زندان اسکندر یا مدرسه ضیائیه، یکی از آثار تاریخی شهر یزد بوده که در سال ۶۳۱ هجری قمری به همت مولانا شرف الدین علی رضی بنا گردید و در سال ۷۰۵ هجری قمری توسط پسرش ضیاء الدین حسین تکمیل گشت.
از بخش های این بنا می‌توان به وجود چاهی با قطری حدود ۲ متر در وسط حیاط این مدرسه اشاره نمود که به سردابی به عمق حدود ۵ متر منتهی می‌گردد، کف سرداب حوضی قدیمی وجود دارد که از جمله آثار به جای مانده از بنای اولیه ساختمان است.
معماری مدرسه ی ضیائیه را می توان از خصوصیات عصر مغولی قلمداد کرد. در این بنا هیچ گونه تزیینات کاشی کاری به چشم نمی خورد و تنها آثار بر جای مانده آن خشت خام بوده که این بنا را تاکنون بر پا نگاه داشته است.
این مدرسه در دو مرحله ساخته شده است. نخست گنبد خانه ی کهن آن همزمان با حمله مغولان برای آرامگاه ساخته شده و مدرسه هم نبوده است و صد سال پس از آن در اوایل سده هشتم,نوه ی سازنده ی نخست گنبد ,در کنار آن,این مدرسه را می سازد و درگاه آن را هم به مدرسه باز می کند. این جا هم خانه مدرس داشته که بخش اندکی از آن پیداست. بر خلاف خانه ی مدرس ابراهیم خان کرمان که از درون مدرسه بدان راه می یابند, در این مکان از همان هشتی می توان به خانه مدرس راه یافت. میانسراء افزون بر ایوانچه جلوی حجره ها چهار ایوان بلند تر دارد که ان را چهار ایوانی کرده است.
گنبد این بنا که از پای تا سر از خشت خام ساخته شده، دارای تزیینات و آرایش گچبری نقاشی با آبرنگ طلایی و لاجوردی بوده که در حال حاضر قسمت هایی از آن بر روی گچ سفید باقی است. اندازه طول هر یک از اضلاع چهار دیوار گنبد ۸٫۸ متر، ارتفاع بقعه ۱۸ متر و فاصله ی دهنه ی آن ۹٫۵ متر است. متاسفانه از کتیبه های چهار دیوار داخل گنبد اثر چندانی باقی نمانده است.
در مورد این بنا روایت هایی مطرح می‌باشد که قدمت ساخت آن را به زمان حمله اسکندر مقدونی به ایران نسبت می‌دهد که از این بنا به عنوان زندان استفاده می شده که بعدها تغییر کاربری داده و به عنوان مدرسه مورد استفاده قرار گرفته است.
این مدرسه در محله فهادان و کنار بقعه دوازده امام واقع شده است.
منابع
citypedia.ir
iranbanou.com
fa.wikipedia.org
tishineh.com
