نام استان: کردستان

وجه تسمیه: کردستان متشکل از دو کلمه «کرد» و پسوند «ستان» به معنی مکان می ‌باشد.

نام قدیم: در دوران قبل از اسلام سرزمین مادها، «مای» یا «ماه» نامیده می‌ شد.

مرکز استان: سنندج

تاریخچه: به استناد شواهد و مدارك مستند تاریخی ، قوم كرد از نژاد آریایی هستند كه در هزاره اول قبل از میلاد مسیح از كناره های دریای خزر به سلسله كوه های زاگرس آمده و با غلبه بر قدرت آشوریان در نینوا امپراطوری ماد ها را در قرن هفتم قبل از میلاد در ایران پایه گذاری كردند. مرز تاریخی سرزمینهایی که بوسیله ماد ها اداره می ‌شده، در شمال به اورارتو، در غرب به آشور و در جنوب و جنوب غربی به ایلام و سومر منتهی می ‌شد. بر طبق نوشته های سنگی هخامنشیان مادها توسط هخامنشیان مورد تسلط واقع شدند و ایالت مادها بعنوان یکی از ایالات ایران در دوره هخامنشیان و ساسانیان بود. در کتیبه های هخامنشی و دوران قبل از اسلام سرزمین مادها، «مای» یا «ماه» نامیده می ‌شد. کلمه کردستان برای اولین بار بطور رسمی در دوره سلجوقی بکار برده شد و از آن پس ثبت گردید.

موقعیت جغرافیایی استان: این استان که در دامنه‌ ها و دشت‌ های پراکنده سلسله جبال زاگرس میانی قرار گرفته است، از شمال به استان‌ های آذربایجان غربی و زنجان، از شرق به همدان و زنجان، از جنوب به استان کرمانشاه و از غرب به کشور عراق محدود است. کردستان در غرب ایران مجاور کشور عراق بین ۳۴ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۳۶ درجه و ۳۰ دقیقه عرض شمالی و ۴۵ درجه و ۳۱ دقیقه تا ۴۸ درجه و ۱۶ دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ قرار دارد.

مساحت استان: ۲۸٬۲۰۰ کیلومتر مربع

تقسیمات استان: استان کردستان براساس آخرین تقسیمات کشوری در سال ۱۳۹۰ دارای ۱۰شهرستان، ۲۹شهر، ۳۱بخش، ۸۶ دهستان و ۱۶۹۷ آبادی دارای سکنه و ۱۸۷ آبادی خالی از سکنه بوده ‌است.

شهرستانهای استان: شهرستان‌ های این استان عبارتند از: بانه، بیجار، دهگلان، دیواندره، سروآباد، سقز، سنندج، قروه، کامیاران و مریوان.

شرایط اقلیمی: از لحاظ اقلیمی و طبیعی استان کردستان منطقه ‌ای کوهستانی می‌ باشد که دشت ‌های مرتفع و دره‌ های پهن نیز در پهنه منطقه گسترده شده‌ اند. ختلاف ارتفاع بین بلندترین و پست ‌ترین نقاط استان به حدود ۲۴۰۰ متر می‌ رسد. کردستان از دریا فاصله زیادی دارد، اما از طریق دره‌ های عمیق در هم تنیده، به آب‌ های آزاد جهان در جنوب و دریاچه‌ های شمالی نظیر دریای خزر و دریاچه ارومیه راه دارد. سرچشمه بسیاری از رودخانه ‌های بزرگ در کوه‌ های کردستان واقع شده ‌اند. نفوذ توده ‌های مرطوب زمستانی و بهاری در مریوان و دریاچه زریوار تأثیر فراوانی در مرطوب و معتدل شدن هوای این ناحیه دارد. هوای استان در تابستان گرم و زمستان ان سرد است.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: کوه شاهو با ارتفاع ۳۳۰۰ متر بلندترین و منطقه آلوت در بانه با ارتفاع حدود ۹۰۰ متر کم ارتفاع ‌ترین نقطه استان می ‌باشد. مهمترین کوه ‌های استان که بیش از ۲۸۰۰ متر ارتفاع دارند عبارتند از: کوه کوچسار، کوه شیخ معروف، کوه پنجه علی، کوه کانی چرمه، کوه حلقه مسیر، کوه سنا سره، کوه میانه، کوه مسجد میرزا، کوه ملاکاوو، کوه حسین بک، کوه پیازه، کوه تخت، کوه هوعالی داغ، کوه چهل چشمه، کوه هواربرزه، کوه چرخ لان، کوه سراج الدین. همچنین ارتفاعات (ته ته) در غرب استان در منطقهٔ هورامانات یکی از مرتفع‌ ترین گردنه‌ های استان کردستان و راه مواصلاتی به استان کرمانشاه است. ارتفاعت غرب استان خط مرزی پایداری بین ایران و کشور عراق شده است. با صعود به این ارتفاعات و کوه‌ های سربه فلک کشیده می‌ توان رشته کوه‌ های زاگرس را مشاهده کرد.

دریاچه ها و رودهای مهم: دریاچه زریوار تنها دریاچه این استان میباشد. زرینه رود، سیمینه رود، رود قزل اوزن و روود سیروان از رودخانه های این استان میباشند.

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: میزان رطوبت و بارش مناسب باعث ایجاد جنگل‌ های انبوه بلوط و گونه‌ های مختلف درختان جنگلی شده است. بیشتر نواحی غربی، كوهستانی و اغلب پوشیده از جنگل های طبیعی و در نواحی شرقی استان اراضی مسطح ، دشت ها و فلات های نسبتا وسیعی وجود دارند .اب وهوای خاص کردستان باعث زندگی و مهاجرت انواع پرندگان به آن شده است. بیشتر جنگل‌ های استان دراطراف شهرهای بانه و مریوان واقع شده و بعد از جنگل‌ های شمال کشور در درجهٔ دوم اهمیت قرار دارد. در حال حاضر جنگل‌ های استان به صورت درختچه و بوته های پراکنده درآمده است. معروف ‌ترین درختان جنگلی این جنگل‌ ها بلوط، گلابی، گردو، سیب وحشی، پسته وحشی، زالزالک، آلبالو جنگلی، نارون، افرا و درخت ‌هایی مانند گز و بید وحشی در کنار رودخانه است.  زندگی جانوری نیز در استان کردستان از تنوع خاصی برخوردار است. در این استان تعداد متنوعی از مهره‌ داران وجود دارند که علاوه بر اهمیت بوم ‌شناختی، برخی گونه‌ ها در اکوسیستم‌ های منطقه دارای ارزش ویژه می باشند. تاکنون بیش از ۳۵ گونه پستاندار، حدود ۵۰ گونه خزنده، ۲۰۰ گونه پرنده و ۶ گونه دوزیست در استان کردستان شناسایی شده است. جانوران این استان عبارتند از: قوچ ومیش ارمنی، کل وبز، خرس قهوه ای، پلنگ، سیاهگوش، گربه جنگلی، گربه وحشی، کاراکال، گربه وحشی، سنجاب ایرانی، کفتار و گرگ، سمندر خالدار کردستانی و سمندر آتشین، عقاب طلایی، کرکس (دال)، هما، میش مرغ (میشه سی)، پری شاهرخ، جی جاق و عقاب مارخور، مار حعفری، گرزه مار و افعی تکابی. دو گونه آهو و میش مرغ مدتهاست که مشاهده نشده و به احتمال فراوان منقرض شده اند.

اقتصاد استان: این استان از لحاظ اقتصاد کشاورزی از مناطق قابل توجه و از لحاظ دامپروری یکی از قطب ‌های اساسی دامداری کشور است. فعالیتهای صنعتی این استان بسیار محدود می ‌باشد.

محصولات کشاورزی: محصولات عمده زراعی استان شامل غلات، حبوبات، نباتات علوفه ای و سیب زمینی، محصولات باغی شامل انگور، توت فرنگی، گردو و دیگر محصئولات باغی ویژه مناطق سردسیری می باشد.

فرهنگ و آداب و رسوم: در استان کردستان عرفان و تصوف جایگاه ویژه ای دارد. در این استان دو فرقه عمده تصوف بنامهای طریقه قادریه و طریقه نقشبندیه وجود دارد. از نظر موسیقی نیز، موسیقی استان كردستان شاد و دل انگیز بوده و به سبب سرور و شادی كه در انسان ایجاد می كند او را به رقص و پایكوبی وا می دارد. مشهورترین رقص آن «هه لپه ركی» است كه ریشه در اعتقادات میترائیسم و آئین مهر دارد. مراسمی مانند پیرشالیار و مولودی خوانی نیز در این استان معروف است و نقش عمده ای در فرهنگ این دیار دارد. جالب است بدانید سیبی که با میخک تزئین شده باشد نشانه عشق و دوستی در فرهنگ کردستان است.

صنایع دستی: صنایع دستی استان بسیار متنوع و دارای قدمتی تاریخی است كه فرش بافی و نازك كاری با شهرت و گلیم بافی، نساجی، گیوه بافی و زیور آلات محلی از مهم ترین آنهاست. همچنین تخته نرد مهمترین و محبوبترین سوغات سنندج است که شناسنامه ای جهانی دارد.

جاذبه های مهم گردشگری: پارک جنگلی آبیدر از جاذبه های مهم این استان بشمار میرود. بزرگترین سینمای روباز جهان با گنجایش ۱۰هزار نفر در پارک جنگلی آبیدر سنندج دایر شده است. حوزه هنری کردستان ساعت ۲۱ هر شب یک فیلم را در این سینما اکران می ‌کند. همچنین مسابقات مهم از جمله نیمه نهایی و فیتال جام جهانی ۲۰۱۰ از این سینما برای شهروندان سنندجی پخش شد. دریاچه زریوار، منطقه اورامان، روستای پالنگان، غار کرفتو، عمارت سالار سعید (موزه سنندج)، خانه کرد، خانقاه نقشبندی، مسجد دارالاحسان، عمارت مشیر دیوان، قلعه قمچای، عمارت خسروآباد، و... از دیگر مناطق گردشگری استان کردستان هستند.

جشنواره ها و رویدادها: مراسم پیرشالیار یكی از عمده ترین جشن های با شكوه و كم نظیر منطقه است كه به سبب جاذبه و ویژگی های منحصر به فرد خود فوق العاده حائز اهمیت است . محل برگزاری این مراسم روستای اورامان و هر ساله در فاصله دهم و چهاردهم بهمن ماه برگزار می گردد . پیر شالیار یك مغ زرتشتی بوده كه نزد كردها از احترام فوق العاده ای برخوردار بوده است .

جمعیت: در سال ۱۳۹۰ استان کردستان ۱٬۴۹۳٬۶۴۵ نفر جمعیت داشته است.

زبان: اکثریت ساکنان این استان، کرد زبان هستند که به لهجه ‌های مختلف تکلم می ‌کنند. زبان کردی در استان کردستان و همچنین در استان‌ های ایلام، کرمانشاه، همدان، قزوین، آذربایجان غربی و شمال خراسان و دیگر کشورها لهجه ‌های گوناگونی دارد اما مهمترین، پر تکلم ‌ترین و یا به عبارتی لهجه رسمی و ادبی دو شاخه کرمانجی و سورانی است، شاخه سورانی در استان کردستان لهجه رایج در ادبیات مکتوب است. علاوه بر زبان کردی اهالی شمال شرقی شهرستان قروه وشهریاسوکند و روستاهای شمالی شهرستان بیجار به زبان ترکی آذربایجانی سخن میگویند و همچنین در بخش چهاردولی به زبان کردی کلهری نیز تکلم میشود. اقلیت ‌های ارمنی و یهودی نیز به تعداد اندک در برخی شهرهای استان زندگی کرده به زبانهای خود تکلم می کنند.

مشاهیر استان: ذبیح الله منصوری، حسن کامکار؛ بهروز غریب پور، صدیق تعریف، عندلیبی و...

غذاهای محلی: خورشت ریواس، شکلینه، قایرمه، آش عدس بلغور، خورشت تره کردی، آش دانه کولانه، آش پرپوله، که لانه، برونشین، سه نگه سیر و..

سوغات: تخته نرد سنندج، نان کاک، نان برنجی، عسل، روغن طبیعی، باسلوق، خشکبار، مویز، انواع شیرینیهای کنجدی و...

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 3285725 0873

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع
استانداری کردستان
میراث فرهنگی استان کردستان
دیده بان محیط زیست و حیات وحش                                                                        
fa.wikipedia.org
kojaro.com
eneshat.com
citypedia.ir