ارگ بم

بزرگترین مجموعه خشتی جهان

آدرس:
استان کرمان قسمت شرقی شهرستان بم- تلفن: ۴۴۳۱۴۵۲۰ (۰۳۴)
بلیط ورودی
50.000 ریال
بلیط اتباع خارجی
500.000 Rials
چکیده: ارگ بم

ارگ بم بزرگترین سازهٔ خشتی در جهان بود که محل آن در نزدیکی شهر بم در استان کرمان در جنوب شرقی ایران قرار دارد. در تاریخ ۵ دی ۱۳۸۲، در اثر زلزلهٔ شدیدی که شهر بم و حومهٔ آن را تحت تأثیر قرار داد، ارگ بم تقریباً به طور کامل از بین رفت.
«بم و فضای فرهنگی آن» در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسیده‌ است. این ارگ عظیم که در مسیر جادهٔ ابریشم قرار دارد سده ۵ پیش از میلاد ساخته شده‌ است و تا سال ۱۸۵۰ پس از میلاد نیز همچنان مورد استفاده بود. به طور قطع مشخص نیست چرا پس از آن دیگر مورد استفاده قرار نگرفت.

کل بنا یک دژ بزرگ است که در قلب آن، ارگ واقع شده، اما به دلیل ظاهر پرابهت ارگ، که پر ارتفاع‌ ترین قسمت مجموعه نیز به شمار می‌ آمد، کل بنای دژ به عنوان ارگ بم نامیده می‌ شود.
ساختمان ارگ بم در شكل توسعه يافته اش از دو بخش مردم نشين و حاكم نشين تشكيل شده است. بخش حکومتی که در درونی‌ ترین دیوار قرار گرفته، شامل دژ نظامی، عمارت چهار فصل، سربازخانه، چاه آب ۴۰ متری و اصطبل به گنجایش ۲۰۰ اسب است. بخش رعیت نشین که اطراف بخش حکومتی است شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل‌ کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، حدود ۴۰۰ خانه و ساختمان‌ های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزشی است.

مشخصات کلی
نام
ارگ بم
قدمت
قرن پنج قبل از میلاد
بازسازی
پس از زلزله 1382
سازنده
بروایت مورخان تا دوره هخامنشیان قدمت دارد
ویژگی خاص
بزرگترین مجموعه خشتی جهان
میراث جهانی یونسکو
پیشنهادات
نزدیکترین جاذبه های گردشگری
ارگ جدید بم
مسیر دسترسی
آدرس
استان کرمان قسمت شرقی شهرستان بم- تلفن: ۴۴۳۱۴۵۲۰ (۰۳۴)
امکانات
دسترسی به وسایل نقلیه
اقامتگاه
رستوران
بوفه
پوشش شبکه
نزدیکترین جاذبه ها و محل اقامت به ارگ بم
متن کامل: ارگ بم

ارگ بم در شمال شرقی شهر بم واقع است. از طرف شمال به رودخانه بم یا رودخانه پشترود، از شرق به یخچال قدیمی و بقایای مسجد حضرت رسول و باغهای محله باغ دروازه، از جنوب به پارک تازه احداث ارگ و محله حافظ آباد و از غرب به محله مزار خواجه مراد محدود است. مجموعه ارگ بم، شامل شهر قدیم و قلعه قریب به 20 هکتار (200000 متر مربع) وسعت دارد و مساحت ارگ و قلعه قریب به شش هکتار است. بخش علیا یا همان و ارگ حکومت نشین و مرکز فرماندهی سیاسی و نظامی شهر بوده و مساکن وبناهای آن رو به جانب قلعه یا بخش علیا داشتند مشرف است.
ارگ تاریخی بم،  از جمله بزرگترین مجموعه بناهای خشتی است که بیش از بیست قرن مورد سکونت اهالی شهر بم قرار گرفته است. این ارگ تاریخی از گونه های معماری متعددی از جمله دیوار حصار، برج و بارو و دروازه های متعدد، مسجد، بازار، تکیه، کاروانسرا، مدرسه، حمام، زورخانه و محله های مسکونی با خانه های اعیان نشین یا عامه نشین، بخش حاکم نشین شامل سربازخانه، اصطبل، آسیاب، خانه فرمانده قشون و بخش اقامت حاکم شامل خانه حاکم، عمارت چهارفصل و برج دیدبانی تشکیل شده است.
اگرچه پیرامون تاریخچه شکل گیری این ارگ تاریخی بین دوره های اشکانی و حتی قبل از آن در دوره هخامنشی اختلاف نظر وجود دارد اما اغلب بناهای آن که در زمان قبل از زلزله برپا بودند به دوره تیموری تا قاجار نسبت داده می شود. با این وجود بخشهایی همانند ایوان مسجد جامع با مقیاس متفاوت و عظیم خود دوره های بسیار قدیمی تر (همانند قرن چهارم هجری در دوره سامانیان تا قرن هفتم هجری در دوره سلجوقیان) را یادآوری می کنند. نهایتا ارگ بم در دوره قاجار خالی از سکنه شده است.

