نام استان: قزوین

نام قدیم: نوشته‌ های باستانی یونان قزوین را با نام «راژیا» معرفی می ‌کند و پس از آن طبق نوشته‌ های اروپایی این منطقه با نام شهر باستانی «آرساس» و یا «آرساسیا» شناخته می‌ شده ‌است. اشکانیان قزوین را به نام مؤسس آن «اردپا» می‌ خواندند؛ و ساسانیان نام این شهر را «کشوین» (یعنی سرزمینی که نباید از آن غافل شد) نهاده بودند.

وجه تسمیه: مورخان و باستان شناسان عصر حاضر قزوین را عربی شده «کاسپین» می ‌دانند؛ و بر این باورند که قوم کاسپی ‌ها که در سواحل دریای خزر می ‌زیستند به مرور کوچ کردند و شهر قزوین را بنا نهادند.

مرکز استان: شهرستان قزوین

تاریخچه: این استان از استان‌ های تاریخی ایران بوده و آثار باستانی زیادی را در خود جای داده‌است به طوری که ۱۱ درصد از آثار تاریخی ملی ثبت شده کشور در استان قزوین قرار دارد و از این نظر رتبه نخست را در ایران دارد. دشت قزوین از نظر پیشینه تاریخی، محصولات کشاورزی و گونه‌ های جانوری، اهمیت اقتصادی و تاریخی بسیار مهمی در میان دشت‌ های ایران دارد. به گونه ‌ای که بسیاری از باستان شناسان ایرانی بر این باورند که تمدن کشاورزی از دشت قزوین آغاز و سپس به شرق و قلب فلات ایران گسترش یافته‌است. قرار گرفتن آن بر سر راه  " جاده ابریشم " سرنوشت قزوین را با فراز و فرود های تلخ و شیرین گره زده است. این منطقه اولین دشت ایران است که دارای ردیف بودجه در کشور می ‌باشد. از نظر تاریخی نیز منطقه رودبار الموت و شهرستان رودبار که تا سال ۱۳۷۳ با عنوان رودبار و الموت معروف بود، در قزوین واقع است. همچنین دولت اسماعیلیه در سال ۴۸۳ (هجری قمری) با تسخیر قلعه الموت در قزوین پایه ‌گذاری شد؛ و دوره فرمانروایی آن تا ۶۵۴ (هجری قمری) ادامه یافت. مرکز فرمان دهی اسماعیلیان شهر قزوین، و عمده فعالیت آنها مبازه با خلفای بنی عباس و قبایل مغول بود. حسن صباح به عنوان شاخص ‌ترین فرمانروای اسماعیلیان با انجام تبلیغات وسیع در بین کشاورزان توانست حیطه قدرت خود را تا سوریه کنونی گسترش دهد. سرانجام دولت اسماعیلیه پس از ۲۰۰ سال حکومت در قزوین با حمله هلاکو خان مغول از بین رفت. در دوره صفوی، شاه تهماسب صفوی به سال ۹۵۳ ه. ق به علت نزدیکی تبریز به مرزهای عثمانی و آسیب ‌پذیر بودن این شهر و نیز دور بودن از خراسان و هجوم مداوم ازبکان به این شهر پایتخت را به قزوین انتقال داد؛ که این پایتختی تا سال ۱۰۰۶ ه. ق (به مدت نیم قرن) ادامه داشت.

موقعیت جغرافیایی استان: استان قزوین با استان‌ های مازندران، گیلان، همدان، زنجان، مرکزی و البرز همسایه‌است. این استان بین 48 درجه و 44 دقیقه تا 50 درجه و 51 دقیقه طول شرقی از نصف النهار گرینویچ و 35 درجه 24 دقیقه تا 36 دقیقه تا 36 درجه و 48 دقیقه عرض شمالی نسبت به خط استوا قراردارد.

مساحت استان: 15623 کیلومتر مربع

تقسیمات استان: این استان، بر پایه واپسین تقسیمات کشوری، دارای ۶ شهرستان، ۱۹ بخش، ۲۵ شهر، ۴۶ دهستان و ۱۵۴۷ روستا است. بر اساس نقشه تقسیمات کشوری پنج بخش مرکزی، رودبار الموت، رودبار شهرستان، طارم سفلی و کوهین و هفت شهر قزوین، اقبالیه، محمودآباد نمونه، معلم کلایه، رازمیان، سیردان، کوهین در این استان قرار گرفته است.

شهرستانهای استان: قزوین، تاکستان، بوئین زهرا، آبیک، شهرستان البرز و شهرستان آوج

شرایط اقلیمی و آب و هوا: ارتفاعات شمال شرقی و شمالی استان و ارتفاعات آوج در جنوب غرب استان دارای کمینهٔ درجه حرارت و مناطق مرکزی دشت قزوین و اطراف دریاچهٔ سدّ منجیل دارای بیشینهٔ درجه حرارت است.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: استان قزوین به علت قرار گیری در دامنه‌ های سر سبز رشته کوه البرز دارای قلل مرتفع بسیاری است که از میان آنها سه قله به نامهای خشچال، به ارتفاع ۴۱۸۰ متر،  سیالان به ارتفاع ۴۳۵۰ متر و نگین قله های البرز شاه البرز به ارتفاع ۴۳۰۰ متر از معروفترین، مرتفع‌ ترین و پر صعودترین قلل استان قزوین هستند.

دریاچه ها و رودهای مهم: دریاچه اوان به عنوان شاخص ‌ترین و بزرگ‌ ترین دریاچه در استان قزوین شناخته می ‌شود. از دیگر دریاچه‌ های استان قزوین می‌ توان به دریاچه شاه سفید کوه واقع در در ارتفاعات خشچال اشاره نمود. در شمال قزوین دو رودخانهٔ طالقان رود و الموت رود پس از پیوستن به هم، رودخانه شاهرود را تشکیل می ‌دهند که این رودخانه ۹۹۰ کیلومتر را در قزوین پیموده و نهایتاً به رودخانه قزل اوزن ملحق می ‌شود؛ و در جنوب هم سه رودخانه خررود، ابهر رود و رودخانه حاجی عرب پس از آبیاری دشت قزوین به رودخانه کردان ملحق می ‌شوند. علاوه بر رودخانه ‌های ذکر شده، استان قزوین دارای رودخانه‌ های کوچکی هم هست که همگی در دشت قزوین امحاء شده و سرانجام به رود شور تغذیه می‌ شوند.

پوشش گیاهی: به طور کلی پوشش گیاهی در استان قزوین به دو دسته جنگلی و مراتع تقسیم‌ بندی می‌ شود. منطقه رودبار و الموت عمده پوشش جنگلی استان را تشکیل می‌ دهند و دشت قزوین نیز مهم‌ ترین مرتع در سطح استان است. پوشش درختان در استان قزوین عبارت است از: درختان ارس، تنگس، زرشک، پلاخور، پسته وحشی (بنه) گردو، بلوط، زالزالک، سیاهتلو، بادام کوهی، اسور، یمیشان و اشکه. به غیر از موارد ذکر شده گیاهانی با مصارف دارویی و صنعتی نیز در استان وجود دارد که به شرح زیر است: گراس‌ های یک ساله و چند ساله، گون، گل گندم، مرغه، اسپند، ورک، تلخه بیان، شیرین بیان، خارشتر، انواع شکر تیغال، کنگر، کاسنی، شاه تره، درمنه، انواع آستر، گالوس (گون‌ها)، اکروپیروف‌ها، پوآکاکوتی، آویشن، گل گاوزبان، آرتمیز، گیاه شور، گز، جارو قزوینی، چمن، جغجغه، کلاه میر حسین، یونجه یک ساله، ریش بزی و علف باغی.

زیست جانوری: در مناطق حفاظت شده استان قزوین، آهو، بز کوهی، قوچ و میش، پلنگ وخرس قهوه ای و سیاه گوش ، سنجاب زمینی، گرگ و پرندگانی مثل کبک، هما، هوبره دیده میشوند. برخی از این جانداران در خطر انقراض قرار دارند.

