هَفت تَپه که یک محوطه باستانی در استان خوزستان است، در حدود ده کیلومتری جنوب شرق شهر شوش واقع شده و مجموعه ای از تپه های باستانی است که احتمالاً شهر تیکنی یا کابناک تمدن ایلام را درخود جای داده است.
گستردگی این محوطه باستانی به مراتب باعث جلب توجه کاوشگران مختلف شده است. بنابر نظریه هایی، این شهر از مراکز مهم سیاسی در زمان حکومت ایلامیان و پادشاهی تپتی آهار در سده پانزده پیش از میلاد بوده است که پس از ویرانی آن، شهر شوش به مرکز قدرت تبدیل شد، هرچند هنوز مدرک محکمی برای اثبات آن بدست نیامده است.
کشف منطقه باستانی
در ابتدا گیر کردن گاو آهن ماشین های شخم زنی کشت و صنعت نیشکر هفت تپه موجب پیدایش اولیه این مجموعه شد. نخستین عملیات حفاری به سرپرستی دکتر عزت الله نگهبان در سال ۱۳۴۴ در این محل آغاز گردید که تا سال ۱۳۵۷ ادامه یافت. بررسی های روزمینی که پیشتر مَک آدامز در این ناحیه انجام داده بود، نشان می داد که این محوطه گسترده باستانی فقط در دوره محدودی مسکونی بوده است.
موقعیت جغرافیایی
هفت تپه، در حاصلخیزترین قسمت دشت خوزستان واقع شده است. این محل باستانی، بین رودخانه های دز و کرخه در حدود ده کیلومتری جنوب شرقی شوش و در وسط کشتزارهای طرح نیشکر هفت تپه قرار دارد.
پیشینه حفاری
آثار باستانی هفت تپه، از مدت ها پیش مورد توجه خاورشناسان و دانشمندان بوده است. این منطقه در اواخر قرن نوزدهم میلادی، توجه «ژاک دمرگان»، باستان شناس فرانسوی را که در آن هنگام رئیس هیأت حفاری فرانسوی در ایران بود، بخود جلب نمود. کاوش و حفاری علمی تپه های باستانی هفت تپه از سال ۱۳۴۴ تا ۱۳۵۵ هجری شمسی توسط هیأت باستان شناسی ایرانی به سرپرستی عزت الله نگهبان صورت گرفت که در نتیجه آن، اطلاعات و مدارک ذی قیمتی درخصوص گوشه ای از حلقه های تاریک تاریخ تمدن ایلام، دراختیار محققین و دانشمندان قرار گرفت.
نتایج حفاری
براثر حفاری های عملی انجام شده معلوم شد که نام اصلی و باستانی هفت تپه شهر «کاپناک» Kapnak است. مدارک باستان شناسی بدست آمده در حفاری هفت تپه بیانگر این است که این شهر باستانی متعلق به سال های ۱۵۰۵ تا ۱۳۵۰ قبل از میلاد در ایلام است. در سنگ نبشته بزرگی که در حفاری هفت تپه بدست آمده از شخصی به نام «تپتی آهار» Tepti-Ahar نام برده شده که خود را پادشاه ایلام و انشان و شوش نامیده است. تپتی آهار در این سنگ نبشته، لقب خود را آزاد کننده کشور ایلام از استیلا و یوغ سلاطین کاسی بین النهرین نامیده و بدین لقب فخر می نماید. آثار معماری مکشوفه در هفت تپه عبارتند از: مجموعه آرامگاه تپتی آهار و معبد خصوصی او، آرامگاه دسته جمعی، ساختمان معبد، آرامگاه، زیگورات یا کاخ شماره یک، حیاطها، زیگورات یا کاخ شماره دو، دیوار طویل شمالی و تالار طویل.
آرامگاه دسته جمعی هفت تپه
این آرامگاه، بنایی آجری با طاق هلالی است که در نوع خود قدیمی ترین نمونه طاق هلالی در دنیا است. در این آرامگاه ۲۳ اسکلت وجود داشت که ۱۴ عدد آنها به طور منظم و در جوار یکدیگر قرار داشتند و ۹ اسکلت دیگر به علت نبود محل کافی بطور نامنظم بر روی پاهای ردیف اول انباشته شده بودند. شهر هفت تپه نیز، همانند شهر دوراونتاش (چغازنبیل) در سال ۶۴۵ ق.م توسط سربازان آشوری به سرکردگی آشور بانیپال با خاک یکسان گردید.
در آرامگاه موجود در محوطه، سکوی بزرگی ایجاد شده که توسط دیوارچه های کوتاهی به سه بخش تقسیم می شده است. در بخش شمالی هفت اسکلت قرار داشته، بخش میانی که کوچکتر از دو بخش دیگر است، بدون اسکلت و بخش جنوبی دارای دو یا سه اسکلت بوده است. در پای سکو در جنوبی ترین قسمت آرامگاه، مجاور درب ورودی تعداد ده اسکلت بصورتی بی نظم بر روی هم قرار داشتند. به این ترتیب مجموعاً حدود ۲۱ یا ۲۲ اسکلت در معبد پیدا شده است. تقسیم بندی سکوی آرامگاه به بخش های مختلف خود گواه اینست که این مقبره برای تدفین اشخاص متعددی ساخته شده و احتمالاً یک آرامگاه شاهی نمی باشد. وجود اسکلت های متعدد بر روی سکو و انباشته کردن اسکلت های قدیمی در گوشه آرامگاه نیز این مسئله را تأیید می کند. با توجه به اکتشافاتی که در نقاطِ مختلفِ منطقه بدست آمده، درب ورودی آرامگاه پس از هر تدفین با سنگ یا آجر بسته و در هنگام تدفین های بعدی مجدداً باز می شده است. مشاهداتی که در هفت تپه شده، نیز حاکی از این مسئله می باشد.
سنگ یادمانی در هفت تپه بدست آمده که به روشنی از پیشکش کردن خوراک به شکل آبجو، گوسفند و آرد در طول سال برای مرده گزارش می دهد.
تهدیدات
متاسفانه گسترش و توسعه فعالیت های کشاورزی، صنعتی و زیر بنایی همیشه تهدیدی برای تخریب تپه ها و محوطه های باستانی بوده است.
موقعیت مکانی
محوطه باستانی هفت تپه در بخش جنوب شرقی شهرستان شوش و در فاصله ده کیلومتری آن واقع شده است. این محوطه از مرکز استان (اهواز) صد کیـلومتـر و از چغازنبیل ۲۳ کیلومتر فاصله دارد.
موزه هفت تپه
برای نگهداری اکتشافات به عمل آمده و همچنین تحقیق و ساماندهی فعالیت‌های باستان شناسی، موزه ای با این نام در این مکان ساخته شده‌است و موزه هفت تپه حاوی اکتشافات فوق الذکر است.
منابع:
میراث فرهنگی و گردشگری شوش
fa.wikipedia.org
yjc.ir
