خوئین روستایی از توابع بخش حلب شهرستان ایجرود در استان زنجان است. این روستا در دهستان ایجرود پایین قرار دارد و براساس سرشماری مرکز آمار ایران در سال ۱۳۹۰، جمعیت آن ۲۶۳ نفر (۱۲۱ خانوار) بوده است. اهالی خوئین به گویش خوئینی از زبان تاتی سخن می گویند و هنوز می توان، بازمانده هایی از زبان پهلوی را در گویش مردم خوئین شنید. گفته می شود اهالی این روستا در ابتدا در حوالی نجد عربستان سکونت داشته اند که به دلیل ترویج تشیع با اجبار خلیفه ابتدا به استان سیستان و بلوچستان ایران مهاجرت کرده و با زبان سیستانی آشنا شده و از آنجا به ناحیه فعلی کوچ کرده اند. در وصف اهمیت این روستا، همین بس که روزگاری خط تلگرافی میان آن و باکو در آذربایجان برقرار بوده و دیگر آن که اهالی اینجا سنگ میزانی برای توزین داشته اند که حتی متفاوت با زنجانی ها بوده است. بر پايه شنيده ها مساحت روستاي خوئين در گذشته به زمين هاي اطراف محله موسوم به پالان دوز در نزديكي روستاي يينگي كند مي رسيده است و روستاي سفيد كمر توسط خوئيني ها ايجاد گرديده و روستاهاي قمچي قاي و بلوبين در قديم جزيي از خوئين محسوب ميشدند. روستاي خوئين ابتدا در محله ليج شكل گرفته و سپس از اين محل گسترش یافته است. قبرستاني كهن در نزديكي اين روستا موجود است كه گويند متعلق به زرتشتيان و غير مسلمانان بوده است. قبرستانهايي نیز در اطراف روستا وجود دارد که يكي در بالاي كوه نزديك ميل باستاني و ديگري در مدخل ورودي واقع شده که پيكر مطهر چند شهيد از حدود پنجاه شهيد اين روستا در آنها به چشم مي خورد.
موقعیت جغرافیایی
روستاي خوئين در ۶۰ كيلومتري جنوب غربي زنجان به سمت بيجار و در ۳۰ كيلومتري از زرين آباد و در ۸ كيلومتري مركز بخش حلب واقع گرديده است. مختصات جغرافيائي آن در ۴۸ درجه و ۶ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و۲۱ دقيقه عرض شمالي و ارتفاع آن ازسطح دريا ۱۷۸۰ متر است. اختلاف ارتفاع خوئين از قبرستان پائين تا چشمه بار ۱۲۰ متر می باشد.
شرایط اقلیمی
خوئين داراي چند كوه اصلي است كه عبارتند از: "پيغمبر داغي" كه مشرف به روستا است، " نماز گان" كه بين روستاهاي خوئين و سعيد آباد واقع گرديده است، " امام داغي" كه در مسير قهوه خانه قرار گرفته است. این منطقه گياهان داروئي متنوعی دارد که میتوان آويشن يا كاكوتي (كك ليك اوتي)، پونه، گل سرخ (قزل گول)، كنگر، زرشك، خاكشير، بابونه، كتيرا، ريواس و پنيرك را نام برد. جنگل گردو نیز از جاذبه های طبیعی این خطه بشمار می رود.
اقتصاد و محصولات
این روستا باغات و مزارع متعددی دارد که عبارتند از: امند، پنبه جران (پمبوغلي)، خولي دره، ارضين كلا، سرخه رزان، جيليكجان، و باغچه هاي ليج، حاجي باغچه و خوئين چائي. ميوه جات آن شامل انگور، سيب، زردآلو، گيلاس، آلبالو، قيصي، گردو، بادام، انجير، خرمالو، زيتون، هلو، به، گلابي، آلوچه، آلوزرد و شمس و صيفي جات نیز هندوانه، خربزه، طالبي، بادمجان، كدو، خيار، گوجه فرنگي، فلفل سبز و انواع سبزيجات می باشد.
زبان و فرهنگ
زبان مردم خوئين از زبان هاي كهن ايراني است. زبان شناسان زبان مردم خوئين را زبان " تاتي جنوبي" ناميده اند كه به زبان مردم سيستان (زابلي) نزديك است و مردم " وفس " اراك و بوئين زهرا و تاكستان و برخي روستاهاي خلخال و خوي نيز به همين زبان تكلم مي نمودند. زبان" تاتي شمالي " هم در جمهوري آذربايجان وقفقاز مورد استفاده است. مردم خوئين خصلتهاي خوب فراوان دارند از آن جمله حفظ اصالت خود و ديگري برقراري ارتباط با ديگران كه اين امر باعث شده در هر كجا كه ساكن گرديدند با مردم آن سامان ارتباط خوبي برقرار نموده و تاثير گذار بوده اند. در گذشته خوئين را با وصف " دارالمؤمنين " ياد مي كرده ند زيرا مردمان آن اهل علم و فضيلت بوده وعلما را تكريم مي نمودند و در زماني روحاني زیادی داشته كه بعضي از آنها صاحب كشف و كرامت بوده اند.
آداب و رسوم
مردم این روستا مانند اغلب شیعیان ایران در ايام سوگواري محرم و صفر با برپائي مراسم سوگواري و همچنين شب و روز عاشورا با حركت دسته عزاداري به سمت مساجد هشت گانه روستا به ساحت مقدس ابا عبدالله (ع) اداي احترام مي كنند. در زمانهاي نه چندان دور مساحت بزرگي در مركز روستا و مقابل مسجد ميرباقري وجود داشت به نام شبي يري (مكان تعزيه) که در اين مكان مجالس مختلف تعزيه بر پا مي گرديد.
جاذبه های گردشگری خوئین
مساجد خوئين
اين روستا در زماني هشت مسجد فعال داشته كه اولين مسجد خوئين در ارگي دره بنا گرديده و در حال حاضر نيز از رونق خاصي برخوردار است. وجود مساجد متعدد و تكاياي مختلف در داخل روستاي خوئين و احداث حسينيه و هيئت خوئيني ها در شهرهاي تهران و قم، نشان از اعتقادات مذهبي و ارادت مردم اين ديار به ائمه اطهار دارد. مساجد هشتگانه خوئین عبارتند از:
- "مسجد ارگي دره" در ارگي دره فعلي
- "مسجد مير باقري" متعلق به سيد مير باقر خوئيني كه به عنوان مسجد جامع فعال است و منبر موجود در آن يكي از آثار كهن و تاريخي به شمار مي رود .
- "مسجد ليج" متعلق به ملارحمان در محله ليج
- "مسجد جوانمردي ها" متعلق به حاج علي جوانمردي و در محله وسطي (مياني)
- "مسجد خواجه خنك" واقع در پائين محله جنوب آسياب دره
- "مسجد سنگبر" متعلق به خاندان سنگبر و در محله بالا نزديك پلنگ دره
- "مسجد ملابابا" متعلق به حاج ملابابا و در محله پائين
- "مسجد حاجي" متعلق به حضرت آيت الله حاج ملا ابراهيم واقع در محله بالا
ميل باستاني (كنبذ يا همان گنبد)
اين بناي تاريخي متعلق به قرن ششم هجري (عصر سلجوقي) است كه از سنگ و آجر و ساروج و خاك رس ساخته شده و به عنوان دكل ديدباني مورد استفاده قرار مي گرفته است و داراي دو سقف است كه سقف داخلي آن با سنگ ساخته شده كه در نوع خود كم نظير است. گويند از اين ميل باستاني چهار عدد در چهار جهت جغرافيايي روستا قرار داشته كه فقط همين يك عدد باقي مانده است. كنبذ (با كاف مضموم) يا ميل باستاني فعلي از اركوئين و بعد از زرين آباد قابل رويت است. اين بناي تاريخي از نشانه هاي خوئين می باشد.
دژ منده (شهر زيرزميني)
دژ منده (مانده) به گفته باستان شناسان يكي از بزرگترين ساخته هاي دستي انسان در زيرزمين است عمق تقريبي آن چهل متر و وسعت آن نيز تقريباً چهار هزار مترمربع می باشد. گویا در اين شهر زيرزميني، ميداني بزرگ بوده كه اطراف آن را مغازه ها احاطه نموده و در وسط ميدان حوض آب بشكل لوزي وجود داشته و اطراف حوض تخت هايي از چوب بوده كه روي آنها گليم انداخته که همه دراثر گذشت زمان پوسيده شده اند. در اين دژ زيرزميني اتاقهاي مجزا، تاقچه، تنور، اصطبل و طويله براي نگهداري حيوانات و انبار و چهار راه هاي تو در تو در طبقات مختلف رويت شده است. گويا درب سنگي بزرگي در ابعاد دو در سه متر در آنجا موجود است كه روي آن نوشته هايي به خط كهن وجود دارد (شباهت به خط اشكانيان) و درب كوچكي در ابعاد یک در یک و نیم متر سنگي و داراي حلقه در داخل دژ منده ديده شده است. اين دژ زيرزميني از طريق تونل هايي با اطراف ارتباط داشته كه يكي از اين تونلها با عبور از زير رودخانه چاي به روستاي قمچقاي متصل مي شده است.
بازارهاي خوئين
در زمانهاي قديم از شهرهاي اطراف و بزرگ مانند تبريز و قزوين جهت مبادله كالا به اين روستا رفت و آمد مي شده است. خوئين داراي پنج راسته بازار مجزا بوده كه در مجموع دویست باب مغازه را در خود جاي مي داده، بعضي از افراد حاضر پنجاه باب مغازه را به ياد مي آورند. راسته بازار صباغ ها كه در آن اغلب رنگرزها بوده اند، راسته بازار آهنگرها، راسته بازار زرگرها، راسته بازار مسگرها و راسته بازار نجارها از بازارهای خوئین بوده اند. در ميان اين بازارها مغازه هاي ديگري مانند خياطي، آرايشگري، كفاشي، قصابي، تعميرات چراغ و..... وجود داشته است.
آسياب هاي خوئين
در اين روستا يازده آسياب فعال وجود داشته كه همگي همزمان فعال بوده اند ولي به علت كثرت جمعيت نمي توانستند آرد مورد نياز مردم را تامین کنند. آسيابهاي خوئين از قسمت شمال روستا معروف به كلبر شروع مي شوند و در دره سرخه رزان خاتمه مي يابند. ارتفاع بعضي از آسيابها به چهارده متر مي رسيده است. آسیابانها از هر پنج كيلو گندم كه آرد مي كردند يك كيلو به عنوان حق الزحمه بر مي داشتند.
دره هاي خوئين
خوئين قديم از دره هايي پوشيده از جنگل هاي انبوه تشكيل شده بود و حيوانات وحشي بسياري در اين دره ها می زیسته اند. دره هاي خوئين عبارتند از:
- "ارگي دره" يعني دره آسياب ها
- "پلنگي دره" زيستگاه پلنگان در زمانهاي بسيار قديم
- "دره سرخه رزان" كه به معناي دره انگور سرخ است.
- "آسيه دره"
- "خولي دره يا موذي دره"
چشمه بار خوئين كه محلي در شعر شعراي خوش ذوق آمده در كوه هاي شمال شرقي روستا واقع گرديده و از طريق غازان ارخي به ارگي دره به صورت آبشار سرازير بوده است. غازان ارخي و چشمه بار از آثار غازان خان جانشين كيخاتو از نوادگان هولاكوخان مغول بوده كه از خوئيني هاي فعلي بعضي به آنها منسوب اند.
حمام تاريخي
حمام قديمي خوئين يكي ازچند حمام تاريخي و كهن متعلق به دوران قاجار مي باشد كه توسط اداره كل ميراث فرهنگي زنجان مرمت گريده و قرار است جهت احداث موزه تغير كاربري داده شود.
منابع:
- villagemanagement.ir
- wikisafar.com
- ilna.news
- mehrnews.com
- seeiran.ir
