نام استان: آذربایجان غربی

نام قدیم: آذرآبادگان

مرکز استان: ارومیه

تاریخچه: از نظر تاریخی، تاریخ باستانی آذربایجان با تاریخ قوم ماد در آمیخته‌است. قوم ماد پس از مهاجرت به ایران آرام آرام قسمت‌های غربی ایران از جمله آذربایجان را تصرف کردند. مقارن این ایام دولتهایی در اطراف آذربایجان وجود داشت که از آن جمله می ‌توان به دولت آشور در شمال بین‌النهرین، دولت هیق در آسیای صغیر، دولت اورارتو در نواحی شمال و شمال غرب، اقوام کادوسی در شرق و کاسیان در حوالی کوه ‌های زاگرس اشاره کرد. بعد از تأسیس دولت ماد، آذربایجان به ماد کوچک معروف شد و مشتمل بر شهرهای قدیمی همدان، ری، اصفهان و کرمانشاه بود.
گروهی معتقدند که نام آذربایجان گرفته شده از «آذرآبادگان» گرفته شده و به معنی سرزمین آتش است. بزرگ ‌ترین آتشکده‌ های زرتشتی در این منطقه بوده‌ است و نمونه آن هنوز در باکو پایتخت جمهوری آذربایجان بجا مانده‌است. گروهی دیگر وجه تسمیه آذربایجان را مربوط به وجود سرداری به نام آتورپات یا اتروپاد می ‌دانند. اینان معتقدند که که بعد از غلبه اسکندر مقدونی به ایران، سردار آتورپات در آذربایجان ظهور کرد و از اشغال آن توسط یونانیان ممانعت به عمل آورد. از آن به بعد این سرزمین به نام آتورپاتگان معروف شد. حکومت جانشینان آتورپات در آذربایجان در زمان اشکانیان نیز ادامه یافت و این منطقه توانست کماکان استقلال داخلی خود را در چهارچوب دولت اشکانی حفظ کند. سرانجام اردشیر بابکان بنیانگذار سلسله ساسانی بر حکمرانان محلی آذربایجان استیلا یافت و آنرا بصورت یک ایالت غیر موروثی اداره نمود.

موقعیت جغرافیایی استان: استان آذربایجان غربی در شمال غربی ایران قرار دارد و از شمال به جمهوری آذربایجان و ترکیه، از مغرب به کشورهای ترکیه و عراق، از شرق به استان آذربایجان شرقی و استان زنجان و از جنوب به استان کردستان محدود است.

مساحت استان:  ۳۷٫۰۵۹ کیلومتر مربع (سیزدهمین استان بزرگ کشور)

تقسیمات سیاسی استان: طبق قانون مصوب ۱۶ آبان ۱۳۱۶ تقسیمات کشوری، ارومیه (با نام سابق رضائیه) در استان شمال غرب قرار گرفت. در سوم بهمن همان سال آذربایجان شرقی و غربی از یکدیگر جدا شده و ارومیه جزو استان چهارم قرار گرفت. از سال ۱۳۴۴ این استان با نام آذربایجان غربی شناخته می‌ شود. استان آذربایجان غربی دارای ۱۷ شهرستان، ۳۶ بخش، ۳۶ شهر، ۱۰۹ دهستان و ۳۷۲۸ آبادی است.

شهرها و بخش های استان: شهرستانهای استان آذربایجان غربی عبارتند از: ارومیه، اشنویه، بوکان، پیرانشهر، تکاب، خوی، چالدران، چایپاره، شوط، پلدشت، سردشت، سلماس، شاهین دژ، ماکو، مهاباد، میاندوآب، نقده.

شرایط اقلیمی: این استان عمدتاً تحت تأثیر جریان هوای مرطوب اقیانوس اطلس و دریای مدیترانه‌است، ولی در برخی از ماه ‌های زمستان، تودهٔ هوای سردی از اطراف شمال، هوای مدیترانه‌ای آن را متأثر کرده و موجب کاهش قابل توجه دما می ‌شود.

صنایع دستی: صنایع دستى این خطه آمیخته‏ ای از تجارب متمادى ترکها و کرد هاست و در نوع خود بى ‏نظیر است. قالیچه ‏هاى دستباف، معرق کارى، منبت کارى، ریزه کارى، سفالگرى، جاجیم و گلیم بافى، منجوق دوزى، حصیر و سبد بافى، بافت جورابهاى پشمى، شال گردن و کلاه، دوخت لباس زنانه و مردانه، پشه ‏‌بند دوزى، سجاده، تبدیل پشم به نخ و ساخت ظروف چوبى از چوبهاى جنگلى از ماکو، شمالى ‏‌ترین منطقه استان تا تکاب، جنوبى‌‏ ترین نقطه آن، رواجى چشمگیر دارد. فرش تکاب، خوى و ارومیه با ویژگی هاى برجسته خود موجب رونق نمایشگاهى فرش داخل و خارج کشور شده است. در این استان انواع فرش، گلیم، صنایع چوبی و پارچه‌های دستی تولید می ‌شود و علاوه برآن کارگاه‌های صابون ‌سازی نیز در سطح استان فعالیت دارند.

جاذبه های مهم گردشگری: تخت سلیمان تکاب، قره‌ کلیسا، غار سهولان مهاباد، بازار مرزی منطقه آزاد ماکو، آبشار شلماش سردشت، تپه حسنلو، سه گنبد ارومیه، آبشار سوله‌ دوکل مرگور، بند ارومیه، کاخ و موزه باغچه ‌جوق ماکو و...

جشنواره ها و رویدادها: جشنواره انگور در شهریو ماه، جشنواره احیای دریاچه ارومیه، جشنواره جام زرین حسنلو و جشنواره آفتابگردان خوی

اقتصاد استان: علاوه بر کشاورزی و دامپروری استان آذربایجان غربی از قدیم ‌الایام از پتانسیل ‌های تجاری و بازرگانی بسیار ارزشمندی برخوردار بوده و اکنون نیز به دلیل وجود مرزهای رسمی سرو و بازرگان و ایواوغلی خوی و وجود بازارچه های فعال همچنان دارای موقعیت ممتازی است.

جمعیت:  جمعیت استان آذربایجان غربی طبق سرشماری سال ۱۳۸۵، ۲٫۸۷۳٫۴۵۹ نفر میباشد. (هشتمین استان پرجمعیت کشور) ترکهای آذربایجانی و کردها از گروههای عمده این استان به شمار میروند. همچنین اقلیتهای آشوری و ارمنی هم در استان ساکن هستند.

زبان: ترکی آذربایجانی، کردی، ارمنی، آشوری

فرهنگ و آداب و رسوم: ترک‌های آذربایجانی و کردها از گروه‌ های عمده این استان به شمار میروند. آذرى‌ ها، کردها، آشورى ‌ها و ارامنه هر يک براساس ويژگى ‌هاى قومى - دينى خود آداب و سنن مخصوص دارند که از آن ميان سنن مسلمانان از مقام برجسته‌اى برخوردار است. مردم آذربايجان خالق يکى از غنى ‌ترين گنجينه ٔ ادبيات شفاهى ملل خاورميانه و ايران مى‌ باشند. چنانکه هر سياح و جهانگردى که از آذربايجان گذشته، اين ديار را سرزمين شعر و هنر نام نهاده است. آنها احساسات خود را با زبان شعر بيان کرده و براى هر مناسبت 'باياتي' سروده‌اند. عيد نوروز، عيدقربان، عيدفطر خاص مسلمانان است و مسيحيان اعم از ارمنى و آشوري، اعياد مذهبى و ملى خود را در کليساها، توأم با مراسم ويژه انجام مى ‌دهند. يکى از اعياد ايلات منطقه، عيد خدرنبى (خضر) است که شب اول اسفند برپا می ‌دارند . در اين شب دختران و زن‌ ها و جوانان ده به رقص چوب مى‌ پردازند و از هر ده نفر، يک نفر خود را به شکل حاجى فيروز مى ‌آرايد و با خواندن اشعار موزون برنامه ‌هائى را اجراء مى‌ کند .
استان آذربایجان غربی به تبع تنوع و ترکیب قومی، دارای انواع مختلف موسیقی بومی است. موسیقی بومی آذری ها عمدتا در وجود عاشیق ها خلاصه می شود.

