نام استان: گیلان
واژه شناسی: لغتنامه دهخدا، واژهٔ گیلان را برگرفته از «گیل»، به اضافهٔ پسوند مکان «ان»، به معنای محل سکونت گیل ها دانسته و افزوده است که صورت این واژه در زبان پهلوی، گِلان (Gelan) و نزد یونانی ها گِلای (Gelae) بوده است.
مرکز استان: رشت
تاریخچه: پیش از میلاد در کرانه دریای کاسپین اقوامی همچون کاسپیها و کادوسی ها و آماردها ساکن بوده اند. کاسپی ها در طول سواحل جنوب غربی دریای کاسپین زندگی می کردند. شهر گیلها در نزدیکی دریا بود. کاسپی ها خودشان به کوه ها نقل مکان کردند. . پس از مدت زمانی در شرق، کادوسیان زیسته اند که ظاهراً با گیلها آمیخته بودند و از ساحل تا کوه سکنی داشتند. آماردی ها نیز در آمل اقامت داشتند. کادوسیان هرگز تابع شاهان ماد نبوده اند و فقط تابع کوروش هخامنشی شدند..تا قرن هفتم میلادی، گیلان در منطقه نفوذ هخامنشیان، سلوکیان، اشکانیان و ساسانیان قرار داشت که بر ایران تا قرن هفتم میلادی حکمفرمایی می کردند. اسکندر موفق به فتح گیلان نشد. فتح ایران بدست اعراب باعث ظهور تعداد زیادی سلسله های محلی در گیلان شد که خود را به شاهان ساسانی نسبت میدادند. در هجوم عرب ها دیلمیان مقاومت شدیدی در برابر اشغالگران عرب نشان داد ند و گیلان به اشغال آنان در نیامد. تقریباً اولین مسلمانانی که از حدود قرن دوم هجری به بعد وارد این سرزمین شدند و توانستند در آنجا اقامت گزینند، علویان بودند که بعلت مخالفت یا مبارزه با حکام عباسی بدان سرزمین روی آوردند. بدین ترتیب، پذیرش اسلام دیلمیان با مذهب تشیع آغاز شد و از فرق شیعه، مذهب زیدیه، اولین و پرطرفدارترین آنان بود. البته، مذهب اسماعیلیه با تبلیغات و فعالیت ابوحاتم رازی در دیلم، پیروانی پیدا کرد. گیلان، تنها منطقه ای در ایران بود که در دوره حکومت مغول، وقتی همه کشور در اشغال مغولان بود، واقعاً مستقل مانده بود و حتی پس از اشغال پرهزینه آن توسط الجایتو همانطور باقی ماند. در دوره صفویه حکام محلی این منطقه برچیده شدند و این استان به عنوان ملک صفویان بشمار میرفت. افول صفویان و انقراض آنان منجر به یک حالت آشوب در کشور شد. و مناطق شمالی کشور نیز نسبت به تأثیر و اشغال خارجی آسیب پذیر شد.
اولین تلاشها توسط روسیه تزاری برای تسلط بر دریای خزر و استانهای ایرانی گیلان، مازندران، استرآباد و آذربایجان در همین زمان شروع شد. این دوره پرآشوب ظهور سه رهبر قدرتمند ایلی را به خود دید، نادر شاه افشار، کریم خان زند و آغا محمد خان قاجار. در این دوره تعدادی فرماندار کل هم توسط نادرشاه، کریم خان و آغا محمد خان برای گیلان منصوب شدند ولی دوره آنها عمدتاً کوتاه بود. مالیات گیری منجر به دو شورش عمده شد. دست به دست شدن قدرت در منطقه، منجر به نفوذ بیشتر روسها در منطقه شد و همین نفوذ در دوره قاجار حالت گستاخانه تری بخود گرفت. در قرن نوزده در اثر منافع استعماری روسیه و بریتانیا، ایران دچار تغییرات عمده سیاسی اقتصادی و اجتماعی شد. در این دوره گیلان در زمرهٔ چهار ایالت ثروتمند ایران بود و درآمدش گرچه تغییر می کرد، قابل توجه بود. در ژوئیه ۱۹۰۹ پس از تعطیلی مجلس در دوره محمد علی شاه و به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی، مجاهدان مشروطه خواه گیلانی به سوی پایتخت روان شدند و با فتح تهران به همراه عشایر بختیاری، نظام مشروطه را باز در ایران مستقر کردند و سپهدار اعظم تنکابنی، فرمانده مشروطه خواهان گیلانی نیز صدر اعظم ایران شد. با آغاز جنگ جهانی اوّل (۱۹۱۴) و ورود نیروهای خارجی به خاک ایران و گسترش فساد در دولت و دخالت نیروهای بیگانه اوضاع سیاسی کشور آشفته بود و زمینداران بزرگ گیلان هم با پشتیبانی کنسول روسیه، بر غارت اهالی شهرها و دهقانان افزوده بودند. میرزا کوچک خان که در تهران با اتحاد اسلام در تماس بود برای ایجاد یک پایگاه نظامی و مبارزه چریکی مخفیانه به گیلان رفت و نخستین پایگاه جنگهای چریکی دهقانی را به همراه هفت نفر دیگر از جمله دکتر حشمت در تولم ایجاد کرد. به زودی، وقوع انقلاب اکتبر در روسیه به جنگلیها امید بیشتری داد. روسها در نتیجه ضعف ناشی از انقلاب با جنگلیها روابط دوستانه برقرار کردند و قول دادند قوایشان را از گیلان خارج کنند. بازگشت قوای عثمانی در ماه مه به ایران و تسخیر تبریز منجر به استقرار قوای دولتی در آذربایجان شد و این امر نیز به پیشرفت جنگلیها کمک کرد. جنگلیها در زمانی فوقالعاده کوتاه خود را در گیلان تثبیت کردند. تا پایان سال همه مسؤولین از منصوبین جنگلیها بودند و پس از انقلاب اکتبر همه مسؤولین منصوب حکومت تهران از گیلان خارج شده بودند. آنان دست به اصلاحات اجتماعی مهمی زدند. دهقانان را از پرداخت مالیات معاف کردند. آبرسانی را در دست گرفتند. این اقدامات منجر به ارتقای کشاورزی شد و در شرایطی که همه ایران درگیر قحطی بود تولید کشاورزی گیلان به بالاترین حد خود رسید. آنها به تهران قحطی زده و باکو برنج می فرستادند. این حکومت با حمله قوای حکومت مرکزی سقوط کرد. در ۱۹ بهمن ۱۳۴۹، گروه هایی از فدائیان خلق نیز به رهبری علی اکبر صفایی فراهانی و حمید اشرف در کوه های گیلان که مناسب جنگهای چریکی بود مستقر شدند. آنها در فوریه آن سال اولین عملیات چریکی تاریخ ایران را با حمله به یک پاسگاه ژاندارمری در سیاهکل، و کشتن سه مأمور انجام داده و به جنگل بازگشتند. شاه شدیداً واکنش داد. از نظر باستان شناسی نیز در قرن بیستم میلادی در حفاری های تپه مارلیک (که قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد) ظروف سفالین، مجسمه های کوچکی از طلا، نقره و برنز و اسلحه های برنزی و آرامگاه پادشاهی از همان دوران به همراه مجموعهٔ قابل توجهی از جواهرات کشف شد که طرز ساخت این اشیاء و فراوانی طلا و نقره در این آثار باستانی، خبر از خبرگی سازندگان و ثروتمندی مردمان این سرزمین در گذشته می دهد.
موقعیت جغرافیایی استان: این استان، از شمال به دریای خزر و کشور آذربایجان، که از طریق آستارا با آن دارای مرز بینالمللی است، از غرب به استان اردبیل، از جنوب به استان زنجان و قزوین و از شرق به استان مازندران محدود می گرددد. این استان در ميان رشته كوههاي البرز و تالش در شمال ايران جاي گرفته است.
مساحت استان: ۱۴٬۰۴۴ کیلومتر مربع کیلومترمربع
تقسیمات سیاسی استان: گیلان بر اساس آخرین تقسیمات كشوری دارای 11 شهرستان ، 34 شهر، 27 بخش و 95 دهستان است.
شهرستانهای استان: شهرستان هاي استان عبارتند از: آستارا، آستانه اشرفيه، بندر انزلي، رشت، رودبار، رودسر، شفت، صومعه سرا، طوالش، فومن، لاهيجان و لنگرود.
شرایط اقلیمی: طبیعت گیلان، پوشیده از جنگل و دارای آب و هوای معتدل و مرطوب است. این استان شامل مناطق سرسبز شمال غربی رشته کوه البرز و بخش غربی کرانه های جنوبی دریای کاسپین است. جلگه ها مهمترین ویژگی خاص استان هستند و واژه گیلان هم اغلب به مناطق جلگهای یا خصوصاً به جلگه مرکزی اطلاق می شده است.
ارتفاعات و کوههای مهم استان: رشته کوه های غربی گیلان بلندی های تالش، ماسوله و پشت کوه را در بر می گیرد و از درۀ رود آستارا تا تنگ منجیل گسترده است. این رشته کوه مانند سدی میان آذربایجان و دریای مازندران قرار گرفته است و مانع عبور بخار آب به ناحیۀ آذربایجان می شود. از قله های مهم این ناحیه، قلۀ "بکروداغ" یا "بغروداغ" و "ماسوله داغ" با بیش از 3000 متر ارتفاع است. "بغروداغ" و دریاچۀ نئور از یخچال های معروف این رشته کوه ها هستند. از قله های مهم رشته کوههای شرقی این این استان نیز می توان به "درفک کوه" با ارتفاع 3500 متر و خشتچال با ارتفاع 3600 متر در شهرستان تالش اشاره کرد. از قله های مهم دیگر استان گیلان، یکی قلۀ شاه معلم با ارتفاع 3096 متر در شهرستان فومن، و دیگری سمام کوه با ارتفاع 2250 متر در شهرستان رودسر است.
رودهای مهم: بیش از ۴۰ رودخانه در گیلان جریان دارند که مهمترین آنها سفیدرود است. دیگر رودهای مهم گیلان آستاراچای، کرگان رود، اسالم، دیناچال، شیوه رود، عمل کنده، وزیرکنده، حسن کیاده، دهکا، رود چمخاله، کیان رود، خشکبیجاری و پیله رود هستند.
پوشش گیاهی استان: جنگل های استان گیلان که از آن به نامهای جنگل های مرطوب و یا کاسپینی یاد می شود ارزش های زیست محیطی و اقتصادی زیادی دارند و در زمره میراث طبیعی جهانی محسوب می شوند. این ناحیه بخشی از ناحیه رویشی اکسین - هیرکانی است که این ناحیه خود درون منطقه ارو-سیبری است. بعضی گونه های ناحیه اکسین-هیرکانی چون درخت آزاد بازمانده گونه های گیاهی فلورا ترشری هستند که پس از دوره های سرمای کواترنری جز در این منطقه در دیگر نقاط نابود شدند. این ناحیه ویژگیهای خاصی دارد، مخروطیان تقریباً وجود ندارند، سرخدار تنک و تعداد زیادی از گونه های بومی که بازمانده گونه های گیاهی آرکو-ترشری هستند در منطقه دیده میشوند.
بر حسب ارتفاع سه سطح جنگل قابل تمایزند: جنگلهای مخلوط هیرکانی، جنگلهای راش کوهی، و جنگلهای بلوط بلند کوهی و جنگلهای ممرز. جنگل هیرکانی که زمانی جلگه ها را می پوشاندند، اکنون بخش عظیمی از بخش اول کوه ها تا ارتفاع ۱۰۰۰ متری را می پوشانند. این جنگل لایه دار است و لایهای از درختان خیلی بلند مثل بلند مازو، درخت آزاد و انجیلی و انواع رایجتر افرا و نارون؛ لایهای از درختان کوچکتر مثل لیلکی، کلهو، و شبخسب، شمشاد در نقاط سایه دار و همه انواع درختان میوه وحشی؛ و یک زیربوته با بته هایی مثل جل، خاس، خزه، تاک وحشی، پیچک، و دیگر گیاهان خزنده دارد. کوه های با ارتفاع متوسط، حوزهٔ راش شرقی بلند، به همراه بلوط، نمدار، افرا و نارون است. سطح بالای کوه ها بین ۱۸۰۰ تا ۲۲۰۰ متر باقی مانده دارای جنگل فقیرتر اوری و ممرز است. مراتع قله ای اغلب جایگزین این جنگلهای بالاتر شده اند، بعضی هایشان در نقاط بلند یا شیبهای سرپوشیده خصوصیات خشکی زی ویژه نشان می دهند. به اصطلاح جزیرهٔ مدیترانهای پیرامون رودبار و منجیل به لحاظ پوشش گیاهی ویژهٔ طبیعی و کشاورزیش یعنی جنگلهای سرو بسیار تنک و درختان زیتونش معروف است. سوسن چلچراغ در عمارلوی رودبار از گونه های منحصر به قرد گیلان است. همچنین تالاب انزلی، به دلیل گیاهان، جانوران و مورفولوژی و شکل بستر، ارتباط با دریا و رژیم رودها دارای محیط زیستی ویژه است. معروف ترین گیاه تالاب انزلی که شهرت جهانی دارد «لاله مردابی» است که تالاب را به این دلیل تالاب لاله مردابی می خوانند.
زندگی جانوری: ۹۴ گونه حمایت شده و در معرض خطر انقراض پرندگان در گیلان وجود دارد.حواصیل ها، اردک سانان، مرغابی سانان، کشیم شانه دار بزرگ، کشیم سیاه گردن، یلوه کوچک، کاکایی از پرندگان تالاب انزلی هستند. پوشش انبوه گیاهی گیلان زیستگاه گونه های وحشی چون پلنگ، آهو و بز کوهی بوده اما امروزه به دلیل گسترش سلاح های غیرمجاز و افزایش شکار این گونه ها تا مرز انقراض پیش رفته اند. گیلان یکی از مهمترین زیستگاه های مرال یا گاو کوهی، یکی از سه گونه گوزن موجود در ایران و بزرگترین گونه آن، است که در جنگل های مناطق کوهستانی زندگی می کند. دیگر گونه منحصر به فرد و کمیاب در گیلان، سمندر باله دار جنوبی است و دارای اهمیت جهانی است.
اقتصاد استان: اقتصاد گیلان، بر پایه کشاورزی، دامداری، صید ماهی و پرورش زنبور عسل و کرم ابریشم استوار است. کشت توت برای تغذیه کرم ابریشم که زمانی از برنج مهم تر بود قدیمی ترین فعالیت کشاورزی است و در خوشابر و گشت در غرب و در آستانه تا قاسم آباد در شرق در کوهپایه ها انجام می گیرد. امروزه گیلان اصلی ترین منطقه تولید ابریشم در ایران است، و ۸۰ درصد تولید ملی را که بین ۲۰۰ تا ۴۰۰ تن در سال می شود را در اختیار دارد. تیلمبار، محل نگهداری کرمهای ابریشم از مشخصه های معماری بومی گیلان است. شرکت سهامی پرورش کرم ابریشم ایران در رشت واقع شده است. شیلات استروژن که منحصر به دریای خزر است دیگر فعالیتی ست که توسط شرکتی در غازیان انزلی تولید می شود و گیلان حدوداً نصف تولید خاویار و استروژن ایران را در اختیار دارد. همچنین بندر انزلی از مراکز مهم اقتصادی و یکی از قطب های ورزشی در ایران است که بعنوان اولین و بزرگترین بندر ایران در سواحل جنوبی دریای خزر (کاسپین) مطرح است و اهمیت اقتصادی زیادی دارد.
محصولات کشاورزی: برنج و چای عمده محصولات کشاورزی استان گیلان هستند که اغلب در لاهیجان و رودسر کشت میشوند. زیتون نیز از دیگر فراورده های زراعی است که کشت آن در شهرستان رودبار رایج است. گندم و جو، بادام زمینی، توتون و فندق نیز از دیگر محصولات زراعی گیلان می باشند که هنوز نیز به صورت انبوه در نقاط مختلف استان کشت می شوند. گیلان در زمینه تولید چای، زیتون، فندق و بادام زمینی مقام اول و به لحاظ تولید برنج مقام دوم در ایران را داراست. اخیراً باغات کیوی بخصوص در شرق گیلان رواج ویژهای داشته و این محصول نیز به عنوان یکی از تولیدات این استان است. محصول اصلی کشاورزی تاکنون برنج بودهاست. تا سال ۱۳۶۱ شمسی گیلان بزرگترین تولید کننده برنج ایران بود و ۴۰ تا ۵۰ درصد تولید ملی را داشت ولی در این سال استان همجوار مازندران از آن پیشی گرفت. تنباکو در فومنات و مرکز تالش و درختان میوه در دو حاشیهٔ ساحلی کشت می شوند و میوه هایی چون گیلاس و آلو در شمال تالش و انواع مرکبات در شرق گیلان تولید می شوند. در دیلمان، عمارلو و اشکورات مزارع وسیع دیمی گندم وجود دارد. منطقه رودبار و منجیل به دلیل اقلیم مدیترانهایش نظام کشاورزی بی همتایی در ایران دارد که منشأ اصلی درآمد در آن زیتون و گندم و دامداری و شالیزارهای کنار سفید رود در بخش رستم آباد است.
