چشمه های نفت سی برنج

وجود چشمه های جوشان نفت که در آن نفت به صورت طبیعی از دل زمین تراوش می کند یکی از جاذبه های مسجدسلیمان به شمار می رود. چشمه های این منطقه مربوط به «مخزن نفتی مسجدسلیمان» است که در برخی مناطق نزدیک به سطح زمین بوده و در مواردی نیز منشا چشمه در فاصله دورتر از محل نشتی واقع است. در زمان حفر چاه شماره یک و نیز بعد از اکتشاف نفت وضعیت چشمه های سی برنج و نحوه بهره برداری از آنها و همزمان با آن مورد تامل قرار گرفت. روزانه حدود پنج بشکه نفت جوشان از چشمه های سی برنج در شهر مسجدسلیمان جمع آوری می شود. این چشمه ها یکی از قدیمی ترین چشمه های نفتی در منطقه است که همچنان فعال است. سی برنج در شمار پنج منطقه آلوده به نفت و گاز در مسجد سلیمان محسوب می شود. با تمهیدات به کارگرفته شده همه روزه با استفاده از تانکر مخصوص، نفت چشمه سی برنج جمع آوری می شود و تلاش می شود تا عوارض زیست محیطی اطراف آن به حداقل ممکن برسد.

واژه شناسی نفت
به نظر می رسد کلمه نفت ریشه اوستایی دارد، چراکه در زبان اوستایی کلمه پنتا به معنی روغن معدنی است. این کلمه بعدا توسط عرب زبانان به صورت نفت مورد استفاده قرار گرفته است.  در زبان های فرانسه و انگلیسی، نفت را پترول petrol و پترولیوم petroelum می خوانند که از ترکیب دو کلمه لاتین petros به معنی سنگ و oleum به معنی روغن به دست آمده است. نفت به مقادیر مختلف و به اشکال مختلف گاز، مایع و جامد در داخل طبقات زمین وجود دارد.

نحوه پیدایش نفت
تشکیل نفت را از مواد آلی بر اساس این فرضیه می دانند که در اثر تجزیه بدن حیوانات در مجاورت آب و دور از هوا بوجود می آید. زیرا در این شرایط قسمت اعظم مواد از ته و گوگردی تخریب و مواد چرب باقی مانده در اثر آب هیدرولیز می گردد. آمید های چرب حاصله تحت اثر فشار و درجه حرارت با از دست دادن عوامل اسیدی تولید هیدروکربورهایی با یک اتم کربن کمتر می نماید.

قدمت استفاده از نفت
نفت از چند هزار پیش از میلاد کاربردهای گوناگونی داشته است. مصری ها آن را برای مومیایی کردن مردگان و فنیقی ها برای بتونه کردن کشتی های خود به کار می بردند. بیزانس ها از قرن هفتم به بعد از روغن سنگ به عنوان اسلحه استفاده می کردند و هنگام نزدیک شدن کشتی های جنگی دشمن به شهرهای ساحلی آنها مقداری نفت را روی آبها ریخته و با آتش زدن آن ناوگان دشمن را دچار حریق می ساختند. به کارگیری و استفاده از نفت و مواد نفتی از دیرباز به برکت وجود فراوان چشمه های جوشان و طبیعی نفت در ایران نیز متدوال بوده است. از نفت برای درمان و شفای بیماری های گوناگون به ویژه شکستگی های استخوان به عنوان دارویی موثر استفاده می کردند. اعراب استفاده از مواد نفتی را در جنگ از ایرانیان آموختند. ایرانیان از روی تپه ها قیرهای فروزان به سمت یونانیان پرتاب می کردند و معلوم است که تپه ها آلوده به نفت بوده و گرنه هنگام پرتاب سریع خاموش می شده است. استفاده از قیر در ساخت بناها در تمدن بابل نیز بسیار معمول بوده است. ایرانیان در ساخت راه ها از قیر بهره می گرفتند که از آن جمله می توان به ساخت قسمت هایی از راه شاهی در قرن پنجم پیش میلاد به دستور داریوش هخامنشی از شوش به ساردیس (در حوالی ازمیز ترکیه کنونی) اشاره کرد.

موزه چشمه های نفت سی برنج
موزه نفت سی برنج به دلیل نزدیکی خود با چاه شماره یک خاورمیانه و تاثیری که در کشف این منطقه نفتی برای ورود نفت ایران به دنیای صنعتی داشته است دارای اهمیت بسیار است. گردآوری، نگهداری و پژوهش نسبت به چشمه های نفت سی برنج و نمایش و نیز معرفی نتایج به دست آمده با جذب مخاطبین محلی، ملی و بین المللی جلوگیری از آسیب و نابودی و خروج مستندات مربوط به چشمه های نفت سی برنج، جذب گردشگری محلی، ملی و بین المللی جهت بازدید از این منطقه، آموزش کارکرد فرآیند انتقال نفت و تولید انرژی از فعالیتهای این موزه است، اما چشمه سی برنج همچنان شهرت خود را داراست، این چشمه نماینده ای از چشمه های بی شمار نفت و قیر این مرز و بوم است که گاه داستان های بسیاری را دردل خود جای دارد. محوطه سی برنج به دلیل گازهای متصاعد در هوا و هم به دلیل نشت نفت و قیر و گاز از دل زمین نمی تواند یک مخزن ایمن را به عنوان موزه در خود جای دهد لذا اشیا و مستندات مربوط به این موزه باید در موزه اصلی و مرکزی مسجدسلیمان (باغ موزه) نگهداری شود.

وجه تسمیه
محله "سی برج" در مرکز مسجد سلیمان نام خود را مانند دیگر محلات این شهر از اصطلاحات و عبارات برجای مانده از دوران حضور کاوشگران انگلیسی و زبان "ژارگون" (ورود اصطلاحات فني انگليسي به گويش محلي) به وجود آمده در منطقه، گرفته است. "سی برنج" در حقیقت تغییر شکل یافته تلفط C Branch به معنای “واحد سی” (حرف c انگلیسی) بوده و به مرور و در محاوره مردم محلی تلفط "برنچ" به تلفط آشناتر "برنج" تغییر یافته است.

موقعیت جغرافیایی موزه چشمه های سی برنج
چشمه های سی برنج در کنار پانسیون خیام قرار دارد و از محلاتی است که قبلا دور آن را حصار کشیده اند این محله دارای مدرسه ابتدایی و دبیرستان است. اداره آمار شهرستان، سالن تربیت بدنی، کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان و اداره دارایی در این محله قرار دارند.

سایر موزه های نفت
دکل و تاسیسات چاه شماره یک، تاسیسات کارخانه تقطیر و گوگرد سازی بی بیان که بخشی از پارک موزه نفت محسوب می شوند، وجود اولین چاه گازی پیچ و مهره ای خاورمیانه مشهور به چاه ژوراسیک، اولین نیروگاه برق خاورمیانه در منطقه تمبی، آثار به جای مانده از اولین راه آهن کشور و چشمه های خودجوش نفت در منطقه سی برنج از نقاطی است که می تواند مورد توجه بازدید کنندگان قرار گیرد.

منابع:

• mehrnews.com
• petromuseum.ir