی، بلندیهای البرز مرکزی و در ارتفاعی بالای ۳۰۰۰ متر قرار گرفته و آب و هوایی مرطوب و نیمه مرطوب و سردسیر با زمستانهای بسیار سرد و طولانی دارد. بارزترین نقاط این اقلیم، دماوند، فیروزکوه، کلون بستک (در لواسانات) و توچال است. 2- کوهپایه: این اقلیم در ارتفاع دو تا سه هزار متری از سطح دریا قرار گرفته و دارای آب و هوایی نیمه مرطوب و سردسیر و زمستانهایی به نسبت طولانی است. آبعلی، شهرستان فیروزکوه، شهرستان دماوند، لواسانات (شامل شهر لواسان ،دهستان لواسان بزرگ ،دهستان لواسان کوچک، منطقه حفاظت شده ورجین، دشت لار و سد لتیان)، همچنین سد امیرکبیر و دره طالقان در این اقلیم قرار دارند. 3- نیمه خشک و خشک: با زمستانهای کوتاه و تابستانهای گرم، در ارتفاعات کمتر از ۲۰۰۰ متر واقع شده‌است. هر چه ارتفاع کاهش می‌ یابد، خشکی محیط بیشتر می‌ شود. ورامین، شهریار و جنوب شهرستان کرج در این اقلیم قرار گرفته‌اند.

ارتفاعات و ناهمواریهای استان: ناهمواری‌ های این استان به سه دسته تقسیم می ‌شوند: رشته کوه‌ های البرز در شمال تهران، بخش ‌های مرکزی و کوهپایه‌ های جنوبی البرز، دشت‌ های استان تهران

منابع آب و رودهای مهم: وجود رودخانه‌ های همیشگی مانند رودخانه کرج، رودخانه جاجرود، رود لار، حبله رود، رود شور یا ابهررود و طالقانرود موجب شده تا استان تهران از لحاظ منابع آب کمبودی نداشته باشد. بیشترین رودخانه‌ های استان از کوههای البرز سرچشمه می ‌گیرند.  آب قنات‌ ها و چشمه ‌ها فقط برای کشاورزی و آبیاری مصرف می ‌شود و فقط بعضی چشمه‌ ها، به ویژه چشمه ‌های آب معدنی که بیشتر در شمال شرقی استان متمرکزند، اهمیت سابق خود را حفظ کرده‌اند. مهم‌ ترین این چشمه‌ ها عبارتند از: چشمه اعلاء دماوند، چشمه آب علی هراز، چشمه وله در گچسر، چشمه شاه دشت کرج، چشمه علی در شهرری، چشمه تیزآب، چشمه گله گیله و...

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: دو دسته جنگلهای طبیعی و دست کاشت عمده پوشش گیاهی این استان را تشکیل میدهند. جنگل ‌های طبیعی: در نقاط مختلف استان این گونه جنگلها پراکنده‌اند؛ در دامنه‌های جنوبی البرز، ارتفاعات تهران گونه‌ های گیاهی مانند بادام کوهی، پسته، انجیر و زرشک به چشم می ‌خورد. جنگل‌ های دست کاشت: طی سال ‌های اخیر، فضاها و پارکهای جنگلی جدید در استان تهران به وجود آمده است. بزر گترین آنها عبارتند از پارک چیتگر در غرب استان و پارک جنگلی لویزان در شمال شرق آن. در سطح استان چندین پارک جنگلی دیگراز جمله سوهانک، وردآورد، سرخه حصار و توسکا وجود دارد. درختان این پارک‌ ها عمدتاً کاج، اقاقیا و زبان گنجشک هستند.
در مناطق شمالی استان نیز بارش بیش از ۳۰۰ میلیمتر در سال، دمای کافی، خاک مساعد و ویژگی ‌های خاص توپوگرافی پوشش گیاهی مناسبی را به صورت مراتع بهاری و تابستانی در کوه و دشت برای دامپروران محلی و عشایری به وجود می ‌آورد. گونه‌ های گیاهی عمده در این مناطق عبارتند از بنه، گز، خاکشیر، شیرین بیان، قیاق، گون، آویشن، خزه و کنگر. مرغ حق، کبک، مرغ زنبور خوار، سبزقبا، خروس کولی، سلیمم طوقی و...از پرندگان این منطقه از ایران هستند.

اقتصاد استان: استان تهران یکی از قطب‌ های اصلی اقتصاد کشور است. تجمع کانونهای عمده‌ اقتصادی در این استان و موقعیت سیاسی -اداری و از همه مهمتر واقع شدن پایتخت در این استان باعث شده است بخش عمده امکانات صنعتی و خدماتی در محدوده آن متمرکز شود. از معدن ‌های كل كشور نیز 15/4 درصد آن در محدوده استان تهران است. از ارکان اصلی اقتصاد استان تهران صنایع ماشینی وابسته است که بیشتر آ‌نها به مونتاژ و تولید کالاهای مصرفی اشتغال دارند. توسعه این صنایع بیشتر در امتداد راه‌ های ورودی به تهران به ویژه در مسیر تهران - کرج، تهران - دماوند، تهران - ساوه و تهران - قم متمرکز شده اند. صنایع استان را برحسب نوع تولیدات می ‌‌توان به گروه ‌های زیر تقسیم كرد: صنایع غذایی، صنایع نساجی و چرم، صنایع فلزی، صنایع سلولزی، صنایع شیمیایی و دارویی، صنایع برق و الكترونیك

کشاورزی استان: کمی بارش باران و برف، نزدیکی به کویرها و بیابان ‌ها، کمبود آب مورد نیاز کشاورزی و تبدیل زمین‌های کشاورزی به مناطق مسکونی و تولیدی – صنعتی از مهم‌ترین دلایل رکود کشاورزی در استان است.  منطقه تهران را از نظر موقعیت طبیعی و كشاورزی به دو ناحیه می ‌توان تقسیم نمود: 1- مردم نواحی کوهستانی معتدل که در بخش شمالی استان ساکن هستند مانند بخش‌ های فیروزکوه، دماوند، لواسانات، رودبار قصران، طالقان و بخش‌ هایی از شمال ساوجبلاغ، به علت ناهمواری‌ های شدید سطح زمین، وضعیت نامساعد جوی و اقلیم سرد بیشتر به فعالیت ‌های باغداری و دامداری می ‌پردازند و باغ‌ های سیب، گوجه‌ سبز، گیلاس، زرد آلو و هلو از مهمترین فرآورده‌های این ناحیه به شمار میرود. 2- ناحیه دشت‌ها و کوه‌ پایه‌ های جنوبی البرز که مشتمل بر ورامین، ری، شهریار، رباط کریم، اشتهارد و بخش‌ های مرکزی و جنوبی ساوجبلاغ است که مردم آن به دلیل شرایط مساعد طبیعی بیشتر در بخش کشاورزی فعالیت دارند. محصولات عمده این ناحیه را گندم، جو، یونجه، ذرت، گوجه‌ فرنگی، خیار، سبزی‌ها، سیب‌ زمینی،‌ گیاهان علوفه‌ای،‌ انگور، چغندر قند و پنبه تشکیل می ‌دهد.

فرهنگ و آداب و رسوم: استان تهران به ویژه شهر تهران و شهرستان‌ های نزدیك آن از نظر مهاجرپذیری، بیشترین تعداد مهاجران را تاكنون جذب كرده است. برپایه تحقیقات انجام شده، در حدود نیمی از جمعیت كل شهر تهران و شهرستان‌ های نزدیك آن به عنوان مهاجر شناخته شده ‌اند که هر کدام از مهاجران متناسب با فرهنگ قوم خاص خود، بر فرهنگ استان تاپیر داشته اند. در حدود یك چهارم این مهاجران از شهرستان ‌های استان‌ های تهران و مركزی به تهران آمده‌ اند. یك پنجم آنها را متولدان استان ‌های شمال غربی كشور تشكیل می ‌دهند و در حدود یك دهم آنها از اهالی گیلان و دیگر نقاط هستند. اغلب اقوام ساکن تهران عبارتند از کُرد ،آذربایجانی، گیلک، مازندرانی، ارمنی، عرب، لر.

صنایع دستی: صنایع دستی استان تهران با توجه به بافت اجتماعی و تنوع قومی, به سه دسته شهری, روستایی و عشایری تقسیم می شود. عمده ترین صنایع دستی استان را قلم زنی روی مس و برنز, خراطی و سبدبافی، خاتم کاری، شیشه گری، تراش و نقاشی روی شیشه، زیلو بافی، نقاشی روی چرم، قالی بافی، سفالگری و چاپ باتیک تشکیل می دهد. رشته های مورد اشاره فاقد سابقه طولانی در منطقه هستند و دست اندرکاران اکثر رشته های صنایع دستی عمدتاً از شهرستانهای دیگر به تهران مهاجرت کرده اند. به طور مثال، ساخت مصنوعات خاتم و قلم زنی را به طور عمده، صنعتگران شیرازی و اصفهانی انجام می دهند. بیشتر خراطان این صنایع نیز اهل دزفول هستند. صنایع دستی عشایری قدیمی ترین نوع صنایع دستی استان است که تولید آن عموماً به طور خانگی و فصلی انجام می گیرد.

جاذبه های مهم گردشگری: استان تهران علاوه بر جاذبه های طبيعی و تاريخی زيادی که دارد، از مراکز تفريحی و گردشگری، موزه های متعدد، نگارخانه ها، گالری ها، پارك های بازي، نمايشگاه های دايمی، سالن های سينمايی، مراکز مجلل اقامتی، مراکز بازی و تفريح، فرهنگسراها، سالن های مجهز ورزشی و استخرهای مدرن و... نيز برخوردار است. جاذبه های تاريخی ذکر شده در تمام شهرستان های استان تهران پراکنده هستند و مجموع آنها جذابيت خاصی به اين استان بخشيده و استان تهران را به يكی از مهم ترين مناطق گردشگری ايران تبديل كرده است.

جمعیت: جمعیت این استان در سال ۱۳۹۲، ۱۲٬۴۲۵٬۰۰۰ نفر بوده‌است.

زبان: زبان اصلی مردم استان تهران فارسی است، اما به علت مهاجرت گسترده اقوام مختلف ایران به این استان، گویش ‌های دیگری چون زبان آذری و لهجه‌ های متفاوتی از دیگر مناطق ایران به آن افزوده شده است.

مشاهیر استان:  دکتر محمد مصدق، کمال الملک، جلال آل احمد، ابوبکر محمد رازی و...

غذاهای محلی استان تهران: سر گنجشکی، دمی بلغور جو، دمپختک، اشکنه اسفناج، آش شله قلم کار، ته‌ چین فیروزکوه، والک پلو، حلیم و...

سوغات: انگور و کشمش شهریار، سبزی کوهی، دوغ دماوند و سوهان شهر ری،...

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان بهترین و زمستان سردترین زمان استان تهران است.

منابع
اداره کل حفاظت محیط زیست استان تهران
fa.wikipedia.org
anobanini.ir
scipost.ir
citypedia.ir
vista.ir
behtour.com
bartarinha.ir
daneshnameh.roshd.ir