مشخصات معماری ارگ
مساحت این ارگ نزدیک به ۱۸۰٬۰۰۰ متر مربع است که با دیوارهایی به بلندی ۶ تا ۷ متر و طول ۱۸۱۵ متر احاطه شده‌است. ارگ از دو بخش جدا از هم تشکیل شده‌است که هر کدام ویژگی‌های خاص خود را دارد. حدود ۶۷ برج در سطح شهر باستانی بم پراکنده شده‌است.
طرح‌ریزی و معماری ارگ از جنبه‌های گوناگون مورد بررسی قرار گرفته‌است. با توجه به شکل ظاهری کنونی ارگ می‌توان گفت طراح یا طراحان، شکل نهایی کل ساختمان و شهر را از همان قدم‌های ابتدایی مراحل ساخت، پیش بینی کرده بوده‌اند. در حین هر کدام از مراحل پیشرفت ساخت قسمت ساخته شده از یک شکل کامل برخوردار بوده و هر بخش اضافه می‌توانسته‌است به راحتی به قسمتهای موجود «دوخته شود».
ارگ در مرکز شهر نظامی در نقطه‌ای با بهترین دید از لحاظه امنیتی قرار دارد.

ساختمان ارگ بم در شكل توسعه يافته اش از دو بخش مردم نشين و حاكم نشين تشكيل شده است. در فضاي شمالي بيرون ارگ ، بناي گنبد بزرگ يخدان و در نزديكي آن ديواره رفيع يخ چاوون جا دارد.

بخش حاكم نشين بر فراز قله صخره و در شمال ارگ جا دارد و متشكل از بنا هايي است، همچون؛ برج اصلي ، چهارفصل ، خانه حاكم ، چاه آب ، حمام ، خانه رئيس سرباز خانه (ساختمان معروف به آسياب بادي) ، سرباز خانه ، دروازه (ساساني) و برج و باروي اين مجموعه را شامل مي شود . گفتني است كه جز بناي آسياب بادي ، ديگر بخش هاي حاكم نشين بر باروهايي سنگي با بلندي نزديك به هفت متر استوار شده است كه در زير روكش كاهگلي پنهان مانده است ، چنين به نظر مي رسد كه در لايه هاي مانده در محدوده باروي سنگي به ويژه در سطوح زيرين آن كهنه ترين بخش حاكم نشين باشد. در بخش شرقي حاكم نشين دروازه مسدود شده اي است كه آن را كد كرم (خانه كرم) مي خواندند و وجود اين پديده را سندي بر جا مانده از داستان هفتواد تلقي نموده اند.
فضاي مردم نشين يا عامه نشين با حصاري بلند در راستاي شرقي غربي از بخش حاكم نشين جداشده و دسترسي اين دوبخش به يكديگر از راه دروازه اي است كه از شمال بناي مير آخور به سرباز خانه حاكم نشين مي رسد. بخش مردم نشين را به دوره اي از گسترش ارگ نسبت داده اند ، با اين حال اين دوبخش در ميان باروي حصيني با 38 برج بزرگ و كوچك جاي دارد كه يكپارچه به نظر ميرسد وتنها دروازه اين مجموعه در ميان باروي جنوبي مردم نشين جاسازي شده است . فضاي مردم نشين شامل : دروازه ورودي ، بناي سردروازه ، راسته بازار ، مسجد جامع ، بناي زورخانه (مقبره) ، ساباط و خانه جهودا ، ميدان تكيه، مسجد پيامبر ، حمام ، مدرسه (خانقاه) ، اصطبل ، بناي ميراخور و محله هاي مسكوني است .

بخش رعیت نشین که اطراف بخش حکومتی است و شامل ورودی اصلی شهر، مسیر اصلی متصل‌کننده ورودی شهر به دژ و بازار در امتداد آن، نزدیک به ۴۰۰ خانه و ساختمان‌های عمومی مانند مدرسه و مکان ورزش است.
در میان خانه‌ ها ۳ نوع مختلف وجود دارد که قابل توجه هست: خانه‌ های کوچکتر با ۲ الی ۳ اتاق برای خانواده‌ های فقیر.
خانه‌ های بزرگتر با ۳ الی ۴ اتاق برای طبقهٔ متوسط جامعه که بعضی از  آنها دارای ایوان نیز میباشند.
مجلّل‌ ترین خانه‌ ها با اتاق‌ های بیشتر که به خاطر فصلهای مختلف سال در نقاط گوناگون قرار گرفته‌ اند، با یک حیاط بزرگ و یک طویله در نزدیکی برای حیوانات. تعداد این خانه‌ ها در ارگ خیلی کم است. از این جمله می‌ توان به خانه سیستانی‌ ها و خانه یهودیان اشاره کرد.
همهٔ ساختمانها از آجرهای رسی پخته نشده یعنی خشت، ساخته شده‌ است. ارگ بم احتمالاً پیش از زمین‌ لرزهٔ ۲۰۰۳ میلادی، بزرگترین مجموعه خشت و گلی جهان بوده‌ است.

امنیت ارگ
هنگامی که دروازه ورودی شهر بسته بود هیج حیوان یا انسانی نمی‌توانست وارد شود. ساکنان می‌توانستند زندگی خود را در دوره‌های طولانی ادامه دهند زیرا به چاه آب، باغ‌ها و حیوانات اهلی در داخل ارگ دسترسی داشتند. هنگامی که شهر نظامی ساخته شده بود ساکنان می‌توانستند در شهر بمانند و سربازان می‌توانستند از آن دفاع کنند زیرا ارگ توسط دیوارهای بلند و برج‌ها محصور بود.

سیستم تهویهٔ مطبوع ارگ
علاوه بر نمای برجهای نگهبانی و رئوس تزئین شدهٔ دیوارهای مرتفعِ دژ در خط افق، بادگیرهای این بنا بسیار با شکوه جلوه می‌کنند. بادگیرها ساختارهای بیرون زده‌ای از بناها هستند که برای گرفتن باد و هدایت آن به داخل بناها استفاده می‌شوند. گاهی اوقات در مسیر باد به درون ساختمان حوضچهٔ آبی را تعبیه می‌کنند تا بدین شیوه درون بنا خنک شود و گرد و خاک را بزداید. برای بناهای مختلف از انواع مختلفِ بادگیر استفاده می‌شود. برای نمونه، برای بناهای کوچکتر از بادگیرهای تک‌سازه‌ای و برای بناهای بزرگتر و مهمتر از بادگیرهای چهارسازه‌ای استفاده می‌شود تا باد را از جهات گوناگون به درون بنا هدایت کنند.

زلزله سال۱۳۸۲ و کمک جهانی به بازسازی ارگ بم
زلزله سال ۲۰۰۳ در بم بیشتر از ۸۰ درصد ارگ را ویران کرد. به عنوان یک میراث فرهنگ جهانی خیلی از کشورها در جریان باز سازی آن شرکت کردند. ژاپن، ایتالیا و فرانسه جز کشورهایی بودند که از ابتدا همکاری کردند. ژاپن حدود ۱٫۳ میلیون دلار به ایران برای بازسازی کمک کرد، و با ارسال تجهیزات و ایجاد طرح سه‌بعدی از ارگ بم برای افزایش دقت نوسازی، این پروژه را پشتیبانی کرد. وزارت میراث و فعالیت‌های فرهنگی ایتالیا نیز با اجرای پروژه‌ای با بودجه‌ای در حدود ۵۰۰۰۰۰ یورو جهت مرمت و استحکام بخشی برج شماره یک (در گوشهٔ جنوب غربی دیوار پیرامونی شهر تاریخی) در مرمت ارگ تاریخی مشارکت کرد. این پروژه که با همکاری گروهی از کارشناسان ایتالیایی و ایرانی انجام شد در تابستان ۱۳۹۰ به پایان رسید. فرانسه با تهیه نقشه ارگ بم به ایران کمک کردند. بانک جهانی هم مبلغ زیادی پول به این پروژه کمک کرد. ارگ بم ایران پس از زلزله یک دهه پیش در بم به شدت تخریب شد و از آن زمان در فهرست آثار در خطر قرار گرفت، اما با توجه به مرمت‌های انجام شده در طول سالهای گذشته سازمان یونسکو در تیر ۱۳۹۲ ارگ بم را از فهرست آثار در خطر خارج شد.

بعد ار تخریب ارگ بم بر اثر زلزله، کشورهای بسیاری به بازسازی آن کمک کردند. از جمله، ایرینا بوکووا، دبیر کل یونسکو در بازدید دوره‌ای از اماکن تاریخی ۸ اردیبهشتماه ۹۳ به بم رفت. وی گفت: «یونسکو نخستین سازمانی بود که پس از زلزله بم به این شهر آمد. من آثار تاریخی استان کرمان و بم را به خوبی می‌شناسم. در مورد ارگ بم نیز اقدامات کارشناسان آغاز شده و تا سال ۲۰۱۷ ادامه دارد. برای جذب حمایت‌های مالی کشورهای خارجی بیش از پیش تلاش می‌کنیم و در این راستا از صندوق امانی ژاپن و سایر کشورها استفاده می‌کنیم.
 




منابع:
fa.wikipedia.org
irandeserts.com
tishineh.com
defence.pk

شما هم می توانید در این مورد نظر دهید: