تالاب های سه گانه "آجي گل ، آلاگل و آلماگل " با مساحت 3027 هکتار به علت اینکه از کانون های زاد آوری پرندگان مهاجر آبزی و کنار آبزی بوده و مانند تالاب بین المللی گمیشان به علت داشتن 4 معیار ، 1a ،2a ،3a و 3c در سال 1354 به عنوان يک سایت در فهرست کنوانسيون حفاظت از تالابها (رامسر) به ثبت رسيد. اين تالاب ها به ترتيب از نوعSs ( مردابها ي شور ، لب شور ، آهکي ، فصلي / ادواري ) Ts (مرداب ها و حوضچه هاي آب شيرين فصلي / ادواري ) R ( درياچه هاي شور ، لب شور و آهکي فصلي / تناوبي ) P ( درياچه هاي آب شيرين فصلي / ادواري ) W ( تالاب هاي با پوشش درختچه اي) طبقه بندي شده اند . "
" ُگل " در زبان ترکي به معنی تالاب است و اسامي تالابهاي فوق الذکر در زبان ترکمني به معني تالاب هاي شور و گِل آلود است.
این تالاب های سه گانه ، همانگونه که اشاره شد ، در اراضي هموار ترکمن صحرا و در محدوده تپه هاي شني کم ارتفاع و اراضي شني مسطح قرار گرفته اند. از نظر زمين ساختي نيز بستر طبيعي آنها در منطقه " پلايا " است و جزو مناطق آبگير محسوب مي شود که در شمال تراس هاي لسي و آبرفتي دشت گرگان قرار دارد. رودخانه اترک و ريز آبه ها و سيلاب هاي آن نقش قابل توجهي در تامين آب اين تالاب ها دارند.
( رودخانه اترک با 535 کيلومتر طول، از ارتفاعات قوچان در خراسان سرچشمه مي گيرد و پس از عبور از استان خراسان در مراوه تپه وارد استان گلستان مي شود و در روستای مرزی "چات" مرز ایران و جمهوری ترکمنستان را به طول 190 کیلومتر تشکیل می دهد و سرانجام در 33 کیلومتری شمال غربی شهر گمیشان به دریای خزر می ریزد.)
آب و هواي اين منطقه در تابستان خشك و گرم و در زمستان‌ها معتدل مي‌باشد. متوسط بارندگي اين منطقه کمتر از 300 ميليمتر در سال است. بعلاوه وجود دوره هاي طولانی خشکسالي از ويژگيهاي بارز اقليم اين منطقه است.
از نظر پوشش گیاهی تفاوت هایی در این سه تالاب بر اساس گزارش های سازمان حفاظت محیط زیست وجود دارد از جمله اینکه در تالاب آلماگل تراکم پوشش گياهی کمتر از تالاب آجی گل است. درتالاب آلماگل از گياهان شناور در آب ، تنها " بومادران آبی" و از گياهان بن در آب تنها " نی" در بخشهای محدودی از تالاب رویش دارند . ولی درتالاب آجی گل " بو مادران آبی" بخش وسيعی از آنرا پوشانده و گياه " گوشاب شانه ای " نيز ديده شده واز گونه های گياهی بن در آب " نی " ، " جگن " و " لويي" مشاهده می شود . به علاوه بستر همه اين تالا ب ها لجنی و عمق لجن در تالاب آلماگل بيش از آجی گل است.
فرود پيش قراولان پرندگان مهاجر شمال سيبري در اين تالاب هاي بين المللي گزارش شده است که عبارتند از: انواع اردك، قو، چنگر، حواصيل، اگرت، باكلان، كشيم، غاز و پرندگان شكاري از قبيل سنقر تالابي، عقاب ها، شاهين و سارگيه ها.
اين تالاب ها از نظر موقعیت سياسي در بخش " داشلي برون شهرستان گنبد کاووس در استان گلستان قرار دارند . مسير دسترسي به اين تالاب ها از شهر گرگان به سمت آق قلا و اينچه برون است.
درسال 1344 منطقه تالابی فوق جزو بخش " داشبرون یا اترک از توابع شهرستان " دشت گرگان " بوده است.
تالاب بین المللی آلاگل
تالاب آلاگل در شرق جاده آق قلا به اینچه برون واقع گردیده که مساحت آن در زمان پرآبی به ۲۵۰۰ هکتار می رسد . این تالاب همانند تالاب های آجی گل و آلماگل از رودخانه مرزی اترک و زهکشهای طبیعی تامین می شود . محیط های پیرامونی تالاب با پوشش نی و جگن و درختچه های گز پوشیده شده است . بستر قالب دراکثر نقاط پوشیده از پوشش سبز جلبک می باشد . هر ساله در فصل مهاجرت هزاران پرنده به این تالاب و دیگر تالاب های استان می آیند که از انواع قو – فلامینگو – اردک – پرستو – قازها می توان نام برد
این تالاب به دلیل قابلیت و اهمیت بین المللی که دارد از لحاظ اکوسیستم طبیعی و اکوسیستم آبی قابل استفاده برای گردشگران و علاقمندان ورزش های آبی – ماهی گیری و ... می باشد
با وجود نوسان سطح آب در سال هاي خشک، اين تالاب کاملاٌ خشک نميشود. ارتفاع تالاب از سطح دريا منفی 6 است . (شش متر پايين تر از سطح آبهاي آزاد) و متوسط عمق آن در حدود 2 متر است. آب اين تالاب مانند ساير تالاب هاي اين منطقه از رودخانه اترك و زهكش هاي طبيعي و نهرهاي شور به نام هاي"سامان" و "شورجه" تأمين مي شود
پرندگان : تالاب بین المللی آلاگل پذيراي پرندگان مهاجر در زمستا ن است که جوجه آوري نيز مي کنند. تا کنون 85 گونه پرنده شامل 19 گونه بومي و 66 گونه مهاجر در تالاب ها ي آلاگل ، آجي گل ، آلما گل شناسايي شده است. از پرندگان مهاجر 14 گونه آن عبوري بوده و بقيه زمستان گذراني مي کنند و يا در تابستان جوجه آور هستند .
برخي پرندگان مشاهده شده در تالاب آلاگل عبارتند از: فلامينگو ، غاز پيشاني سفيد ، پليکان سفيد ، پليکان پاخاکستري ، قوي گنگ ، قوي فرياد کش ، انواع کشيم ها ، بو تيمار هاي کوچک ، سليم ها و پرستو ها .
گياهان تالاب بین المللی آلاگل يا در حاشيه تالاب قرار دارند نظير " گز " و يا ريشه در آب دارند نظير لوئي . تلفيق اين دو، چشم انداز هاي بسيار شگفت انگيزي را در اين تالاب بوجود آورده است. از گونه هاي گياهي تالاب مي توان به گونه های زیر اشاره داشت :
Carex spجگن - Typha angustifolia لوئي–گرز -Tamarix aphylla شورگز– گز شاهي - Potamogeton pectinatus بارهنگ آبي شانه اي - Phragmites australis ني - Ceratophyllum demersumعلف شاخي غوطه ور - Ranunulus trichophyllus آلاله ميوه کرکي- Juncus spp صوف-سازو -Polygonum amphibium هفت بند دوزيست
مخاطرات تالاب بین المللی آلاگل :
شکار قانوني و غير قانوني مانند تالاب هاي ديگر کشور از مخاطرات جدی اين تالاب است. فصل شكار طبق تقويم اداره محيط زيست از ابتدای پاييز تا پایان زمستان هر سال هفته ای دو روز(چهارشنبه و جمعه) مي باشد که عملاٌ بر قانوني بودن کشتار پرندگان به عنوان تفريح و تفنن صحه مي گذارد.
جاده کشی از ديگر معضلات جدی گریبانگیر این تالاب است . اين جاده کشي ها علاوه بر آنکه مخاطراتي براي تالاب در بر دارد و به اکوسیستم یکپارچه آن آسیب می زند ، خود نیز به دلیل سیل گیربودن منطقه، بسیار آسيب پذير است.
احداث سد خاکي در بالادست اين تالاب نيز از ديگر مخاطرات اين تالاب و تالاب هاي همجوار آن است.
مجموع اين مخاطرات به علاوه تهدید های دیگر، ضمن نابود سازی کارکرد های اصلی و مهم این تالاب که زیان جبران ناپذیری به یک پدیده با اهمیت از جنبه بین المللی، منطقه ای ، ملی ومحلی وارد می سازد، نشان از پایمال کردن تعهد نسبت به پیمان بین المللی تالاب ها دارد.
تالاب بین المللی آجی گل
تالاب بین المللی آجی گل با مساحت 320 هکتاردر حد فاصل دو تالاب آلماگل و آلاگل قرار دارد. این تالاب يكي ديگر از تالاب هاي بخش داشلي برون است که در غرب روستای " اوخی تپه " و جنوب تنگلی قرار دارد . این تالاب همچنین در شمال " شوره زار آلاگل " و در فاصله 2 کیلومتری شرق دریاچه " شور " قرار دارد و ارتفاع آن از سطح آبهای آزاد، منفی چهار متر است. این تالاب زیر نظر اداره حفاظت محیط زیست شهرستان گنبد کاووس اداره می شود.
تالاب بین المللی آجی گل از 2 بخش شرقی و غربی تشکیل شده كه بخش غربي آن نسبت به بخش شرقی عمیق تر است . عمق تالاب بین یک تا 5 متر اعلام شده است . اگر چه دو بخش شرقی و غربی در اصل یک اکوسیستم واحد را تشکیل می داده است ولی عبور جاده از میان آنها ضمن بر هم زدن این اکوسیستم واحد این تالاب بزرگ را به دو تالاب کوچک با آسیب پذیری بیشتر تقسیم کرده است
پرندگان : پرندگان نام برده شده در تالاب آلاگل در این تالاب نیز مشاهده شده است نظیر : فلامينگو ، غاز پيشاني سفيد ، پليکان سفيد ، پليکان پاخاکستري ، قوي گنگ ، قوي فرياد کش ، انواع کشيم ها ، بو تيمار هاي کوچک ، سليم ها و پرستو ها که بسته به شرایط جوی هر ساله چه از نظر جمعیت و چه از نظر انواع متفاوت خواهد بود
ماهیان تالاب: طبق گزارش های سازمان حفاظت محیط زیست در تالاب آجی گل نزدیک به 8 گونه ماهی وجود دارد که 4 گونه آن شامل کلمه، سياه ماهی، آلبرنوس و " باربوس بومی و 4 گونه دیگر شامل کپور معمولی، آمورچه، گامبوزيا و تيره کولی از گو نه های غير بومی هستند
گیاهان: مطابق مطالعات سازمان حفاظت محیط زیست مهم ترین گونه های گیاهی این تالاب عبارتند از: Typha angustifolia– لوئي–گرز Tamarix aphylla شورگز– گز شاهي Potamogeton pectinatus بارهنگ آبي شانه اي– Phragmites australis ني - Ceratophyllum demersumعلف شاخي غوطه ور Ranunulus trichophyllus آلاله ميوه کرکي Juncus spp صوف-سازو Polygonum amphibium دوزيست Myriophllom spicatum و Carex spجگن.... اشاره کرد
مخاطرات تالاب بین المللی آجی گل :
کانال کشی از تالاب آجی گل از طریق کانالی به طول6 کیلومتر
جاده کشی نظیر بیشتر تالاب های منطقه
پمپاژ آب برای 100 هکتار مزرعه زیتون : پمپاژ آب از تالاب شرقی بوسیله لوله برای آبیاری 100 هکتار مزرعه زیتون انجام می شود که متعلق به بانک کشاورزی گنبد کاووس است.
تالاب بین المللی آلماگل
تالاب آلماگل در زبان محلی به معني درياچه سيب است . این تالاب بین المللی با مساحت 210 هکتار و حجم آب 5 میلیون متر مکعب، در شمال تالاب آجی گل قرار دارد. تالاب آلماگل تقریباً به شکل چهارگوش است .
تالاب بین المللی آلماگل با عمق متوسط 2 متر و حداکثر 4 متر، يكي ديگر از تالاب هاي بخش داشلي برون است . ارتفاع این تالاب از سطح دریا های آزاد منفی 4 متر می باشد . آلماگل درياچه‌اي غني از مواد مغذي است که شوري آب آن كمتر از دو تالاب آلاگل و آجی گل است.
محيط اطراف تالاب آلماگل استپي است كه در آن تپه هاي كم ارتفاع شنی نيز ديده مي شود. این تالاب در جمع آوری آب های ناشی از سیلاب های فصلی نقش قابل توجهی دارد.
پرندگان: تالاب بین المللی آلماگل زیستگاه مناسبی است برای زمستان گذرانی انواع پرندگان آبزی و کنار آبزی از جمله كشيم گردن سياه، باكلان، حواصيل خاكستري، اگرت، اردك سرسياه، اردك سياه كاكل، اردك تاجدار، اردك سرسفيد، خوتكا، چنگر، چوب پا، خروس كولي، تليله كوچك، آبچليك، كاكايي، قوي گنگ، غاز پيشاني سفيد وعقاب دريايي دم سفيد می باشند.ازبين اين پرندگان اردك سرسياه، سياه كاكل و تاجدار جزو گونه هاي در حال كاهش هستند .
ماهیان و دیگر جانوران تالاب: در تالاب آلماگل 3 گونه ماهی شامل کلمه ،سياه ماهی و يرنوس جزو گو نه های بومی است. از بين اين گونه ها ماهي كلمه و اسبله از ماهيان در تهدید نابودی می باشند. گونه های دیگری نظیر آمور و ...غير بومی هستند. همچنین "لاك پشت بركه‌اي، لاك پشت خزري، لاسرتاي سبزخزري، آگاماي خورشيدپرست، مار آبي، كفچه مار و افعي" نيز از جمله جانورانی هستند كه در اطراف تالاب آلماگل ديده شده اند.
گیاهان: از نظر گونه هاي گياهي نيز حدود ۸۰ درصد پراكندگي و گسترش پوشش گياهي تالاب آلماگل در قسمت شرق و شمال شرقي آن مي باشد و گونه هاي مختلف گياهان آبزي درآن وجود دارد. نظیر "چنگال آبي، بومادران آبي، جگن، ني، هفت بند، آلاله آبي و لويي.
گياهان محدوده تالاب نقش قابل توجهی در كنترل و جلوگيري از فرسايش اراضي مجاور به هنگام بروز سيلاب دارند که ازعمده ترين آنها میتوان به علف شور، جارو تركمني، گزشاهي، خارشتر، يولاف وحشي و...اشاره كرد.
مخاطرات تالاب بین المللی آلماگل:
گردشگری نابخردانه بزرگترین تهدید منطقه گردشگری است. اگر چه این تالاب تحت نظارت سازمان حفاظت محیط زیست است ولی به منظور بهره برداری های گردشگری ، در اختیار شهرداری اینچه برون قرار گرفته است. شهرداری اینچه برون به سلیقه خود اقدام به معرفی و کاشت درختانی نظیر کاج و صنوبر و گیاهان تزیینی غیر بومی به این تالاب کرده است. در نتیجه این شهرداری با نظارت سازمان حفاظت محیط زیست علاوه بر لطمه زدن به زیست بوم طبیعی این تالاب و حاشیه های آن، و نیز نابود سازی کارکرد های اصلی و مهم این تالاب زیان جبران ناپذیری به این پدیده مهم از جنبه بین المللی زده که نشان از پایمال کردن تعهد نسبت به پیمان بین المللی تالاب ها دارد.
کانال کشي یکی دیگر از معضلات که در به هم زدن تعادل طبیعی تالاب بین المللی آلماگل موثر بوده است .
امروزه گردشگری در محدوده این پدیده های طبیعی بسیار شکننده بویژه در مناطق خشک، می بایست با نگاه کاملا حفاظتی انجام شود که لطمه ای به اکوسیستم تالاب واردنیاورد به عنوان مثال نور پردازی، شرایط زندگی موجودات تالاب ها را با مخاطرات جدی رو برو می سازد و یا ایجاد استراحتگاه های موقت و سفره خانه های سنتی و غیر سنتی در تعارض با شرایط حفاظتی آنها قرار می گیرد و نابودی آنها را سرعت می بخشد.
منابع
earthwatchers.org
iranaqua.ir
shomalefarda.com