اقتصاد استان: این استان با دارا بودن تنها ۱ درصد از مساحت کشور نزدیک به ۵ درصد در اقتصاد و تولیدات ایران نقش دارد. استان قزوین به علت نزدیکی به پایتخت و دارا بودن بیش از ۳۴۰۰ واحد تولیدی و صادرات غیرنفتی معادل ۴۰۰ میلیون دلار، قدرت تنظیم بازار ۳۲ میلیون نفر یعنی ۴۰ درصد از جمعیت ایران را داراست. این استان در زمینه دامپروری و پرورش طیور نیز از موقعیت با اهمیت و ممتازی برخوردار می ‌باشد.

محصولات کشاورزی: استان قزوین یکی از مناطق عمده تولید زیتون، فندق، پسته، زغال‌ اخته، انگور و کشمش در ایران است.

فرهنگ: مردم شهر قزوین از نژاد اصیل آریایی هستند. تات زبانها جزء اولین گروه های مهاجر آریایی در این منطقه هستند. مراغی ها، شاهسونها، کردها و لرها دیگر ساکنان این استان هستند. زبان های رایج در استان قزوین عبارتند از : فارسی، تاتی، مراغی، کردی، لری، ترکی و رمانلویی. قزوین اصلی ‌ترین استان تات‌ زبان ایران است و لقب «مادر سرزمین زبان تاتی» را یدک می‌ کشد. تاکستان بزرگ‌ ترین شهر تات ‌نشین ایران در استان قزوین واقع شده و به لحاظ صنعتی یکی از مراکز مهم صنعتی کشور محسوب می ‌گردد. قزوین مهد و مرکز خوشنویسی در ایران است.

آداب و رسوم: در این قسمت با آداب و رسوم خاص استان قزوین  آشنا میشویم: «الموت» از مناطقي است که بيشتر به کشت فندق اختصاص دارد. در بسياري از روستاهاي اين ناحيه، در اواسط مرداد ماه جشن فندق برپا مي شود. اهالي روستا در روز معيني با هم به مزارع مي روند. در ابتدا شخصي به خواندن اشعاري بيشتر به صورت بداهه مي پردازد و ديگران تکرار مي کنند. سپس همه شروع به چيدن فندق مي کنند. دوشيزگاني که نامزد شده اند، براي همسران خود از هسته فندق گردنبند درست مي کنند و به آن «گلوانه» مي گويند. آن ها اين گردنبند را در فصل زمستان به شوهران خود هديه مي دهند.

در مراسم شب یلدا مردم استان قزوين نيز همچون ديگر هموطنان ايراني، اين آيين کهن را با رفتن به خانه بزرگ ترها مي گذرانند. به عقيده بزرگ ترها صرف ميوه هاي مختلف خشک و تر و ميوه هاي سرخ فام که به «شب چره» معروف است، همراه با خوراکي هاي ديگر شگون داشته و زمستان پر برکتي را نويد مي دهد. در بعضي مواقع که مادربزرگ ها در آوردن تنقلات تاخير مي کنند، کوچک ترها شعر «هرکه نيارد شب چره- انبارش موش بچره» سر مي دهند، که مادربزرگ در آوردن «شب چره» تعجيل مي کند. در اين شب اغلب مردم قزوين با خوردن سبزي پلو با ماهي دودي و سپس هندوانه، انار، انواع تنقلات از جمله کشمش، گردو، تخمه، آجيل مشکل گشا و انجيرخشک، شب نشيني خود را به اولين صبح زمستاني گره مي زنند. به عقيده مادربزرگ هاي قزويني اگر در اين شب ننه سرما گريه کند باران مي بارد، اگر پنبه هاي لحاف بيرون بريزد برف مي آيد و اگر گردنبند مرواريدش پاره شود تگرگ مي آيد. يکي ديگر از آداب و رسوم «شب يلدا» فرستادن «خونچه چله» از سوي داماد به عنوان هديه زمستاني براي عروس است. در اين خونچه براي عروس پارچه، جواهر، کله قند و هفت نوع ميوه مثل گلابي، هندوانه، خربزه، سيب و به با تزئينات خاصي فرستاده مي شود.

مردم بخش «طارم» اواخر شهريور يا اوايل مهر ماه در يک روز معين، دسته جمعي به مزارع انار مي روند و با نواختن دايره يا سرنا و دهل، شروع به چيدن انار مي کنند. تا پيش از اين روز کسي حق چيدن انار را ندارد. جشن تیرگان که همان جشن تيرگان ايران باستان است، که در روز سيزدهم تيرماه برگزار مي شود. به اين ترتيب شخص خوش قدم، صبح زود به خانه دعوت مي شود تا با تکه چوبي از درخت «داغ داغان» به کيسه هاي گندم، آرد ، حبوبات و... بزند تا به آن ها برکت بدهد. او هم چنين با چوب به اعضاي خانواده مي زند تا سلامت بمانند. در حين انجام مراسم کسي نبايد صحبت کند. در شب سيزده تير ماه مراسم شال اندازي انجام مي شود. در اين روز پاشيدن آب را به يکديگر خوش يمن مي دانند. مراسم عید نوروز نیز مانند تمام نقاط ایران در این استان نیز با شکوه برگزار میشود.

نوروزي خواني يکي از مراسم مربوط به روزهاي پاياني سال است و جزئي از مراسم استقبال نوروز به شمار مي رود. نوروزي خوان ها بيشتر از اهالي روستاهاي منطقه «الموت» و «طالقان» هستند؛ آن ها در دسته هاي دو تا چهار نفره، در کوچه و خيابان به راه مي افتند و با خواندن اشعار کوتاه و بلند، طليعه سال نو را به مردم مژده مي دهند و بيت يا دو بيت ديگر را، دو نفر ديگر پاسخ مي دهند. ساکنان منازل با شنيدن صداي نوروزي خوان ها، به استقبال آن ها رفته و با دادن پول و شيريني از آن ها پذيرايي مي کنند.

مراسم سنتي پنجاه بدر چيزي شبيه همان سيزده به در است که البته به آن اندازه شناخته شده نيست اما در ميان مردم قزوين هنوز هم پابرجاست. قزويني ها در اين روز که به عبارتي پنجاهمين روز از سال جديد است، از خانه بيرون مي زنند و به دامان طبيعت مي روند تا از خداوند به خاطر نعمت هايش تشکر کنند. بيشتر قزويني‌ هاي اصيل در اين مراسم غذاي ساده و محلي به نام دُيماج درست مي‌ كنند كه تركيبي از نان محلي خشك شده، سبزي، گردو و پيازداغ و خيار است. علاوه بر اين، قزويني ها خوردن هندوانه، آجيل مشگل گشا و ميوه را هم در اين روز ضروري مي دانند و بسياري از كساني كه به پنجاه بدر مي‌ روند آش رشته را هم در برنامه عصرانه خود جاي میدهند. این رسم برای طلب بارش باران است که در اردیبهشت ماه برگزار می شود.

صنایع دستی: خوشنویسی، نگارگری، قالیبافی، گلیم بافی، موج بافی، پن بافی (نوار بافی)، گلابتون دوزی، نقاشی و تذهیب و..

جاذبه های مهم گردشگری: غارهای قلعه کرد، ولی گشته رود، غار سفیداب، حاجت خانه آکوجان، غار یخی انگول، غارهای عباس آباد از غارهای استان قزوین هستند که مورد علاقه غارنوردان میباشند. دریاچه اوان، چشمه وگل، چشمه آب معدنی باراجین، چشمه آب گرم یله گنبد، چشمه آب گرم خرقان، چشمه آب گرم ارشیا، ایوان سنگی نیاق از جاذبه های طبیعی ایت استان میباشند. موزه چهل ستون قزوین، مسجد جامع قزوین، حسینیه امینی ها، امامزاده حسین، مقبره حمد الله مستوفی، قلعه الموت، قلعه لمبسر، قلعه دختر، قلعه شمیران، میمون قلعه، قلعه چال، برج های دوگانه خرقان، آب انبارها، مجموعه تاریخی بازار، گرمابه قجر، مساجد و مدارس تاریخی از قبیل مسجد و مدرسه صالحیه و...از جمله بناهای تاریخی این استان میباشند. بد نیست بدانید که ۱۱ درصد از آثار تاریخی ملی ثبت شده کشور در استان قزوین قرار دارند.

جشنواره ها و رویدادها: جشن فندق در روستاهای الموت در اواسط مرداد ماه، جشن انار طارم اواخر شهريور يا اوايل مهر ماه

جمعیت: براساس سرشماری سال 90، جمعیت استان قزوین  یک میلیون و دویست و یکهزار و پانصدو شصت و پنج نفر میباشد.

زبان: امروزه زبان مادری اکثریت مردم استان قزوین فارسی، تاتی و ترکی است. فارسی زبان اکثریت اهالی شهر قزوین، ترکی زبان اکثریت ساکنین مرکز شهرستان‌های آوج، آبیک، بوئین ‌زهرا و بخش ‌های قابل توجهی از شهرستان‌ های البرز و تاکستان است. زبان تاتی زبان مرکز شهرستان تاکستان، زبان اهالی ۳ شهر از ۵ شهر شهرستان بوئین‌زهرا (شال، دانسفهان و سگزآباد)، و زبان تعدادی شهر و روستای دیگر در جنوب‌غرب استان است. استان قزوین اصلی ‌ترین استان تات‌ زبان ایران است. بنا بر تحقیقات احمد کسروی زبان تاتی  ریشه در  زبان پهلوی باستان دارد که زبان رایج دوران ساسانی و پیش از اسلام در ایران بوده است. افزون بر این ۳ زبان، در برخی روستاها به زبان ‌های مراغی، کردی، لری و رمانلویی نیز سخن گفته می ‌شود. شایان ذکر است که لهجه قزوینی یکی از لهجه‌ های زبان فارسی است که توسط مردم شهر قزوین بدان تکلم می‌ شود. لهجه قزوینی از معدود لهجه‌ هایی است که دستور زبان مختص خود را دارد. همچنین این لهجه شباهت زیادی به گویش ‌های شمال شرقی ایران دارد.

مشاهیر استان: علی اکبر دهخدا، عارف قزوینی، عبید زاکانی، حمدالله مستوفی، میرعماد حسنی قزوینی، نسیم شمال، غلامحسین لطفی، منوچهر نوذری، قمرالملوک وزیری، ابوالحسن اقبال ‌آذر و بسیاری دیگر که با اقدامات خود فرهنگ ایران را تعالی بخشیدند.

غذاهای محلی: برخی از انواع غذاهای سنتی قزوین عبارتند از:قیمه نثار، شیرین پلو و کوکوی شیرین، آش دوغ، آش دندان کشه، یتیمچه، ماش پیازو، اشکنه و دیماج. شیرینی های معروف استان: نان برنجی، نان نخودی، نان قندی، نان بادامی، نان گردویی، پا درازی، نان نازک، نان چرخی، نان چایی، اتابکی، ولیعهدی، حاج کریمی، باقلوای پیچ، باقلوای لوزی. از انواع نانهای استان قزوین میتوان به این موارد اشاره کرد: نان لواش تنوری، قاق که از نان ‌های سنتی قزوین است و خشک و شیرین بوده و با چای صرف می ‌شود. از دیگر نان ‌های سنتی قزوین می ‌توان به شیرمال و زنجبیلی اشاره کرد، که کم شیرین بوده و همراه با عصرانه و چای خورده می ‌شود.

سوغات: انواع انگور، انواع شیره انگور، سرکه انگور، نان فتیر، نان روغنی، رشته پلویی، قالی و گلیم، فرآورده های لبنی

پیش شماره و شماره اداره گردشگری استان: روابط عمومی:  33688557 028 - معاون گردشگري : 33685022 028

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع
استانداری قزوین
شهرداری قزوین
میراث فرهنگی و گردشگری استان قزوین
fa.wikipedia.org
mehrnews.com
tourismst.mihanblog.com