شهر حریره کیش

متن کامل: شهر حریره کیش

در میانه ‌های سده چهارم (۳۵۶ ه. ق) بندر تجاری-اقتصادی سیراف ویران شد و بازرگانان سیرافی با توجه به موقعیت ویژهٔ خود به دنبال مأمنی دیگر توانستند جای پای خود را در جزیره کیش محکم کنند، که این امر منجر به ایجاد شهر حریره شد. شهر باستانی حریره واقع در شمال جزیره کیش که در حال حاضراز جمله نقاط تاریخی و سیاحتی به ‌شمار می ‌رود، یادگار دوران شکوفایی و رونق اقتصادی و تجاری این جزیره می‌ باشد. فضاهایی چون مسجد جامع، حمام، خانه اعیانی و تأسیسات آبی نشان از معماری زیبای این شهر دارد، همچنین اشیاء ارزشمند تاریخی به دست آمده نشان از غنای فرهنگی و شکوفایی جزیره کیش پس از افول بندر تجاری سیراف دارد. شهر حریره در زمان شکوفایی خود یکی از عمده ‌ترین نقاط مورد توجه در خلیج فارس بوده‌ است.

در شمال جزیره کیش در کنار مجموعه ورزشی المپیک، آثار این شهر در امتداد ساختمانهای بندرگاه و دفاتر آن، قابل دیدن است. گستره پستی و بلندی ‌ها و خرابه‌ های شهر قدیمی حریره حدود ۱۲۰ هکتار وسعت دارد و روزگاری شهری بزرگ و آباد در منطقه بوده است. دوران طلایی شهر حریره کیش از سال ۳۶۷ تا ۹۱۲ هجری قمری بوده‌است. آن چه امروز از این شهر بر جای مانده حجمی از معماری شهری است که کمتر و به ندرت اتاق‌ ها و پوشش ‌ها و سقف‌ های از آن سالمی بر جای مانده است، جز در پاره‌ ای موارد که پوشش‌ های طاقی شکل سنگی از گزند تخریب در امان مانده ‌اند. اگر نگاهی به عکس شهر حریره کیش بیاندازید، ویرانه های بجای مانده از شهر نمایانگر وسعت، امکانات و نظم شهری آن است. بنابر گفته باستان شناسان، شهر در زمان حکومت قیسی ها بر جزیره و در دوره ساسانیان ساخته شده است و به سبب سبز و لطیف بودنش به مانند حریر، حریره نامیده شده است. این شهر در دوره ایلخانیان نیز مورد توجه بسیاری بوده و مورد بازسازی قرار گرفته است. رونق گرفتن هر چه بیشتر حریره مصادف با افول و فراموشی سیراف بوده است. شهر از لحاظ مبادلات اقتصادی آنقدر مهم و مورد توجه بوده که اتاق بزرگی برای دیدار و تبادل نظر با تجار کشورهای دیگر در آن ساخته شده بود. شهر حریره چیزی در حدود پانصد سال پر رونق بوده و در کاو ش های باستان شناسی صورت گرفته در شهر حریره چندین سکه قدیمی و آثاری از ظروف سفالی و چینی باارزش نیز کشف شده است.

دورنمایی از شهر حریره

معماری
شهر تاریخی حریره، یک شهر یکپارچه و متمرکز با معماری برونگرا بوده و از معماری دفاعی و درون ‌گرای دیگر شهرهای تاریخی ایران در آن نشانی نیست. انتخاب این بخش از جزیره برای ایجاد شهر حریره طبیعی ‌ترین و معقول ‌ترین انتخاب بوده چرا که ساحل صخره ‌ای مرتفع آن از سطح دریا تقریبا ده متر بلندتر است و وجود سه خلیج و دماغه که نقش بندرگاه طبیعی را دارد و همچنین دریای نسبتاً آرام‌ تری که از دیگر کرانه‌ ها و سواحل جزیره دارد، خود عامل شکل‌ گیری شهر در ساحل شمالی شده است. تاکنون عملیات اکتشافی باستان‌ شناسی بقایای شهر تاریخی حریره، در سه مجموعه مجزا انجام شده است. بناهای این شهر برخلاف بناهای قدیمی سایر نقاط ایران از خشت ساخته نشده، بلکه بیشتر از سنگ های آهکی و مرجانی، ملاط، ساروج و گچ استفاده شده است. بناهای این شهر با دیواره های بسیار محکم سنگی ساخته شده که روکشی از گچ بر روی آنها کشیده شده است. این دیواره های محکم شهر را در برابر حملات احتمالی مقاوم می کرده است. شهر حریره درست در کنار دریا ساخته شده و دارای معماری و فضاهای ناشناخته ‌ای است. مجموعه کانال‌ های افقی و زیرزمینی و چاه ‌های متعدد در گوشه و کنار، مجموعهٔ بسیار جالب و نادری را تشکیل می ‌دهد که هنوز عملکرد آنها روشن نیست، اما به نظر می ‌رسد که ارتباط مستقیم، با فعالیت ‌های صیادی (صید ماهی، مروارید و مرجان) داشته و برای دسترسی آسان ‌تر به دریا احداث گردیده ‌است.

بخشهایی از شهر حریره

خانه اعیانی: خانه اعیانی یادآور خانه‌ های چند خانوار قدیمی در داخل فلات ایران و در شهرهایی چون یزد، اصفهان و کاشان است و یکی از نمونه‌ های قدیمی مسکن جمعی در حاشیه خلیج فارس محسوب می ‌شود. علاوه بر وسعت خانه و همچنین فضاهای مختلف و متنوع آن، کاشی ‌های ستاره ‌ای شکلی که در این خانه به دست آمده، همانند کاشی‌ هایی است که زینت بخش بناهای مهم ایلخانی ایران همچون تخت سلیمان و سلطانیه بوده است. پیدایی این مقدار کاشی که یقیناً عنصر وارداتی به جزیره است نشان می ‌دهد که این عمارت به یکی از ثروتمندان کیش تعلق داشته است.

مجموعه حمام: حمام دارای صحن‌ های متعدد است و حصار آن به مساحت تقریبی ۵۰۰ مترمربع می ‌رسد. سربینه و گرمخانه و تون حمام در جنوب بخش ذکر شده قرار گرفته و توسط راهرو سرپوشیده ‌ای از آن جدا شده ‌است. دو خزینه کوچک و بزرگ در جنوب گرمخانه آخرین بخش ساختمان را تشکیل داده‌ اند. باستان شناسان معتقدند این حمام شاید در نوع خود از قدیمی ‌ترین حمام‌ های ایرانی باشد که طی کاوش ‌های باستان‌ شناسی کشف و شناخته شده ‌است و دو دوره متمایز و مجزا از هم را طی کرده است که شامل دوره های ایلخانی و تیموری است. با توجه به ظرفیت محدود حمام و با در نظر گرفتن دیوار بیرونی سراسری که تا مجموعه عمارت اعیانی در جنوب شرقی حمام و به فراز تپه ‌ای بلند قرار گرفته امتداد یافته، به نظر می ‌رسد که این بنا حمامی خصوصی بوده و به صاحب مجموعه اعیانی تعلق داشته‌ است.

مسجد شهر حریره: یکی از بناهای باستانی مهم شهر حریره مسجدی است که متعلق به دوران سلجوقی است. کاوش های باستان شناسی نشان می دهد که دوران طلایی جزیره همزمان با حضور مسلمانان در این جزیره بوده است. بنابر یافته های کاوشگران، این مسجد در دوران مختلف بارها مورد بازسازی و گاه گسترش قرار گرفته است. یکی از نکته های جالب این مسجد، روباز بودن آن است. این مسجد دارای چهار محراب بوده و در پاره ای از اوقات محل اسکان برخی از تجار نیز بوده است. شما هنوز هم می توانید ستون های شکسته این مسجد را در همان حوالی ببینید.

قنات ها و آب انبارهای شهر حریره: آب شیرین جزیره در خلیج فارس بسیار ارزشمند بوده است. شاید یکی از دلایل رونق شهر و بندر حریره همین آب شیرین جزیره است. اما این آب شیرین چطور از اعماق زمین به روی زمین آورده می شده و یا چطور آب بارندگی های اندکی فصلی، مدیریت می شده است؟ پاسخ این سوال قنات است. سیستم آبرسانی هوشمندانه و تماما ایرانی ساخت قنات، با قدمتی شش هزار ساله که عمرش در کیش به دو هزار و پانصد سال پیش می رسد. آب از سطح کوچه ها در تمامی سطح شهر جریان یافته، با ورود به داخل قنات ها تا مخازن آب هدایت می شده است. بازهم پای مرجان های جزیره به میان می آید که فیلتری طبیعی برای تصفیه آب بوده است. آب انبارها در کنار کانال ها و قنات های آب، جزیره کیش را از لحاظ تامین این عنصر حیاتی پشتیبانی می کردند. حالا این قنات ها و آب انبارها تبدیل به یک جاذبه بی نظیر شده است که حتما ارزش دیدن را دارد. کیش علاوه بر تامین آب خود، آب مورد نیاز کشتی های پهلو گرفته در بندر حریره را نیز تامین می کرد.

بخش صنعتی: در منتهى الیه بخش شمالى شهر حریره ، کنار ساحل بلند صخره اى و با فاصله کمى از دریا ، پستى و بلندى ها ادامه دارد که بقایاى دیوارها، چاه ها و کانال هاى آب آن نظر بیننده را به سوى خود جلب مى کند . در ابتدا تصور مى شد که این آثار هیچ ارتباطى به هم ندارند و فقط مى شد حدس زد که این آثار قسمتى از شهر قدیم حریره بوده و به نوعى با فعالیت هاى دریایى ارتباط دارند. در مجاورت این آثار شش چاه و یک پلکان سنگى در بیرون مجموعه و چهار چاه در داخل مجموعه که در حین حفارى دیده شده، وجود دارد. این چاه ها به کانال هاى زیرزمینى راه دارد که دهانه آنها در مقطع ساحل صخره اى مثل دریچه اى رو به دریا باز مى شود. این کانال هاى افقى و زیرزمینى چاه ها را در گوشه و کنار مجموعه صنعتى و حتی داخل اتاق ها و راهروها مى توان دید. عملکرد این مجموعه جالب چندان مشخص نیست. ولى آنچه مسلم است ارتباط مستقیم با فعالیت هاى صیادى و صید ماهى، مروارید و مرجان داشته و براى دسترسى آسان تر به دریا ساخته شده است. در دهانه خلیجى که در سمت شرق این مجموعه قرار گرفته توده هاى صدف و گوش ماهى هاى شکار شده را مى توان دید که نشانه فعالیت هاى صیادى مخصوصاً صید مروارید در گذشته است.

اتاق هایى با کف شیار دار: یکى از فضاهاى جالب توجه مجموعه صنعتى شهر حریره (اتاق با کف شیار دار) است. این اتاق کف کاملاً عجیب و ناشناخته اى داشته به این معنى که با شیب ملایم از شمال به جنوب امتداد مى یافت و کف آن به صورت در اصطلاح گرده ماهى (اصطلاح بومی) و یا بالشتک با ملاتى از نوع ترکیب پودر سنگ هاى مرجانى و آهک و نوعى ساروج شکل گرفته بود. این ویژگى در هیچ یک از محوطه ها و تپه هاى باستانى و تاریخى و اسلامى ایران کشف نشده و شناخته شده نیست. وقتى از چند نفر از مرکز پرورش صید مروارید کیش در مورد این نوع معمارى پرسیده شده ، چنین نظر دادند این عنصر معمارى که با شیبى ملایم به حوضچه اى کوچک با ابعاد یک در یک متر یا یک در دو و نیم مترو عمق نیم متر ختم مى شود، ارتباط با فعالیت هاى صید مروارید دارد و در سطح آنها صدف ها را خشک کرده و به آب مى بسته اند تا مروارید هاى ریز را نیز بتوان به دست آورد. اما اگر چنین بود مى بایست آثار و بقایاى صدف ها در سطح این شیارها و یا در حوضچه ها باقى مانده باشد، اما چنین نیست. سرانجام با نظرخواهى از باستان شناسان، آقاى رمى بوشارلا، باستان شناس فرانسوى که تجربه و سابقه کار ممتد در ایران و امارات متحده عربى دارد، نظر داد که این تأسیسات صرفاً جهت استحصال (حاصل) شیره خرما بوده و نمونه اى از آن در کاوش هاى وى در امارات به دست آمده است. به گفته اهالی تا قبل از تخریب خانه هاى ماشه، انبارهایى با کف جوى و پشته، نظیر آنچه که هم اکنون در بخش کارگاهى شهر حریره دیده مى شود در اغلب خانه هاى بزرگ وجود داشت و از این انبارها براى نگهدارى خرما استفاده مى شد. بنا به گفته بعضى ها این خرما ها بر روى هم انیاشته و فشرده مى شد و به وسیله راه هاى کوچکى به صورت راه آب شیره به طرف خمره هاى بزرگى که در زیر این راه آبها قرار مى دادند منتقل شده و شیره خرما جمع آورى مى شد.

جاذبه های نزدیک
شهر زیرزمینی کاریز، یکی از جذاب ترین جاذبه هایی است که در فاصله سه و نیم کیلومتری شهر حریره قرار دارد و با رانندگی شش دقیقه ای می توانید به آن برسید. در نزدیکی شهر کاریز یک ایستگاه بانچی چامپینگ قرار دارد. آب انبارهای تاریخی، دیگر جاذبه ای است که حتما باید بعد از بازدید از حریره به دیدنش بروید. این آب انبارها در خیابان درخت سبز و در فاصله یک و نیم کیلومتری شهر حریره قرار دارد. همچنین کلوپ دریایی آکواریوس در فاصله یک و نیم کیلومتری مجموعه قرار دارد. ساحل جزیره کیش هم، با چند دقیقه پیاده روی از شهر حریره قابل دسترسی است. پلاژ بانوان نیز در هفت کیلومتری این جاذبه قرار گرفته است.

بندرگاه شهر حریره
در کنا ساحل و با فاصله اندکی از شهر باستانی یک ویرانه باستانی دیگر برجای مانده که چندین راهروی متصل به دریاست. این بنای عظیم روزگاری اسکله شهر حریره بوده است و هنوز هم در کنار ساحل جزیره بسیار دیدنی است. راهروهای ورودی و خروجی این اسکله هنوز هم قابل تشخیص است.

مسیر دسترسی به شهر باستانی حریره
اگر قصد سفر به شهر حریره را دارید، باید راه شمال جزیره کیش را در پیش بگیرید. در نزدیکی های مجموعه المپیک در کنار جاده کرانه، شهر باستانی حریره قرار دارد. بندرگاه حریره در همان نزدیکی ها است و نیازی نیست مسافت زیادی طی کنید.

ساعات بازدید
بازدید از این شهر تاریخی در جزیره کیش رایگان است. این مجموعه همه روزه، حتی در ایام تعطیل، از ساعت ده صبح الی ده شب آماده پذیرش بازدید کنندگان است. بازدید از مجموعه شهر باستانی حریره کیش چیزی در حدود دو الی سه ساعت زمان می برد. با یک برنامه ریزی خوب می توانید سری به جاذبه ها، بازارها و مراکز خرید اطراف این شهر باستانی نیز بزنید. ساحل نیز در همان نزدیکی هاست. بازدید از این شهر تاریخی یک تیر و چند نشان است.

منابع: