«جرینگ، جرینگِ» صدای آسیاب از آن سوی شیب باریکِ بلند، کوچه را پُر کرده، هر بار که صورت گرد و پریده رنگش می چرخد، صدایی از زنگوله طلایی به گوش می رسد. «جرینگ جرینگ» صدای زنگوله ای است که پیگیر و پیوسته می آید و چرخش شانه های سنگ آسیاب را آهنگین کرده است. شنیده اید که می گویند گوش به زنگ باش؟ کنایه از همین زنگ آسیاب است، آسیابان هر کجا که باشد، گوشش باید به زنگ باشد، وقتی نُت تغییر کرد، یعنی آسیاب ایراد پیدا کرده است.
آسیاب آبی خوانسار که در زبان محلی آر گفته می شود، در کنار رودخانه ای که به «سرچشمه» معروف است قرار دارد و با نیروی همین آب کار می کند. بازسازی و احیاء این بنا با تلاش مداوم «نعمت الله نظری» مهندس راه و ساختمان انجام شده است و هم او است که آسیاب ٤٠٠ ساله را از مرگ نجات داد؛ چند سال پیش این آسیاب، آغلی برای خوش نشینی گاو و گوسفندها شده بود اما امروزه آرد بسیاری ازنانوایی ها و شیرینی فروشی های خوانسار را تامین می کند.
تاریخچه
خوانسار ۴۱ آسیاب داشت، همه هم آسیاب های آبی که تا ٤٠ سال پیش، می چرخیدند و آرد نان تنورهای خانگی خوانساری ها را کیسه می کردند. مردم گونی های گندم، جو، سویا، سریش و ذرت و سنجد می آوردند پس از آرد شدن تحویل می گرفتند. ٦ کیلو می دادند، ٥ کیلو می گرفتند، بعد ها جای آرد سکه می دادند و حالا از ۴۱ آسیاب تنها یک آسیاب باقی مانده که روزی نزدیک به ٢٠٠ کیلو گندم یا جو آرد می کند. سیل آمد و دیگر از آسیاب چیزی باقی نماند. بعد از آن شهرداری مصمم به تخریب آن شد، ماجرای تخریب که به گوش نعمت الله نظری رسید، آستین ها را بالا زد تا شاید بتواند به آسیاب جان دوباره دهد. او پیمانکار چند وزارتخانه بود و معماری بناهای تاریخی را هم در کارنامه داشت، کارش را رها کرد و در خوانسار خرابه را تحویل گرفت. اما کار مرمت بطول انجامید و گرفتاریهایی نیز از طرف ادارات و مسئولین بوجود آمد ولی در نهایت بنا مرمت شد اما وقتی کار به سوارکردن سنگ آسیاب رسید، دوباره کار گره خورد. کسانی که قبلا سنگ آسیاب درست می کردند و سوار می کردند، دیگر زنده نبودند. به گفته مهندس نظری کار آسیاب از نظر مهندسی خیلی پیچیده است، در آن از علوم آیرودینامیک، ترمودینامیک، استاتیک، متالوژی و هیدرولیک استفاده شده؛ هر چند که به ظاهر کارکرد ساده ای دارد. با تمام مشکلات بالاخره نخستین روز عید سال ٩٣ آغاز دوباره «آر» خوانسار بود. دو سه ماه بعد آسیاب با کل بنا آتش گرفت و هر چه بود و نبود، سوخت. در همان آتش سوزی نزدیک ٣٠٠ میلیون ظرف و ظروف باقی مانده از دوره صفوی از بین رفت. اینها را اهالی به زور و زحمت جمع کرده بودند. در این آتش سوزی از نما جز ستون هایش چیزی باقی نمانده بود؛ دوباره مشکلات باید رفع می شد اما این هم انجام شد. امروزه آسیاب خوانسار، برای قدیمی ها، پر از خاطره است و برای نسل امروز شبیه موزه.
پیدایش آسیاب آبی در ایران
قبل از دوره ساسانیان آسیاب با چرخ دنده به شتر وصل می شد، نمونه دکوری این آسیاب را الان در ورزنه اصفهان میتوان دید، مدل بادی اش هم در کویر پیدا می شود؛ اما ساخت آسیاب آبی را رومیان به ایرانیان آموختند، وقتی که امپراتوری رم در دو مرحله از ایرانیان شکست خورد. یک مرحله آن زمانی بود که فرمانده رومی کراسوس به ایران حمله کرد و پس از شکست موفق به فرار شد و یک مرحله آن زمانی بود که والریانوس پس از شکست در مقابل ایران به اسیری گرفته شد. او را ١٠ سال در قلعه ای در شوشتر نگه داشتند. هنوز هم آثاری از همان قلعه وجود دارد. آن زمان پادشاه ایران برای این اسیران شرط آزادی گذاشت، هر اسیری که به یک ایرانی خواندن و نوشتن یا صنعت و هنری آموزش دهد، آزاد می شود؛ آنهایی که در قلعه بودند، با ایرانیان توافق کردند و پل قدیم دزفول را ساختند؛ پلی که بعد از دو هزار سال هنوز ماشین ها بر روی آن تردد می کنند و بعد آزاد شدند. مابقی اسیران هم در دزفول ماندند، هنوز هم محله ای به نام رومی ها، به رسمیت شناخته می شود که در اطراف محل زندگی عرب ها و لرها قرار دارد. همین ها بودند که ساخت آسیاب آبی را آموزش دادند و این آسیاب ها در ایران زیاد شدند.
موقعیت مکانی
خوانسار، میدان ۲۲ بهمن، خیابان رجایی، خیابان سرچشمه، پایین پارک سرچشمه (شهرستان خوانسار در ۱۷۶ کیلومتری شمال غرب اصفهان قرار دارد)
منابع:
- شهرداری خوانسار
- lastsecond.ir
- didarnews.ir
- chtn.ir
