تخت سلیمان

آتشکده آذر گشنسب

آدرس:
آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرقی تکاب٬ روستای نصرت آباد- تلفن: ۴۵۴۵۵۳۱۱ (۰۴۴)
زمان بازدید:
8 الی 20 تابستان ها - 8 الی 17:30 زمستان ها
تعطیلی هفته
ندارد.
تعطیلات سالانه
9 و10 محرم، 28 صفر، 21 رمضان، 25 شوال، 14 خرداد
بلیط ورودی
50.000 ریال
بلیط اتباع خارجی
500.000 Rials
راهنمای محلی
برای بازدید مفیدتر میتوانید از راهنمایان این مجموعه بصورت رایگان کمک بگیرید.
چکیده: تخت سلیمان

تخت سلیمان (یا آتشکده آذرگُشنَسب) نام محوطهٔ تاریخی بزرگی در نزدیکی تَکاب و روستای تخت سلیمان (در گذشته نصرت‌آباد) در استان آذربایجان غربی و ۴۵ کیلومتری شمال شرقی تکاب واقع است.

تخت سليمان محوطه اي باستاني است شامل چند كاخ ساساني و آتشكده آذر گشنسب. در نزديكي ‌آن، دو مجموعه باستاني ديگر به نامهاي زندان سليمان و تخت بلقيس قرار دارد. در اطراف زندان سليمان آثاري از دوره مادها و سكاها بدست آمده و بر اساس اين كشفيات تاريخ منطقه را به هزار سال پيش از ميلاد نسبت مي دهند. برخي تاريخ نويسان اين مكان را شهر باستانی شیز قلمداد میکنند.

کاوشگاه باستانی شیز از سوی یونسکو به عنوان میراث جهانی شناخته شده‌است و طرحهای بزرگی برای بازسازی و کاوش در آن در دست اجراست.

در سالهای اخیر در جريان پژوهش هاي مربوط به دوران پارينه سنگي در تخت سليمان دو محوطه باستاني شناسايي شدند كه تخت سليمان دقيقا در وسط اين دو محوطه قرار گرفته است. محوطه چال تپه، استقرارگاه موقت دوران پارينه سنگي مياني بوده و محوطه چخماق لي نيز با آثاري از كارگاه ابزارسازي در اين محوطه شناسايي و كشف شد.

قدیمی ترین بقایای شناسایی شده قبل از اسلام مجموعه میراث جهانی تخت سلیمان به دوره ی پارینه سنگی و عصر مس و سنگی تا عصر آهن یک، دو، سه و دوره ی تاریخی ساسانی تعلق دارد. هرچند محوطه تحت عنوان تخت سلیمان نامیده می شود ولی در گذشته اسامی مختلفی چون گنزك یا گنجه و گنجک، گزكا، شیز نام داشت. ضمن این که ایلخانان آن را ستوریق و در دوره صفویه به تخت سلیمان معروف گشت.

مشخصات کلی
نام
محوطه تاریخی تخت سليمان
وجه تسمیه
آذر گشنسب به معنی آذر یا آتش اسبان فراوان است.
قدمت
بیش از سه هزار سال
سازنده
به نقل از اوستا كیخسرو پسر سیاوش بانی آنست.
ویژگی خاص
وسیع ترین تاسیسات ساسانی که تاکنون شناسایی و از زیر خاک بیرون آورده شده است.
میراث جهانی یونسکو
پیشنهادات
بخش های مهم برای بازدید
آتشکده و معبد آناهیتا
بهترین زمان بازدید
بهار
مدت زمان بازدید
یک ساعت
نزدیکترین جاذبه های گردشگری
آبگرم احمد آباد، زندان سلیمان، کوه بلقیس
پیشنهاد ویژه
برای رفتن به این منطقه از جاهای دور دو روز برای این مکان وفت لازم بگذارید.
مسیر دسترسی
آدرس
آذربایجان غربی، ۴۵ کیلومتری شمال شرقی تکاب٬ روستای نصرت آباد- تلفن: ۴۵۴۵۵۳۱۱ (۰۴۴)
نحوه دسترسی
با وسیله نقلیه شخصی و یا تاکسی
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
تردد معلولین با ویلچر
پارکینگ
دستشویی
اقامتگاه
رستوران
بوفه
امانتداری
پوشش شبکه
مزایا و معایب تخت سلیمان
معایب تخت سلیمان

اکثرا بسته بودن محل نگهداری برخی آثار مکشوفه.

نزدیکترین جاذبه ها و محل اقامت به تخت سلیمان
متن کامل: تخت سلیمان

تخت سليمان محوطه اي باستاني است شامل چند كاخ ساساني و آتشكده آذرگشنسب. برخي تاريخ نويسان اين مكان را  شهر باستانی شیز و همچنین محل تولد زرتشت دانسته اند.

كاخ ساساني در زمين مرتفعي واقع است كه در پيرامون آن درياچه عميق بيضي شكلي قرار دارد. شمال درياچه آتشكده آذر گشنسب بر پا بوده و آتش آن تا قرن چهارم هجري روشن بوده است و از آن به عنوان يكي از سه آتشكده مهم ساساني ياد مي شود.

تخت سلیمان بزرگ‌ترین مرکز آموزشی، مذهبی، اجتماعی و عبادتگاه ایرانیان در قبل از اسلام به شمار می‌ رفت. پادشاهان ساسانی چنان ارزشی برای آتشکده آذرگشنسب قائل بودند که هر یک از شاهان پس از به تخت نشستن، پای پیاده به زیارت آن می‌ شتافتند، و پس از پیروزی در جنگ، سهمی از غنائم جنگی را به گنجینهٔ آن تقدیم می‌ کردند و همین گنجینهٔ بزرگ است که به هنگام شکست خسرو پرویز، از سپاه هراکلیوس امپراتور روم شرقی، به یغما رفت و آتشکده ویران گردید، اما بعدها تعمیر و یا از نو ساخته شد. پس از حمله اعراب و مسلمان کردن ایرانیان، آتشکده آذرگشسپ رو به افول نهاد. در زمان مغول نیز آباقاخان برادرزاده هلاکوخان که به دین اسلام گرویده بود، بر روی ویرانه‌ های تخت سلیمان مسجدی بنا کرد که آن نیز بعدها ویران شد و تنها کاشی‌ هایی با نقوش و خط برجسته از آن به جا مانده که در حال حاضر در موزه رضا عباسی نگهداری می‌ شود. این آتشکده در زمان ابودلف، درسال ۹۲۵ میلادی هنوز بر پا بوده است.

در دوره های اسلامی مخصوصاً عصر ایلخانی و صفویه این منطقه به عنوان شکارگاه و ییلاق حاکمان وقت این دو سلسله مورد استفاده قرار گرفت. شناسایی آثار و معرفی این مجموعه همزمان با مسافرت جهانگردان و مستشرقین غربی در قرن نوزده میلادی رقم خورد. در پی آن بررسی ها و کاوش های باستانشناسی توسط هئیت های مشترک ایرانی آلمانی و سوئدی، امریکایی و انگلیسی در مجموعه آغاز و تا انقلاب ایران ادامه یافت.

بقاياي يك معبد آناهيتا نيز در خرابه هاي ساساني تخت سليمان ديده ميشود. البته شهرت مذهبي اين محل مربوط به آتشكده آن است.

همچنین در سه كيلومتري شمال غربي تخت سليمان،تپه اي قرار دارد كه در قله ‌آن حفره اي بزرگ به عمق حدود 100 متر ديده مي شود و آنرا زندان سليمان ناميده اند.در فاصله 7.5 كيلومتري شمال شرقي تخت سليمان كوهي به نام تخت بلقيس قرار دارد كه در آن آثار بنا هاي ساساني ديده مي شود.

در کل، در اين منطقه نشانه‌ ها و بقاياي استقرار و فعاليت انسان از هزاره اول پيش از ميلاد تا قرن 11 هجري به چشم مي‌ خورد.

روند ثبت اين مجموعه تاريخي در فهرست يونسكو از سال 80 آغاز و در سال 82 به نتيجه رسيد. طي اين مدت نمايندگاني از يونسكو و ايكوموس (شوراي بين‌ المللي ابنيه و بافت هاي تاريخي) از اين مجموعه بازديد كردند.

 




حکایت شهر شیز و زادگاه زرتشت:

بعقیده برخی این مکان یکی از مهمترین شهرهای باستانی ایران، شیز بوده است. هنری راولنسن مورخ انگلیسی در قرن نوزدهم نوشته‌است که شیز و آتشکده شکوهمند و پرجلال آن چنان از صفحهٔ روزگار پاک شده‌ است که بین دانشمندان و محققان در تعیین محل آن اختلاف پدید آمده‌ است.

یکی از جاهایی که حدس زده می‌شود محل تولد زرتشت باشد، شهر شیز است. ناصری در انجمن‌ آرای آورده‌است که گویند زرتشت در شهر اردبیل و سبلان ظهور کرده و اصلش از شهری بوده، در میان مراغه و زنگان که شیز نام داشته‌ است. این در حالیست که در اوستا از منطقه «ائیریانم وئجه» ( ری) به عنوان زادگاه زرتشت یاد شده بود ولی در دوران ساسانی بعلت دشمنی با اشکانیان که ری نیز جزو قلمرو بازماندگان اشکانی بود، تمایلی به تغییر محل آن از ری به آذربایجان احساس گردید؛ به این علت که آذربایجان هم یکی از سه آتش بزرگ دوران ساسانی را در خود داشت یعنی آتشکده آذرگشسب (تخت سلیمان کنونی)، و هم به تیسفون پایتخت ساسانی نزدیکتر بود؛ پس «ائیریانم وئجه» که قبلاً زادگاه زرتشت تصور شده بود، در دوره ساسانی به آذربایجان منتقل گردید با نام تازهٔ «ایران ویج».

 




آتشکده آذرگشنسپ:

نام آذرگشناسپ از سه واژه اوستایی «آذر+گُشن+آسپ» آمده که آذر همان آتر و آتش، گشن به معنای بسیار فراوان و آسپ همان اسب پارسی است که روی هم به معنای آذر فرشته دین مزدیسنایی دارنده اسبان بسیار فراوان است.

از اين آتشكده به نام آتشكده شيز نيز ياد شده است.

در زمان ساسانیان ایرانیان سه آتشگاه بزرگ و برجسته داشتند. نام آتش‌ هایی که در این آتشگاه‌ ها نگهداری می‌ شدند، یکی آذربُرزین مهر به معنای آتش عشق والا و ویژه برزگران بود که در نزدیکی نیشابور خراسان جای داشت. دومی آذر فرنبغ بود به معنای آتش فرّ ایزدی که در کاریان فارس و ویژه موبدان و بلندپایگان بود. سومی آتشکده آذرگشسپ که در تکاب آذربایجان قرار داشت.

آتشکده آذرگشسپ ویژه ارتشیان بود و در شهر و محلی به نام شیز یا گَنجَک بر روی کوه اَسنَوند قرار داشت. اين آتشكده علامت اتحاد و يگانگى دين و دولت بود و سمبل دولت ساسانيان بشمار ميرفت، كه بواسطه اتحاد با ديانت قوت گرفت.

بیشتر پادشاهان ساسانی پس از نشستن بر اریكه شاهنشاهی به نیایشگاه آذرگسشب آذربایجان می رفتند و به درگاه خداوند نیایش و سپاس و درود می فرستاده اند و سپس هدایایی تقدیم می كردند.

رستم فرخزاد فرمانده لشگر ساساني، پس از آنكه فرو پاشي سلسله ساساني را در جنگ با اعراب حتمي دانست در نامه اي به يزگرد سوم از او خواست با تمامي ثروت خود به تخت سليمان رود.

 




بنای آتشکده:

ساخت این بنا به بیش از ۳۰۰۰ سال باز می گردد و در كتاب هفتم دینكرد اوستا در بند ۳۹ سازنده آن را كیخسرو پسر سیاوش شناخته شده است كه فر ایزدی به او رسیده بود.

آذرگشسب در كنار دریاچه چیچست قرار دارد و در گذشته كاخهای بسیار باشكوه و سترگ در اطراف آن بنا بوده است. این آتشكده ساسانی، وسیع ترین تاسیسات ساسانی است كه تاكنون شناسایی و از زیر خاك بیرون آورده شده است.

آتشکده آذرگشسب در ضلع شمالی دریاچه قرار گرفته و دارای نمایی چهارطاقی است که درون آن محراب آتش قرار گرفته و راهروهای مخصوص مراسم عبادی اطرافش را فرا گرفته‌ اند.

 آتشكده كلاً آجری بوده و بخش مركزی این بنا مربع شكل و زمانی دارای سقفی گنبدی بوده است. دور این اتاق مركزی دالانی امتداد پیدا میكند. آتشگاه با رواقهای پیرامون جرزهای چهارطاقی حدود 2121 متر میباشد. آتشکده در شمال و جنوب دارای صحن و ورودی و دروازه بوده است.

در سمت راست چهارطاقی دومین اتاق مهم این آتشکده قرار گرفته که در آن آتش را وقتی برای نیایش در معرض دید نبود، شعله‌ ور حفظ می‌کردند.

حصار محیطیِ مجموعه دایره وار بوده و دارای 38 برج و بارو به طول 1120 متر است. حصار بین 13 تا 18 متر بلندا و حدود 4 متر ضخامت دارد. همچنین دارای دو دروازه ورودی ساسانی در جنوب شرق و شمال و دروازه ایلخانی در جنوب میباشد. جداره اصلی دیوار از لاشه سنگ با ملات گچ و سطح آن با سنگ پاکتراش ساخته شده است.

دریاچۀ فیروزه فام یا چشمه آرتزین همیشه جوشان یکی از دلایل آبادانی این مجموعه میباشد. دریاچه به شکل یک بیضی نامنظم به طول 120، عرض آن 80 و ژرفای تقریبی آن 112 متر در مرکز مجموعه واقع شده است. دمای آب دریاچه در طول سال به صورت ثابت 21 درجه سانتیگراد میباشد. در رابطه با دریاچه افسانه های گوناگونی مطرح است.

سطح آب دریاچه به وسیله دو جوی آب که یکی به سمت شمال و دیگری به سمت جنوب دریاچه جاری هستند، ثابت مانده است.

مردم بومی به کانال جریان آب جنوبی که در زمان ساسانیان ایجاد شده اژدها می‌گویند. از دریاچه تخت سلیمان در متون بسیاری نام برده شده است.

 




نظر تاریخ نویسان در مورد آتشکده آذرگشنسب:

مسعودي مي نويسد: و در آنجا تا كنون‌ آثاري شگفت از بنا و تصوير، با رنگهاي جالب از صورت افلاك و نجوم وجهان از خشكي و دريا و آبادي و معدن و ويرانه و گياه و عجايب ديگر بجاست.

ابودلف در سال 341 هجري از روشن بودن آتش آتشكده زرتشتيان در اين منطقه مي نويسد و در شگفت است كه اين آتش كه كانون آن از 700 سال پيش فروزان است چرا خاكستر ندارد. او مي نويسد بر بالاي گنبد اين آتشكده هلالي از نقره نسب شده كه طلسم آن به شمار ميرود و قابل تخريب نيست. از گفتار ابودلف چنین بر می‌آید که آتشکدهٔ آذرگشسپ، یک آتشکدهٔ همیشه سوز یا خودسوز بوده‌است و ظاهراً از گاز و نفت، مایه می‌ گرفته‌ است و خاکستری نداشته‌ است. روایات هرمزدیار نیز بر خود سوز بودن این آتشکده تصریح دارد.

ياقوت حموي و قزويني نيز چنين عباراتي را نقل كرده اند. اشپيگل مي نويسد: پس از آنكه هراكليوس به معبد شيز رسيد تصويري از خسرو پرويز را ديد كه نمايشي بود از آسمان با خورشيد، ماه، ستارگان و ايزدان و به كمك دستگاههاي مكانيكي آسمان ميتوانست بغرد و ببارد.

قزويني مي گويد: آتش ديگر آتشكده ها را از آتشكده شيز ميبردند.

 




مشخصات سایر بناهای این مجموعه:

معبد آناهیتا در ضلع شرقی چهارطاقی آتشكده واقع شده؛ احتمالاً مكانی برای ستایش ایزدبانوی آب بوده است. شامل یك محیط مربع شكل مركزی به ابعاد 1919 متر است که به واسطه دالانهای پیرامون و چهار اتاق مستطیل شكل در چهار جهت محصور شده است. مصالح آن شامل سنگهای پاکتراش تا شروع پاکار قوسها و آجر با ملات گچ در سقف رواقها است.

ایوان غربی یا ایوان خسرو: در ضلع شمال غربی، ایوان بلند و شکوهمند ساسانی معروف به ایوان خسرو که از آجر قرمز و ملات ساروج ساخته شده قرار دارد که تنها دیوارهای باقی مانده هنوز به عنوان شاخص این مجموعه تلقی می‌ گردد.

این ایوان بلند که برای اقامت پادشاهان ساسانی در زمان اجرای مراسم زیارت آتشکده آذرگشسب، بارعام احداث شده است و به احتمال زیاد تاریخ ساخت آن مربوط به خسرو اول معروف به انوشیروان است.

همانند دیگر آثار دوره ساسانی دارای پلان مربع مستطیل و از نظر طراحی كاملاً شبیه ایوان مدائن ولی با ابعاد و حجمی كوچكتر در مجاورت آتشكده آذرگشنسب ساخته شده است. این ایوان با عرض دهانه حدود 12 متر و درازای 27 متر و با نزدیک به 18/5 متر بلندا قابل مشاهده است. بخش زیرین دیوارهای جانبی ایوان تا بلندای 6 متری با سنگهای پاکتراش احداث شده و از آن به بعد مصالح آن از جنس آجر بوده كه متأسفانه بخش آجری آن به شدت صدمه دیده و بیشتر قسمتهای آن فرو ریخته است. از ویژگیهای این بنا وجود تخت معروف طاقدیس، در زمان خسرو پرویز در این مکان بود. تختی که شمایل پادشاهان، عالم و موجودات در آن بوده و با سیستم مکانیکی ویژه ای ساعت زنگداری در آن تعبیه شده بود. در زمان تجدید بنای كاخ در سده 14 میلادی، حكام مغول بخش های فرو ریخته ایوان را به وسیله لاشه سنگ و ملات گچ بازسازی و برای آرایش نمای ورودی و داخلی آن از عناصر تزئینی چشمگیر و زیبا همچون طاقنماهای تزئینی، رسمی بندی، مقرنسهای گچی، انواع كاشیهای زرین فام و نقاشیهای روی گچ استفاده میکنند.

بنای تالار شورا: در پشت بناهای غربی کنار دریاچه، ویرانه مجزایی از دوره ایلخانی قرار دارد که به سبب طرح اصلی و شکل هندسی از سایر بناها متمایز است. در این اتاق بقایای شالوده چهار ستون کشف گردیده که روی آنها زمانی ستونهایی از سنگ ماسه قرمز قرار داشته است. ساقه ستونها در بخشهایی دارای حجاری بوده اند. بنا تنها یک ورودی در جنوب داشته است. بر اساس کاوشهای باستانشناسی، کاخ منتسب به دوره ایلخانی است. پس از بازسازی و مرمت، موزه مجموعه در این مکان تعریف گردید.

کاخ شکار ایلخان آباقاخان در شرق دریاچه و در حدود سال 1270 میلادی/ قرن 11 هـ.ق. بنا شد. این منطقه تفرجگاه و پایتخت تابستانی وی بوده است. در ساختن کاخ شکار تقریبا فقط لاشه سنگ، ساروج و سنگ ماسه قرمز رنگ و سنگهای چهارگوش دوباره مصرف شده ساسانی مورد استفاده قرار گرفته است. جالب توجه است که از طرح اصلی آتشکده برای تاسیسات کاخ بهره جسته شده است.

مسجد در داخل حیاط جنوبی آتشکده و مربوط به اواخر دوره ی ایلخانی است. این بنا دارای تالار ستوندار مربع شکل در جهت تقریبا شمالی-جنوبی بوده و راه دسترسی به آن از طریق درگاهی در ضلع شمال غربی بناست. ابعاد آن حدود 1212 متر میباشد. در مصالح آن علاوه بر لاشه سنگ از آجرهای ساسانی نیز استفاده شده است. ستونهای به کار رفته در مسجد ستونهای سنگ ماسه قرمز رایج ایلخانی است. این مسجد در محله صنعتگران شهرک تخت سلیمان واقع شده بود.

عمارت هشت گوش در انتهای ایوان خسرو مربوط به دوران ایلخانی واقع شده است. در این جا ترکیب معماری ساسانی و ایلخانی به چشم میخورد؛ ایلخانان با بازسازی و تعمیر بخشهایی از سازه ساسانی و الحاق دو فضای 8 ضلعی بدان سازهای با کاربری جدید ایجاد کردند. اتاقهای 8 ضلعی در اصل به عنوان اتاقهای مسکونی مورد استفاده بودند. انواع کاشیهای زرینفام و لعابدار و گچبریها از این فضا به دست آمده است. حمام یافت شده در مجموعه متعلق به اواخر دوره ایلخانی در جنوب محوطه و در جانب شرقی دروازه ورودی جنوبی و در داخل حصار بیضوی واقع شده است؛ مصالح آن لاشه سنگ، آجرهای دوران ساسانی و گچ میباشد. گرمخانه، ولرمخانه، سربینه، هشتی ورودی، طاقچه های مخصوص قرار دادن آلات نظافت، انواع کاشیهای لعابدار، کانالهای آبرسانی و سیستم فاضلاب منتهی به چاه در آنجا شناسایی گردیده است. کف آن سنگفرش بوده و سقف آن پوششی از طاق آجری داشته است.