مشاهیر استان: محمد قاضی، استاد هیمن، استاد هه ژار

غذاهای محلی: يارماشورباسی، يرتخلی، قره ماش شورباسی، کلم دلماسی (دلمه کلم پیچ)، دلمه برگ مو، کوفته، آش دوغ و...

محصولات کشاورزی: سیب، انگور، تخمه آفتابگردان، گردو، تخمه کدو، هلو، زردآلو ، شلیل و گيلاس  و...سیب آذربایجان غربی به لحاظ بالا بودن استیته و PH مناسب جزو محصولات خاص در جھان به شمار می رود ضمن اینکه کنسانتره انگور قرمز استان بعد از محصول کشور فرانسه در رتبه دوم بیشترین درخواست خرید در جھان را دارد.

سوغات: صنایع چوبی، انواع قالی و بافته ‌های دستی شامل گلیم، دستکش، شال گردن، کلاه، عرقیات از جمله عرقیات گیاهی، عرق بیدمشک، بادرنجبو، عرق نعناع، گلاب، انواع نقل، گردو و بیدمشک، حلوای گردو و حلوای هویج، انواع محصولات باغی و کشاورزی شامل انگور، سیب درختی، عسل، لبنیات، کشمش، نقل بیدمشک، حلوای گردو، بافتنی های دستی، صنایع چوبی و ریزه کاری فرشهای دستباف و ...معرق کاری نیز از صنایع دستی مهم این استان است. فرش و گلیم آذربایجان غربی به سبب طرح و رنگ ثابت آن از امتیازات ویژه اى برخوردار است، طرحهاى شهرستان خوى و تکاب با عنوان های ریز ماهی و آهنین افشار در سطح بین المللی دارای جایگاه ویژه ای هستند.

ارتفاعات و کوههای مهم استان: سراسر مرز استان با ترکیه و عراق از کوه ‌های مرتفع دیوارمانندی از شمال به جنوب کشیده شده‌ است که منبع چشمه‌ های آب فراوان هستند. ۱) رشته‌کوه ‌های مرکزی ترکیه و عراق ۲) ارتفاعات گردنهٔ قوشچی ۳) کوه‌ های باستان ۴) ارتفاع مور شهیدان ۵) ارتفاعات گردنه کله شین ۶) کوه بینار ارومیه ۷) کوه قندیل ۸) دره حاجی ابراهیم ۹) کوه ترغه بوکان به ارتفاع ۲٬۲۴۶ متر

دریاچه ها و رودهای مهم : دریاچه ارومیه، رودخانه ارس، رودخانه زاب کوچک، شهر چایی، زرینه رود، سیمینه رود و ...

گیاهان و جانوران بومی و مهاجر: تنوع گونه های جانوری و پرندگان بومی و مهاجر استان، به اندازه ای دارای اهمیت بین المللی است که زیستگاه عمده آنها (به غیر از دریاچه ارومیه و جزایر آن) به عنوان یکی از مهمترین پناهگاهها و زیستگاههای حیات وحش از طرف یونسکو به ثبت رسیده است.  میش، قوچ، گوزن، پلنگ، مار، فلامینگو، غازهای وحشی، قو، پلیکان، مرغابی، کبک،  سنجاب، گزار، جغد، لاشخور و .. نیز از جمله حیوانات مناطق حفاظت شده میباشند. بر اساس ساختار طبیعی استان، اکوسیستمهای ویژه ای از ترکیب گیاهان در سطوح مختلف پوشش گیاهی در سطوح مختلف توپوگرافی به وجود آمده است که اهم آنها به شکل جنگلها و مراتع خودنمایی میکنند. جنگل‌های طبیعی استان، هرچند که در قسمت‌هایی از پیرانشهر و مهاباد وجود دارد، ولی مناطق وسیع جنگلی در سردشت قرار گرفته‌است که مساحت آن را بین ۶۰ تا ۸۰ هزار هکتار تخمین می ‌زنند. کل مساحت جنگل‌ های مصنوعی در استان به ۳۲۰ هکتار در قطعات متفاوت می‌ رسد.

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 33489851ـ 33489853 044

پنج مسیر اصلی گردشگری در آذربایجان غربی: با گذر از پنج مسیر گردشگری آذربایجان غربی می توان بیشتر جاذبه های گردشگری و آثار و ابنیه های تاریخی و باستانی این استان را بازدید کرد.

• در این راستا با گذر از مسیر ارومیه-اشنویه-پیرانشهر، مناظر طبیعی و اماکن تاریخی همچون دره شهدا، چشمه عین الروم، بازارچه مرزی، پردانان، هفت چشمه و آبگرم شیخ معروف را می توان مورد بازدید قرار داد.
• مسیر ارومیه-مهاباد-سردشت نیز غار سهولان، سد جزیره گردشگری مهاباد، مسجد جامع مهاباد، بازار سنتی، تالاب کانی برازان، حمام لج میرآباد، جنگلهای سردشت، آبشار شلماش، رودخانه زاب و چشمه گراو را در معرض دید علاقمندان قرار می دهد.
• رودخانه زرینه رود، موزه میاندوآب، تخت سلیمان، زندان سلیمان، آبگرم احمدآباد، چمن متحرک چملی، کوه بلقیس و غار کرفتو نیز از جاذبه های مسیر گردشگری ارومیه-میاندوآب-تکاب در جنوب آذربایجان غربی به شمار می روند.
• گذر از مسیر گردشگری ارومیه-ماکو-پلدشت-مرز بازرگان نیز امکان بازدید از کاخ باغچه جوق، مسجد حضرت ابوالفضل(ع)، دخمه شیرین و فرهاد، دشت بورالان، منطقه عشایری، عمارت کلاه فرنگی، دامنه های آرارات، چشمه ثریا، تالاب آغ گل، سد ارس، رودخانه ارس، ساختمان شهربانی سابق بازرگان و سد بارون را به گردشگران می دهد.
• و  بالاخره آخرین مسیر گردشگری در شمال آذربایجان غربی از ارومیه-سلماس-خوی-قره ضیاءالدین تا چالدران، مسجد مطلب خان، بازار سنتی، دروازه سنگی، پل قطور، مرز رازی، تفرجگاه فیرورق، مزارع آفتاب گردان، آبشار خوی، کلیسای سورپ سرگیس، قلعه تاریخی بسطام، قره کلیسا، دشت تاریخی چالدران، مقبره سید صدرالدین، کلیسای زرزر و کتیبه خان تختی در مقابل دیدگان گردشگران نمایان می کند

مسیر پیشنهادی: با اتومبیل: از شرق از طريق مسير مرند – خوي و ملکان -مياندوآب و همينطور بزرگراه شهيدکلانتري، از غرب از طريق دوغوبايزيد – مرزبازرگان – ماکو، از شمال از مرز کيوراق – پلدشت، از جنوب از مسير بيجار – تکاب و سقز – بوکان و بانه – سردشت

بدترین و بهترین زمان بازدید: بهترین زمان بهار و اواخر تابستان، سردترین و بدترین زمان زمستان

منابع
استانداری آذربایجان غربی
سازمان میراث فرهنگی و گردشگری استان آذربایجان غربی
hamshahrionline.ir
kanoon.ir
fa.wikipedia.org
erangasht.blogfa.com