کاروانسرای عباسی میبد

مجموعه کاروانی میبد در جنوب باختری میبد در کنار راه کاروان رو پیشین قرار گرفته و یکی از کاملترین مجموعه های باستانی راه، کاروان و حمل و نقل منطقه یزد به شمار می رود. این مجموعه درست در سر چشمه کاریز کهنسال (کشنوا) در نزدیک دروازه باختری شهر میبد شکل گرفته است. رباط هسته اصلی مجموعه به شمار میرود. در این مجموعه راهداری و اقامتی، چاپارخانه، آب انبار، یخچال، گورستان و... پدید آمده و تاکنون پا بر جا مانده است.

این بنا با شیوه معروف چهار ایوانی و با آجر ساخته شده است. ساختمان کاروانسرا شامل ساباط، ایوان های بیرونی، هشتی ورودی، حیاط مرکزی، حوضخانه و مهتابی و چهار هشتی زیبا و فضاهای سرپوشیده  شرقی وغربی و یکصد ایوان و اتاق و اجاق  برای استفاده کاروانیان بوده است.

کاروانسرای شاه عباسی از جمله کاروانسراهای بین راهی عصر صفویه به شمار می آید و از لحاظ فضایی، سبک معماری و موقعیت از اهمیتی ویژه برخوردار است. این بنا بر پلان مربع شکل و با شیوه حیاط مرکزی احداث شده است.

ورودی کاروانسرا در میانه جنوبی آن در داخل یک مسیر سرپوشیده (کوچه و ساباط) که اصطلاحاً سول نامیده می شود، قرار گرفته است. همچنین درب چوبی بزرگی در ورودی بنا نصب گردیده که بیانگر سیستم امنیتی کاروانسرا می باشد. محوطه های خارجی و داخلی این بنا دارای ایوانها، اطاقها و فضاهای سرباز و سرپوشیده و اماکن متنوع برای اقشار مختلفی است که همراه کاروان بوده اند.

حیاط کاروانسرا دارای ۲۴ حجره می باشد که در مجموع تعداد حجره های داخلی و خارجی این بنا به ۱۰۰ حجره می رسد. در میانه حیاط کاروانسرا حوضچه کوچک هشت وجهی (حوضخانه و مهتابی) واقع است که آب قنات در آن جاری است و حوض را پر آب می کرده است. احداث این فضا در میانه حیاط از ممیزات کاروانسرای میبد است. حوضخانه فضایی خنک و دلپذیر در گرمای تابستان کویر بوده و غرفه هایی برای استراحت کاروانیان در پیرامون آن ساخته شده است.

دستگاه ورودی کاروانسرا فاقد هشتی است و مستقیما به ایوان شمالی گشوده می شود ولیکن گشادگی انتهای ایوان به نوعی نقش هشتی را ایفا می کند.

این کاروانسرا به سبب استقرار در جوار قلعه و نزدیکی به شهر امنیت کامل داشته و شاید به همین علت فاقد عناصر دفاعی، مانند برج است. چاپارخانه مجاور کاروانسرا امروز مرمت شده است.

این بنا که در لیست آثار دوره صفویان معرفی شده است، به شیوه قاجاری مرمت شده است.  همچنین در منابع آمده است که ساختمان سبک صفوی هنوز استوار مانده و به احتمال زیاد بر ویرانه های کاروان سرایی قدیمی تر بنا شده است. در جلو این کاروانسرا، بازارچه ای بوده که سقف چارسوی آن فرو ریخته بود و در سالهای اخیر، بازسازی شده است.

آب انبار
یکی دیگر از اجزای این مجموعه آب انبار بزرگی است که در جوار آن بنا شده است. این آب انبار دارای یک گنبد آجری و چهار بادگیر بلند است. راه ورود به کاروانسرا از ضلع شمالی آن است، و در مقابل سردر آن، ورودی آب انبار واقع شده است. این دو بنا در دو سوی بازارچه ای قرار دارند و ورودی هر دو در چارسوی مرتفع این بازارچه واقع است.

در بنا سنگ‌ نوشته تاریخ‌ دار یافت نشده است؛ اما بر سنگ ‌نوشته ورودی آب انبار کنار کاروانسرا که به آن «آب انبار کـُلار» نیز می ‌گویند، تاریخ ۱۰۷۰ دیده می ‌شود. از آنجایی که طرح آب ‌انبار کاملاً هماهنگ با طرح کاروانسرا است، می ‌توان حدس زد که احتمالاً دو بنا را هم ‌زمان ساخته ‌اند.

موزه زیلو
هم اکنون در سالن شرقی این مجموعه موزه زیلو دایر می باشد که در این موزه زیلوهایی با قدمتی بیش از ششصد سال به نمایش گذاشته شده اند و تنها موزه منحصر به فرد زیلو در ایران به شمار می آید. همچنین جهت آموزش نحوه بافت زیلو، یک کارگاه زنده زیلو بافی نیز در کنار موزه و دو کارگاه دیگر در محوطه حیاط مرکزی کاروانسرا تأسیس شده است.

امکانات رفاهی و گردشگری
قابل ذکر است که با هدف تأمین رفاه و آسایش گروه های مختلف گردشگران که برای بازدید از این مجموعه می آیند، در سالن غربی این مجموعه رستوران و کافی شاپ نیز در حال ارائه خدمات است.

منابع:
میراث فرهنگی استان یزد
makanbin.com
fa.wikipedia.org