نام استان: بوشهر

مرکز استان: بندر بوشهر

تاریخچه: قدیمی ‌ترین نشانه‌ های به دست آمده از سکونت در سرزمین بوشهر، به عهد ایلامی و تمدن بین ‌النهرین برمیگردد. در زمان مادها در آغاز سده هشتم قبل از میلاد سرزمین بوشهر جزء یکی از ایالتهای جنوب غربی آن دولت بوده و در زمان حکومت هوخشتره جزو ساتراپ نشین چهاردهم دولت ماد بوده‌است. از دوره هخامنشیان آثار با ارزشی در اطراف شهر برازجان کشف شده‌است. در دوره ساسانیان و در زمان اردشیر بابکان شهر و رام اردشیری در دو فرسنگی شهر بوشهر بنا نهاده شد که اکنون خرابه‌ های آن به نام ریشهر معروف است.

از اواخر قاجاریه تا سال ۱۳۱۶ کشور ایران به ۲۷ بخش تقسیم شده بود که بوشهر، بنادر و جزایر خلیج فارس یکی از این بخشها محسوب می ‌گردید. از سال ۱۳۱۶ در تقسیمات جدید کشوری، بوشهر و توابع آن یکی از شهرستانهای استان هفتم (فارس) محسوب شده و جزء قلمرو استانداری فارس گردید. در سال ۱۳۳۹ تغییراتی در تقسیمات سیاسی کشور داده شد و بوشهر و توابع آن به نام فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس به مرکزیت بوشهر از استان فارس جدا شد. در اوایل دهه ۱۳۴۰ این فرمانداری کل و فرمانداری کل بنادر و جزایر دریای عمان تحت عنوان فرمانداری کل بنادر و جزایر خلیج فارس و دریای عمان ادغام گردید. در آذر ماه سال ۱۳۴۶ این فرمانداری کل به استان ساحلی تغییر نام یافت و بوشهر و توابع آن زیر نظر استانداری ساحلی به مرکزیت بندر عباس قرار گرفت. در آذر ماه سال ۱۳۴۹ شهرستانهای بوشهر و دشتستان تحت عنوان فرمانداری کل بوشهر از استان ساحلی جدا گردید و نهایتاً در تاریخ ۹ مهرماه ۱۳۵۲ استان بوشهر با دو شهرستان بوشهر و دشتستان تشکیل و پس از آن تاکنون به ۱۰ شهرستان تقسیم شده ‌است.

موقعیت جغرافیایی استان: استان بوشهر از شمال به قسمتی از استان خوزستان و استان کهگیلویه و بویراحمد، از شرق به استان فارس، از جنوب و غرب به خلیج فارس و از جنوب شرق به قسمتی از استان هرمزگان محدود است. استان بوشهر با خلیج فارس بیش از ۷۰۷ کیلومتر مرز دریایی دارد. استان بوشهر بین ۲۷درجه و ۱۹دقیقه تا ۳۰درجه و ۱۶دقیقه عرض شمالی و ۵۰ درجه و ۱دقیقه تا ۵۲ درجه و  ۵۹ دقیقه طول شرقی از نصف‌النهار گرینویچ قرار دارد.

مساحت استان: حدود ۲۷٬۶۵۳ کیلومتر مربّع

تقسیمات استان: استان بوشهر دارای ۱۰ شهرستان، ۲۴ بخش و ۴۶ دهستان و شامل ۳۷ شهر و حدود ۹۱۰ آبادی می‌باشد.

بنادر استان: مهمترین بنادر استان شامل بندر بوشهر، بندر گناوه، بندر دیلم، بندر ریگ، بندر دیر، بندر کنگان، بندر نخل تقی، بندر عسلویه و بندر عامری می ‌باشد.