فرهنگ و آداب و رسوم: این استان دارای هویت قومی مشخص است. گروه های قومی اصلی آن متعلق به شاخه شمال غربی گروه زبانهای ایرانی هستند. عمده ترینشان گیلک است که در جلگه مرکزی، حاشیه ساحلی شرقی و ارتفاعات جنوب غربی زندگی می کند. گیلکها بر اساس تفاوتهای گویشی و ویژگیهای اجتماعی فرهنگی به سه گروه تقسیم می شوند: گیلک رشتی و لاهیجانی و گیلک گالشی. از آنجا که از دوره هخامنشیان و ساسانیان، گیلان با خاندانها و فرمانروایان محلی خود تقریباً همیشه مستقل بود، دین زرتشتی و کلنی های نسطوری توانست برای مدت طولانی در آن دوام آورد. از گیلان همراه با آمل به عنوان پایگاه کشیشی نسطوری نام برده شده است. مهمترین ویژگی اصلی جلگه مرکز گیلان (همانند مازندران) شمار و رونق فعالیت بازارهای هفتگی ست. فولکلور گیلان نمونهای قابل توجه از پیوندهای پیچیده بین رسوم قبل از اسلام و رسوم اسلامیاست. به طور خاص تلفیقگرایی درخت، گاو نر و تخم مرغ در جاهای مقدس نظیر امامزاده و بقعه برای شیعیان و تربت برای اقلیت سنی تالش، و اهمیت عناصر طبیعی در اجرای مراسم مذهبی قابل توجهاست. اهمیت درختان بیشک مشخصهای مهم در فولکلور گیلانیاست. پوشش جنگلی در مراسم عزاداری عاشورا هم نقش مهمی دارد، علمها با چوب شمشاد تزیین می شوند. جنگل محافظی برای حیات وحش، خصوصاً خرس که نقش برجستهای در فولکلور محلی دارد، دانسته می شود. موسیقی این استان برخلاف بسیاری از مناطق ایران از وحدت سبک برخوردار نیست. نقاط مختلف گیلان چه از نظر تنوع آوازها و چه از لحاظ خصوصیات ملودی و ریتم از نوعی متفاوت برخوردارند و این تفاوت سبک به خصوص بین موسیقی مردم تالش با موسیقی محلی مناطق دیلمان و اسپیلی و سایر نواحی گیلان به چشم می خورد. طبیعت منبعی الهام بخش برای موسیقی گیلان به ویژه در سیاهکل و دیلمان بوده و این آهنگها بکر مانده اند. از آلات موسیقی گیلان تنبور است که متفاوت از تنبور سایر مناطق ایران است. از مراسم دیگر این استان نمایش عروس گولی است که در آن از ماسکهای جانورگونه با اجرای رقص استفاده می شود و به خاطر مایه های عاشقانه متعلق به پیش از اسلام است و توسط بازیگران دوره گرد در گیلان اجرا می شود. ورزش نیز در استان گیلان از اهمیت ویژه برخوردار است و این استان در بسیاری از موارد جزء فعالترین استانهای ایران در زمینه پرورش ورزشکار است. از معروفترین ورزشهای بومی محلی این استان که قدمت دیرینه دارند می توان به کشتی گیله مردی، لافن بازی، کلاه پران، بروبیا، توپپا، الختور، ترنا و هفت سنگ اشاره کرد.
صنایع دستی: از جمله سنتهای محلی می توان ابریشم، یا چادرشب قاسم آباد، قلابدوزی رشت، حصیر بافی شامل سفره، سبد و کلاه، مصنوعات چوبی خم شده مثل پایه میز و جاسیگاری و... و سفالگری گمج (نوعی ظرف لعابی از جنس خاک رس) را نام برد. از محصولات نساجی گیلان می توان به لنگ، پارچه تافته و کجینی اشاره کرد. قلاب دوزی رشت مورد تحسین زیادی قرار گرفته است. در شمال تالش شال، و در جنوب استان جاجیم هم بافته می شود. نمد بافی در جنوب تالش و سیاه ورود و طارم و نیز در قاسم آباد رواج دارد. حصیربافی فعالیت مشخص دلتای سفید رود و تالاب انزلی است. گونه های مختلف گالی و نی روینده در ساحل دریا و نیز در منابع آب کشاورزی، به عنوان ماده اولیه حصیربافی مورد استفاده قرار می گیرند. همچنین سفالگری در این استان قدمت دیرینه دارد.
جاذبه های مهم گردشگری: موزهٔ میراث روستایی گیلان واقع در پارک جنگلی سراوان، ماسوله، مزار کاشف السلطنه و موزه چای در لاهیجان، موزه جانورشناسی و موزه آبزیان، بازار رشت گیلان، خانه میرزا کوچک خان جنگلی، تالاب انزلی، دهکده ساحلی بندر انزلی، قله درفک (آتشفشان درفک گیلان)، قلعه رودخان گیلان، ییلاق سلانسر رودبار، شهر لاهیجان، شیطانکوه لاهیجان و...
جشنواره ها و رویدادها: در ۱۵ سال اخیر هر ساله بین ۱۰ تا ۳۰ جشنواره ورزشهای بومی محلی در استان گیلان برگزار می شود که در آن رشته های مختلف ورزشی بومی محلی به نمایش گذاشته می شود.
جمعیت: ۲٬۴۸۰٬۸۷۴ نفر (سرشماری سال ۱۳۹۰) قابل توجه اینکه جمعیت متوسط روستا در گیلان همواره از متوسط کشور بالاتر بوده است.
زبان: در گیلان سه گروه زبانی ایرانی عمده، یعنی گیلکی، تالشی و تاتی و اقلیتی از گروه دیگر ایرانی، کردی، وجود دارند. زبانهای دیگر عبارتند از ترکی آذربایجانی و برخی گویش کولی ها (با منشأ هندی). گیلکی زبان غالب این استان است. زبانهای گیلکی و تاتی از زبانهای پهلوی باستان است، بطوریکه در گذشته کسانی را که ترانه های گیلکی می خواندند را پهلوی خوان می نامیدند.
مشاهیر استان: میرزا کوچک جنگلی، سوسن تسلیمی و...
غذاهای محلی: مردم گیلان عاشق برنج هستند که به طور سنتی با هر سه وعده اصلی غذایی میل می شود. این در تضاد با رژیم سنتی برخی استانهای دیگر ایران است که از نان، محصولات لبنی و گاهی گوشت گوسفند تشکیل می شود. از غذاهای سنتی این استان میتوان به این موارد اشاره کرد: فسنجان، ماهی گردبیج، دوشواره، ترشه آش، انار آویج، ووزه دله (بادمجان توپر)، باقلا قاتق، لونگی ماهی و مرغ، غذای کولی و ترش تره، شیرین قورمه، شوید خولی، چغرتمه، واوشکا، میرزا قاسمی، جوجه پریده، خورش گوجه، کباب ترش، خورش سیر قلیه، ماهی دودی، شیش انداز، نان برنجی تمیجان، کال کباب، زیتون پرورده، بورانی بادمجان، دوشاب بزه برنج، انار بیج، اشپل وابیج، ترشی هفتا بیجار و...
سوغات: مهمترین و بهترین سوغات گیلان عبارتند از: ماهی سفید، چای، انواع کلوچه، بادام زمینی، زیتون، برنج و صنایع دستی. در مناطق مختلف با توجه به فرهنگ منطقه صنایع دستی خاصی رایج است. مثلاً سفالگری در املش و جیرده، شالبافی در تالش و توسط گالش ها. چموش و چارق دوزی در ماسوله رایج است. همچنین نمد و بامبو بافی، فرش و گلیم و قلابدوزی در مناطق مختلف رایج است. جهانگردان به مصنوعات چوبی زیبای گیلان علاقه مندند.
بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان
منابع
farsnews.com
fa.wikipedia.org
arian260.blogfa.com
nasirmahaleh.persianblog.ir
shomalnews.com
jezghel.com