سنگ دیواره جوی، معروف به سنگ اژدها در ضلع جنوب غربی محوطه بیرونی تخت سلیمان و در حدود 150 متری پای دیواره حصار مجموعه با 300 متر طول و حدود 2 متر بلندا وجود دارد كه شکل پرپیچ و خم آن نظر هر بیننده ای را به خود جلب میکند. این جوی سنگی از بقایای رسوبات آب دریاچه، که به منطقه مسکونی در زمان ساسانی هدایت می شده، تشکیل یافته است. تصور عامه مردم محل آن است که اژدها به فرمان سلیمان نبی سنگ شده است؛ همچنان که اهالی محل معتقدند دیوان متمرد و شیاطین را نیز سلیمان نبی در کوه زندان به بند کشیده است.

زندان سلیمان در واقع پدیده کم نظیری از کوهی میان تهی است که در سه کیلومتری غرب مجموعه تخت سلیمان واقع شده است. ارتفاع آن از سطح زمین های مجاور 97 تا 107 متر بوده و بر فراز آن حفره ای به ژرفای حدود 80 متر و قطر تقریبی 65 متر دیده می شود. پیرامون دهانه مخروطی شکل کوه زندان جایگاه معبد مقدسی از هزاره نخست پیش از میلاد وجود دارد كه مورد كاوش باستانشناسی قرار گرفته است. قدمت بازمانده های آثار معماری پیرامون دهانه کوه زندان، با توجه به اشیای تاریخی به دست آمده، از دوره حکومت ماناییهاست که از 830 تا 660 قبل از میلاد در منطقه غرب ایران فرمانروایی میکردند. این معبد دارای تراس و اطاقهایی برای سكونت موبدان و زوار بوده است. رونق جایگاه مقدس تنها تا دوران پر آب بودن دریاچه بوده و پس از خشک شدن آن، متروکه شده و تا مدتی پس از این رخداد از برخی بازمانده های معماری آن به عنوان قلعه نگهبانی استفاده می شده است. نکته دیگر این که در كف گودال زندان، چشمه ای با گازهای گوگردی وجود دارد که در حال حاضر به دلیل عمق آوار و لایه های رسوبی قابل رؤیت نیست.

تخت بلقیس یا كوه بلقیس با قله دو قلوی نزدیك به هم و دریاچه فصلی مابین این دو قله، در ارتفاع 3200 متری و در شمال شرقی تخت سلیمان واقع شده و یكی دیگر از آثار تاریخی مهم درون حریم تخت سلیمان می باشد. برفراز بلندترین قسمت این كوه بقایای دژی مربوط به دوره ساسانی و مرتبط با مجموعه آثار تخت سلیمان وجود دارد. در باور عامه، ارتباطی اساطیری بین آثار تخت سلیمان و این دژ وجود دارد. بر فراز قله این کوه بر اثر آب شدن برفها در پایان بهار و اوایل تابستان، علاوه بر سرسبزی و وجود جویبار و گلهای رنگارنگ، دریاچه ای فصلی نیز تشکیل می شود که بر جذابیت آن می افزاید.

 



شما عزیزانی که تحت پوشش کمیته امداد یا بهزیستی هستید و همچنین عزیزانی که بازنشسته دولت هستند همراه یکی از اعضای خانواده خود و همچنین دانش آموزان و دانشجویان (به همراه سرپرست بصورت گروهی) می توانید با پرداخت نیمی از  بهای بازدید از این مجموعه دیدن نمایید.

 



شماره تماس:

۰۴۴۴۵۴۵۵۳۱۱ 

 




منابع:

tourismiran.ir

fa.wikipedia.org

irandeserts.com

hamshahrionline.ir

فرمانداری شهرستان تکاب

شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: