نام استان: کرمانشاه

نام قدیمی: ماد، ماه

مرکز استان: شهرستان کرمانشاه

تاریخچه: کرمانشاه از نخستین مراکز تمدن بشری بوده است. برخلاف سایر نقاط ایران که به صورت مقطعی مورد سکونت قرار گرفته ‌اند، این استان بدون وقفه در دوران مختلف تاریخ  همواره مورد سکونت بوده است. به استناد کتیبه‌ های بابلی و آشوری، ساکنان زاگرس اقوام لولوبی و گوتی بودند. این مردمان به منظور حفاظت از این خطه مرتب با بین‌النهرینی ‌ها در جنگ و ستیز بوده‌ اند که در این امر به پیروزی ‌های چشمگیری نیز نایل شدند و از آن پس دره ‌های زاگرس قرن ‌ها مرکز تمدن و حکومت‌ های ایرانی و میان ‌رودانی بوده‌ است.  نقش برجسته ‌های این اقوام  از قدیمی ‌ترین نقش برجسته‌ های خاورمیانه  میباشند. این منطقه بر سر راه شاهراه‌ های ارتباطی مهمی چون جاده شاهی و جاده ابریشم بوده و از مناطق جغرافیایی پر اهمیت ایران باستان بوده است.  در هزاره چهارم پیش از میلاد استان کرمانشاه یکی از مراکز مهم تجاری و بازرگانی بوده و بازرگانان آن با بازرگانان شوشی و میان ‌رودانی به داد و ستد و مبادله کالا می پرداختند. وجود بازارهایی در گودین کنگاور و چغاگاوانه اسلام ‌آباد از آن دوره شاهدی بر این مدعا است. کرمانشاه یکی از مراکز اصلی مادها بوده و و تا زمان هخامنشیان نیز به نام ماد شناخته می ‌شده؛ و در زمان ساسانیان «ماه» نام داشته که شکل تغییر یافته واژهٔ ماد می باشد. این استان در گذشته یکی از مراکز ساسانیان نیز بوده‌ است و از همین دوره آثار بسیار ارزشمندی مانند طاق بستان، کتیبه بیستون و معبد آناهیتا در این استان باقی‌ است.

به گفته هرتسفلد، کرمانشاه در سده ۱۹ میلادی به دروازه آسیا شهرت داشته و اکنون نیز بزرگراه کربلا و عتبات عالیات از این منطقه می‌ گذرد. در سده سوم هجری کرمانشاه در حوزه قلمرو صفاریان بود اما گروهی از کردهای شیعه کرمانشاه به نام حسنویه حکومت آل حسنویه را تشکیل دادند که حدود نیم قرن در این منطقه حاکم بودند. در جنگ جهانی اول کرمانشاه توسط حکومت عثمانی تصرف شد اما با سقوط بغداد، نیروهای عثمانی این منطقه را تخلیه کرده و کرمانشاه به تصرف قوای متفقین درآمد. در جنگ جهانی اول عشایر کرد منطقه با نیروهای عثمانی درگیر شدند. در جنگ جهانی دوم نیز سپاه منطقه غرب که شامل لشکر ۱۲ کرمانشاه و لشکر ۵ بود تنها نیروی ایرانی بودند که ۴۸ ساعت در برابر قوای انگلیسی مقاومت کردند. در سالهای ۱۳۰۰ تا ۱۳۲۰ با روی کار آمدن رضاشاه حکومت مرکزی توانست تا اندازه‌ای نفوذ و قدرت خود را در سراسر ایران تأمین کند. در این زمان سنندج، ایلام و همدان بخشی از استان پنجم بودند. از سال ۱۳۴۰ به بعد استان کرمانشاه تقسیم شد به استان کردستان و استان کرمانشاهان و سنندج به عنوان مرکز سیاسی و اداری استان کردستان، مهمترین و بزرگترین شهر استان جدید التاسیس کردستان بود. در سال ۱۳۴۳ فرمانداری کل ایلام تأسیس و در سال ۱۳۵۳ تحت عنوان استان ایلام از کرمانشاه منتزع گردید. از سال ۱۳۴۶ نیز فرمانداری کل لرستان تأسیس گردید و شهرهای لک نشین، استان کرمانشاهان (جنوب رود سیمره) به فرمانداری جدید به مرکزیت خرم‌آباد پیوستند، که بعدها تبدیل به استان مستقلی به نام استان لرستان گردید.

موقعیت جغرافیایی استان: مختصات جغرافیایی کامل استان کرمانشاه بر روی کره زمین از طول جغرافیایی ۴۵ درجه و ۲۰ دقیقه و ۳۹ ثانیه شرقی تا ۴۸ درجه و ۱ دقیقه و ۵۸ ثانیه شرقی و از عرض جغرافیایی ۳۳ درجه و ۳۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی تا ۳۵ درجه و ۱۷ دقیقه و ۸ ثانیه شمالی می ‌باشد. این استان از شمال به استان کردستان، از جنوب به استان لرستان و ایلام، از شرق به استان همدان و از غرب به کشور عراق محدود می ‌شود.

مساحت استان: ۲۴۶۴۰ کیلومتر مربع

تقسیمات استان: بر اساس آخرین تغییرات در ۱۳۹۰ استان کرمانشاه از، ۱۴ شهرستان، ۳۱ شهر، ۳۱ بخش و ۸۶ دهستان تشکیل شده است.

شهرستانهای استان: اسلام‌ آباد غرب، پاوه، جوانرود، سرپل ذهاب، سنقر، صحنه، قصر شیرین، کرمانشاه، کنگاوور، گیلان‌غرب و هرسین.

شرایط اقلیمی: کرمانشاه دارای تنوع آب و هوایی زیادی است، به نحوی که از لحاظ آب و هوایی دارای چهار فصل در یک زمان است برای نمونه قصر شیرین دارای آب و هوای گرم و سنقر و پاوه دارای آب و هوای سرد و کرمانشاه و اسلام‌آباد غرب دارای آب و هوای معتدل هستند.

ارتفاع از سطح دریا: ارتفاع متوسط آن از سطح دريا 1200 متر مي باشد.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: استان كرمانشاه منطقه اي است نيمه كوهستاني كه بخشي از سلسله جبال عظيم زاگرس قسمت عمده اين استان را پوشانيده است. ارتفاعات دالاهو، رشته كوه پراو، سفید کوه، شاهو، کوه نوا، ارتفاعات قلاجه و...

رودهای مهم: رود قره سو، رود گاماسیاب، رود دینورآب، رود مرِگ، رود رازآور، رود جامیشان، رود سیروان، رود الوند

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: بیش از نیمی از وسعت استان کرمانشاه را کوه ‌های مرتفع پوشانده ‌است. رشته کوه زاگرس، به صورت مجموعه‌ای از رشته‌ های موازی، با دشت‌ های مرتفع کوهستانی در بین آنها، پوشش گیاهی متنوعی به وجود آورده‌ است. ارتفاعات اورامانات تا منطقه زردلان و هلیلان پوشیده از جنگل است. پوشش جنگل های این استان بیشتر شامل بلوط بومی ایران است. در سطح استان کرمانشاه انواع درختان بلوط، ون، مازوج، کیکم، زبان گنجشک و بعضی درختان میوه دار جنگلی مانند بادام کوهی، انجیر کوهی، تمشک، زالزالک، گلابی وحشی، گردو، ارژن، آلبالوی وحشی، سنجد، گیلاس وحشی، پسته کوهی و توت دیده می شود. گل گاو زبان، ثعلب، ترشک، خاکشیر، درمنه، تلخه بیان، گون، کتیرا، سرخ پا و آویشن که کاربرد دارویی و صنعتی دارند؛ در بیشتر ایام سال می روید. این جنگل ها، به طرف جنوب با جنگل های لرستان و بختیاری و از طرف باختر نیز با جنگل های شمال عراق متصل می شوند. علاوه بر گیاهان ذکر شده، درختان این جنگل ها عموما شامل سرخ بید، بید جوانک، سیاه بید، زرد بید، بید مشک، بید مجنون، درختان تبریزی، صنوبر، چنار، گردو، نارون، بلوط، سنجد، اقاقیا، عرعر، کاج و سرو است. پناهگاه های  حیات وحش استان عبارتند از: ۱. بیستون ۲. نواه کوه ۳. کچل ۴.هشیلان ۵. بدر و پریشان ۶. بوزین ۷. مره خیل ۸. زله زرد. این مناطق محل زیست جاندارانی مانند ۱. آهو ۲. کل ۳. بز وحشی ۴. پلنگ ۵. خرس ۶. گربه وحشی ۷. شوکا ۸. خرگوش ۹. جوجه تیغی ۱۰. گراز هستند.

اقتصاد استان: استان کرمانشاه از لحاظ رتبه صنعتی در بین ۳۰ استان ایران هجدهم است. پالایشگاه کرمانشاه قدیمی‌ترین پالایشگاه کشور بعد از آبادان است. استان کرمانشاه یکی از مناطق عشایری ایران است و به علت شرایط اقلیمی محصولات کشاورزی متعددی تولید می ‌شود. صنایع این استان به دو گروه صنایع دستی و ماشینی تقسیم می ‌شود که بزرگترین صنعت کارخانه‌ای این استان تصفیه خانه نفت می ‌باشد. از نظر ذخائر معدنی نیز این استان حائز اهمیت است و عمده‌ ترین آنها عبارتند از آهن، سرب، گوگرد، آلومیت، کوارتزیت و غیره.

محصولات کشاورزی: خرما، مرکبات، غلات، علوفه، جو، گندم، چغندر قند، دانه های روغنی، سیب زمینی، پیاز، پنبه، حبوبات، گردو، بادام، انار، سیبف گلابی، انجیر و...

فرهنگ و آداب و رسوم: برخی از بزرگترین اقوام و ایلات و طوایف نظیر قوم لک ،ایل کلهر، ایل زنگنه، ایل گوران، ایل سنجابی، ایل جمور، ایل قلخانی و ایل زوله در استان کرمانشاه زندگی می ‌کنند. در این استان اقلیتهای مختلف قومی و مذهبی در کنار هم هستند. کردها ساکنین اصلی شهر کرمانشاه و سایر شهرهای استان به جز سنقر میباشند. سنقر منطقه ترک نشین این استان است. در کل، طوایف مختلف کرد در این استان زندگی می ‌کنند. در دو قرن گذشته عده ‌ای از مردم مناطق مختلف به ویژه همدان، اراک، اصفهان، سمنان و... به شهر کرمانشاه مهاجرت کردند. تأثیر این مهاجرت‌ ها را می ‌توان در ایجاد لهجه فارسی کرمانشاهی مشاهده کرد. در قلمرو موسیقی معنوی ایران، كرمانشاه در وادی تنبور و مقام های آن و همچنین در ساخت سازهای دیگر و نواختن آن جزو مهمترین مناطق ایران است. در این منطقه موسیقی از گذشته های دور از نسلی به نسل دیگر منتقل شده و به عنوان   جزیی از فرهنگ این سرزمین شناخته می شود. از مهمترین سازهای سنتی كه در منطقه ساخت می شود عبارتند از تنبور. دوزله. دایره یا همان دف. شمشال. سه تار. تار. تنبك و هل سنتور می باشد.

صنایع دستی: شاخص ترين توليدات صنايع دستي استان كرمانشاه عبارت از گليم , قالي , و گيوه و سازهاي سنتي است كه در كنار آنها صنايع دستي ديگري نيز وجود دارد. جاجيم بافي, چاقو سازي و ابزار آلات فلزي قلمزني منبت, معرق, پارچه دستباف, نازك كاري چوب و ريزه كاري چوب, نمد مالي، مصنوعات چرمي, و ساخت زيور آلات محلي, چيغ بافي, فلز كاري, دوختهاي سنتي ( رودوزي ), گليم گل بر جسته, سفالگري، طراحي سنتي. سبد بافي، نساجي ( موج بافي و اهرامي بافي ) تراش شيشه, رنگرزي سنتي, طراحي فرش, تذهيب, نگار گري, خراطي, مجسمه سازي و ... از جمله توليدات حال حاضر استان كرمانشاه است كه امكانات آموزش آنها نيز در سطح استان فراهم مي باشد.

جاذبه های مهم گردشگری: سنگ ‌نبشته بیستون از مهمترین و مشهورترین سند های تاریخ جهان و مهم ‌ترین متن تاریخی مربوط به زمان هخامنشیان است که شرح پیروزی داریوش بزرگ را بر گوماته مغ و به بند کشیدن یاغیان را نبیان میکند. این سنگ نوشته بزرگترین سنگ ‌نبشتهٔ جهان و نخستین متن شناخته شدهٔ ایرانی است که در این استان و در شهر بیستون واقع شده است. دیگر جاذبه های تاریخی و طبیعی این استان عبارتند از: تاق بستان در کرمانشاه، طاق گرا، معبد آناهیتا در کنگاور، ساعت سنگی، هرکول بیستون، گوردخمه های هرسین و صحنه، کاروانسرای قصر شیرین، کاروانسرای صفوی بیستون، کاروانسراهای ماهیدشت، ایلخانی و سرپل ذهاب، کاخ خسرو، خانه خواجه باروخ، خانه معین الکتاب، خانه خدیوی، کاخ شاپور در شهر هرسین، کاخ حوش کوری، حمام حسن خان کنگاور، حمام حاج اصغر خان کنگاور، حمام قلعه، حمام بزرگ (حمام سرجوب)، حمام پاچمن، پل میان راهان، پل ماهیدشت، پل نوژی وران، پل کوچه، پل قوزیوند، آتشکده چهارقابی، معبد آناهیتا، نیایشگاه پارتی، مسجد جامع کرمانشاه، مسجد جامع پاوه، مسجد دولتشاه، مسجد و حسینیه شیخ محمود تم تم، غار پراو که به دلیل ارتفاع قرارگیری آن ملقب به اورست غارهای جهان است، غار قوری قلعه، غار دواشکفت، غار شکارچیان، تعداد زیادی وسایل انسان‌های اولیه مربوط به ۴۰ تا ۷۰ هزار سال پیش در این غار یافت شده‌اند. این غار در شهر بیستون قرار دارد و...

جمعیت: ۱٬۹۴۵٬۲۲۷ نفر (در سال ۱۳۹۰)

زبان: زبانها و گویش‌ های گوناگون نظیر کلهری، جافی، کردی کرمانشاهی، فارسی کرمانشاهی، لکی، ترکی سنقری، سورانی، پاوه‌ای، ژاو رودی، لهونی، بالاجوبی، اورامی و گوران از رایج‌ ترین گونه‌ های گویشی در استان کرمانشاه هستند.

مشاهیر استان: دكتر مير جلال الدين كزازي، شهرام ناظری، حسن محبی، ابوحنیفه دینوری، علی مظاهری، حشمت لرنژاد، مجتبی میرزاده، منوچهر طاهرزاده، کلهر، نجومی و..

غذاهای محلی: خورش خلال بادام، دنده کباب کرمانشاه، آش دوغ، آش عباسعلی، ونوشک پلو، خورشت کنگر، سورانه، خوراک کدو حلوایی، کوکوی پاغازه، آش کشک و بادمجان، شلمین، زو و کره، خمار آشی، جرگ و بز، کوفته کرمانشاه، کوفته‌ ریزه، هلوکباب، سیب‌ پلو، سورانه، کوفته شیرین، چلوگوشت و دوینه یا ترخینه‌ مخصوص کرمانشاه و...

سوغات: کاک، نان برنجی، نان خرمایی و روغن حیوانی، نان شکری، عسل، نان بژی، نان ساجی، نخودی، نان برساق، کلانه. نان برنجی و كلوچه شكری از تولیدات معروف و بسیار خوشمزه و مقوی استان كرمانشاه است.

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان
 

میراث فرهنگی استان کرمانشاه: ۸۳۸۰۰۴۵ (۰۸۳)

منابع
میراث فرهنگی استان کرمانشاه
fa.wikipedia.org
hamshahrionline.ir
kojaro.com
palama.ir
eneshat.com
af.samta.ir
manabetabiei.blogsky.com