شرایط  طبیعی و اقلیمی: استان بوشهر از دو بخش جلگه‌ای حاشیه ساحلی غربی و کوهستانی نوار شرقی منتهی ‌الیه زاگرس جنوبی است. جلگه ساحلی استان در امتداد رود دالکی و دهانه رود حله دارای ۷۰ کیلومتر و در امتداد رود مند دارای ۱۲۰ کیلومتر عرض می ‌باشد؛ و اغلب خاک منطقه شور و قلیایی است. چهار ناحیه طبیعی استان تحت حفاظت محیط زیست قرار دارند که شامل: منطقه حفاظت‌ شده مند، منطقه حفاظت‌ شده نای ‌بند، منطقه حفاظت ‌شده حله و پناهگاه حیات وحش کوه ‌سیاه است. آب و هوای استان گرم و خشک و در نواحی ساحلی گرم و مرطوب است. حداکثر دمای مطلق آن ۵۲٫۵ درجه سانتیگراد و حداقل آن ۱- درجه و دمای متوسط سالانه استان ۲۵٫۷ درجه می ‌باشد. میانگین بارش ۲۲۰ میلیمتر است. هوای آن ۷ ماه گرم ، ۲ ماه معتدل تا سرد و ۳ماه معتدل تا گرم می‌ باشد. چهارده باد محلی در این استان شناخته شده‌است. بارشهایی که روی میدهد (تبدبل بارشهای سالیانه به بارندگیهای سیل آسا در مدت زمان کوتاه و شدت زیاد) و گرد و غبار از قویترین احتمالات وقوع خشکیدگی در جنگلهای بادام کوهی استان بوشهر است.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: ارتفاعات استان بوشهر که ادامه زاگرس فارس می ‌باشد گچ‌ ترش (رشته کوه) نام دارد. در نواحی جنوبی ارتفاعات به دریا نزدیک می ‌شوند و به ارتفاعات نوکند مشهورند. قلل درانگ، کلات بوریال مند و کجور در رشته کوه کار یا کارتنگ سواحل تنگستان قرار دارند. مهمترین کوه ‌های استان شامل: کوه خورموج (با ارتفاع ۱۸۶۰ مرتفع‌ترین قله استان بوشهر) در شهرستان دشتی، کوه‌ های گیسکان (۱۶۰۰متر) و بزپر یا پشت پر (۱۴۲۰متر) در شرق برازجان، کوه سیاه (۱۵۰۰متر) در دشت پلنگ، کوه درنگ (۱۲۲۳متر) در شهرستان دیر، گچور (۱۶۰۳متر) و بوریال (۷۳۰متر) در تنگستان و ارتفاعات بوشکان و پازنان است.

منابع آبی مهم: رود مند که علاوه بر رودخانه‌ های استان فارس، رودخانه ‌های شور خورموج، دشت پلنگ، سنا، باغان در استان همه به آن سرازیر می ‌شوند. رود حله که از به هم پیوستن رودخانه دالکی و شاپور تشکیل می ‌شود، هر دو به خلیج فارس می‌ ریزند. رودخانه‌ های اهرم، دره آبداری و گپ و شور گناوه از رودخانه‌ های فصلی استان هستند. نه چشمه آبگرم در پهنای استان وجود دارد.

پوشش گیاهی استان: پوشش گیاهی استان بوشهر بسته به موقعیت جغرافیایی منطقه فرق می ‌کند. در مناطق گرم و خشکی چون مناطق حفاظت ‌شده مند و حله و پارک ملی نایبند درختان غالب گونه‌ های بومی آکاسیا، کهور ایرانی، کنار، و گز است. در کنار رودخانه ‌ها نی و لوئی نیز می ‌رویند. در برخی مناطق توده های جنگلی استان با غالبیت بادام کوهی در ارتفاعات باغتاج شهرستان دشتستان و ارتفاعات هفت چاه کنگان خشکیدگی کامل یا قسمتی از درختچه ها دیده میشود. جنگل حرا نیز از معروفیت خاصی برخوردار است.

جانوران بومی و مهاجر: استان بوشهر به دلیل قرار داشتن در کنار آب، دارای ماهیانی در فهرست زیاگان خود است که شامل ۱۷ گونه در ۹ تیره مختلف می‌ شوند. بیشتر این گونه‌ ها از تیره کپورماهیان هستند و یک گونه از آنها (گربه‌ ماهی‌ ای با نام علمی Glyptothorax silviae) بومزاد این ناحیه است. در رودخانه‌ های این استان همچنین می‌ توان گونه‌ های اقتصادی باارزش همچون شیربت را نیز پیدا کرد. دوزیستان و خزندگان این استان شامل ۴۲ گونه هستند. دو گونه لاک‌ پشت پوزه‌ عقابی و سبز در آبهای خلیج فارس زندگی می ‌کنند و برای تخمگذاری به جزایر و کرانه‌ های این استان می ‌آیند. چندین گونه جکو، آگاما، اسکینگ، سوسمار خاردار، و بزمجه نیز در کنار مارهایی چون مار قطیانی، قمچه مار، سرسیاه، سوسن و غیره در بوشهر یافت می ‌شوند. چهار مار کبری، جعفری، گرزه مار، و افعی شاخدار از جمله مارهای سمی استان هستند. این استان به دلیل داشتن جنگلهای حرا، میزبان تعداد بسیاری از پرندگان آ‌بزی است. نوار ساحلی خلیج فارس و نیز جزیره‌ های این خلیج همچنین جایگاه تخم ‌گذاری و پرورش پرندگان دریایی همچون پرستوی دریایی کاکلی بزرگ، پرستوی دریایی کاکلی کوچک، و سلیم خرچنگ ‌خوار هستند. مناطق کوهستانی استان بوشهر نیز که پوشش گیاهی بنه و بادام کوهی دارند گونه ‌های فراوانی را در خود جای می ‌دهند. از آن جمله می ‌توان به سهره طلایی، سهره صورتی، گنجشک کوهی، سسک ‌ها، و طرقه آبی و کوهی اشاره کرد. در مجموع ۳۱ گونه پستاندار در این استان شناسایی شده اند. اخیرا موش سیاه به جنگل‌ های حرا هجوم آورده و حیات بسیاری از پرندگان تخم‌ گذار در آن ناحیه را تهدید کرده است.

اقتصاد استان: اقتصاد استان به بخش‌ های کشاورزی، تجارت، دامداری، شیلات و تا حدودی زیادی به صنعت متکی است. استان بوشهر با داشتن محصولات مهم کشاورزی دارای جایگاه مهمی در صادرات است. بیشتر محصولات کشاورزی استان بوشهر با کیفیت بالا است که نقش مهمی در صادرات دارد. در استان بوشهر سالانه بیش از 150 هزار تن خرماد تولید می ‌شود. استان بوشهر به دلیل وجود منابع عظیم نفت و بخصوص گاز پایتخت انرژی ایران لقب گرفته است. تجارت با کشورهای عربی همسایه باعث رونق اقتصادی شده ‌است. صید ماهی و میگو از مهمترین فعالیتهای اقتصادی مردم این استان است. استان بوشهر به دلیل اقلیمی یکی از مراکز مهم پرورش شتر در ایران می ‌باشد. نژاد دشتی از مهمترین نژادهای شتر استان و از بهترین نژادهای پشمی کشور است که از پشم آن عباهایی بافته می ‌شود که در داخل کشور و کشورهای حاشیه خلیج فارس از مقبولیت بالایی برخوردار است. صنعت عبابافی در استان بوشهر یکی از صنایع وابسته به شتر بوده است و هم اکنون تعداد محدودی کارگاه در روستای کردوان شهرستان دشتی به امر تولید پارچه عبا مشغولند. هم اکنون استان بوشهر با توجّه به موقعیت استراتژیک خود و داشتن منابع و صنایع مختلفی نظیر نفت و گاز، بویژه میدانهای گازی پارس جنوبی در عسلویه و کنگان و پارس شمالی در دیر، بردخون و شهرستان دشتی به عنوان بزرگ ‌ترین منبع مستقل گازی در جهان و وجود پالایشگاه عظیم گاز در جم و نیز دارا بودن یکی از مهم ‌ترین ترمینال‌ های صادرات نفت خام جهان در جزیره خارگ و همچنین اجرای طرح‌ های کلان صنعتی از قبیل نیروگاه اتمی بوشهر، کشتی سازی و ... انتظار می ‌رود در آینده، سیمای خود را به عنوان یکی از مناطق مهم صنعتی و اقتصادی جهان تغییر دهد.

محصولات کشاورزی: این استان در تولید خرما یکی از استانهای مهم کشور است و مهمترین مرکز کشت گوجه فرنگی خارج از فصل میباشد. همچنین از باغ‌ های محدود و کوچک مرکبات نیز به طور پراکنده برخوردار است. شهرستان دشتستان و تنگستان از لحاظ تولید سالانه خرما و مرکبات مقام اول و دوم را در استان کسب کرده‌ اند. میزان تولید خرما در حدود هشتاد هزار تن و میزان تولید مرکبات حدود ده هزار تن است. مهم‌ترین محصولات زراعی این استان را گندم و جو آبی و دیم، تنباکو، پیاز، کنجد، سبزی، صیفی و نباتات علوفه‌ای تشکیل می ‌دهد.

فرهنگ: با توجه به کشفیات باستانشناسی و مدارک مکتوب تاریخی، مشخص شده ‌است که بخش ‌های گوناگون ایران از جمله استان بوشهر سکونت‌ گاه نژادها و گروه‌ های گوناگونی بوده‌ است. پیش از ورود و استقرار آریائیان در منطقه بوشهر، نژادهای بومی در این سامان می ‌زیسته‌اند و مدارکی که از عصر حجر، کاکولیتیک و برنز (مفرغ) قدیم باقی ‌مانده‌است بر این قضیه گواهی می ‌دهد که علاوه بر نژاد مدیترانه‌ای، نژادهای دیگر مانند: دراویدی، سیاه پوست، سامی، عیلامی، سومری، نوردیک، عرب، لر و بهبهانی در سرزمین بوشهر سکونت داشته‌اند و یا به مرور به این منطقه مهاجرت کرده‌اند؛ و فرهنگهای متفاوتی در آنجا با هم مختلط شده بودند.. امروزه به علّت کمبود امکانات کشاورز بویژه کمبود آب و زمینهای مورد نیاز و نبودن امکانات رفاهی و نیز پایین بودن سطح درآمد کشاورزان، مهاجرت روستائیان به شهرهای استان شدت گرفته‌است. به علّت نزدیک بودن این استان به شیخ نشینهای خلیج فارس، عدّه‌ای از اهالی منطقه، برای کار و امرار معاش به کشورهای واقع در کرانه خلیج فارس و دریای عمان مهاجرت کرده‌اند.

جمعیت: استان بوشهر بر اساس سرشماری سال۱۳۹۰ بالغ بر ۱٫۰۳۲٫۹۴۹ نفر جمعیّت دارد.

زبان: زبان بیشتر مردم استان بوشهر فارسی (گویش بوشهری) است. مناطق شمالی این استان با گویشی از زبان لری تکلم می ‌کنند. لهجه‌ ها و گویشها در روستاها بیشتر از شهرها تنوع دارد. برخی از اهالی جزیره شیف و بنادر کنگان و عسلویه نیز به زبان عربی صحبت می ‌کنند. فارسی در منطقه بوشهر با گویش بردستانی، گویش دشتی، گویش تنگستانی، گویش کازرونی و گویش اچمی گفتگو می ‌شود. مردم سواحل خلیج فارس و جزایر آن به گویشی صحبت می ‌کنند که رگه‌ هایی از گویشها و زبانهای شبانکاره ای، بلوچی، ترکمنی، لری و برخی واژه‌ های انگلیسی، هلندی، پرتغالی، هندی و عربی را داراست ولی استخوان‌ بندی و ریشه آن فارسی است. مردم شهرستان‌ های شمالی استان مانند دشتستان، گناوه و بویژه دیلم با زبان لری و مردم شهرستان‌ های جنوبی مانند قسمت ‌هایی از شهرستانهای دیر، کنگان و بویژه جم نیز به فارسی لهجه ‌دار صحبت می‌ کنند.
 

آداب و رسوم: عید تلخک یا عید مرده‌ها، مراسم زار (لیوا)، مراسم گل‌گلین و...

صنایع دستی: صنایع این استان نیز به دو بخش صنایع دستی و ماشینی تقسیم می ‌شوند و مهمترین آنها‌ را صنایع کشتی و لنج سازی، توربافی، کوزه، سفال، گلیم و گبه و... تشکیل می‌ دهد. نمدمالی، عبا بافی، حصیربافی، سوزن دوزی، زنبیل و سبد، جارو، مشک، قایقسازی، تونیره بافی، و دولچه نیز از دیگر صنایع دستی استان بوشهر هستند.

جاذبه های مهم گردشگری: سواحل خلیج فارس، پارک ملی نایبند، اثر طبیعی ملی گنبد نمکی جاشک (دشتی)، شهر باستانی سیراف، شهر باستانی ریشهر، موزه رئیسعلی، کلیسای خارک، مسجد بردستان، قلعه نصوری، کاخ بردک سیاه، گوردختر، کشتی رافائل و...

جشنواره ها و رویدادها: جشنواره ملی خلیج فارس

ارتباطات و حمل و نقل: استان بوشهر دارای پنج فرودگاه در شهرهای بوشهر، خارک، عسلویه، بندر امام حسن و جم می باشد‌؛ که از این میان، فرودگاه بندر بوشهر جزو سه فرودگاه قدیمی کشور است. ارتباط شهرهای بوشهر و عسلویه با کشورهای حاشیه خلیج فارس به صورت هوایی تعریف شده‌ است.

مشاهیر استان: رئیس علی دلواری، مبارز جنوبی علیه استعمار گران انگلیسی، همایون خرم، صادق چوبک، علی دشتی و...

غذاهای محلی: قلیه ماهی، قلیه میگو و قیمه‌ و...

سوغات: خرما، ارده، ماهی، میگو و مسقطی

بهترین زمان بازدید: زمستان

منابع
fa.wikipedia.org
seemorgh.com
tasnimnews.com