این مسجد را باید از شاخص ترین بناهای عصر سلجوقیان در ایران دانست که در کوچه موسوم به گذر بلاغی در محله پنبه ریسه قزوین می باشد و اگر چه از بانی و تاریخ بنای اولیه آن اطلاعی در دست نیست و برخی آن را پیش از اسلام آتشگاه می دانستند، ولی بسیاری از سیاحان و باستان شناسان شرقی و غربی با عبور از قزوین، ذکری از آن به میان آورده اند. برخی ساخت این مسجد را به قرن دوم نسبت می دهند و معتقدند شاید این همان مسجدی باشد که امام رافعی و حمدالله مستوفی آن را جامع اصحاب ابوحنیفه ذکر کرده اند. این مسجد در زلزله 513 هجری قمری تخریب و گنبد آن شکاف برداشت و سپس توسط امیر زاهد خمارتاش بن عبدالله عمادی مرمت و تجدید بنا گردید و بنا به اعتقاد برخی از کارشناسان شباهت گچبری های نفیس آن به گچ بری های مسجد جامع عتیق قزوین، می تواند گواهی بر این موضوع و واحد بودن استاد آن دو اثر باشد. به گفته حمدالله مستوفی طاق بزرگ محراب مسجد را مرحوم خواجه عزالدین حنیفی ساخته و تا دوران حکومت صفویان نیز دایر بوده است و در دوره قاجار نیز با افزودن طاق نماها، گوشواره های ورودی، ایوانی در مقابل شبستان و حجره هایی در اطراف مسجد برای استفاده طلاب، تا اندازه ای رونق گرفت و مورد استفاده دوباره واقع شد. حجره های اطراف مسجد نیز تا سال 1347 باقی بود و در این سال با تخریب حجره های شمالی، مدرسه جدیدی توسط کمیسیون نظارت و فرهنگ آغاز و در پایان تنها دو حجره شرقی و غربی، جهت انبار و سرایداری باقی بود که اکنون از آنها نیز اثری باقی نمانده است. محراب و تزیینات مسجد حیدریه از جمله کتیبه ها، از نظر طرح در نوع خود جزو بهترین و نفیس ترین نمونه های هنر گچبری ایران بشمار می رود. همچنین هماهنگی طرح پیچیده گچبری و سادگی طرح آجر کاری کم نظیر است و کتیبه های کوفی این مسجد که بشکل کوفی گلدار، کوفی گل و برگدار و کوفی پیچیده گچبری شده اند. مقصوره مسجد حیدریه تنها بازمانده شکوه این مسجد بوده که در دوره های بعد تخریب گردیده و قسمت های دیگر بدان ملحق شده، گنبد رفیع مقصوره فرو ریخته و برای حفاظت ظرایف تزیینات آن، سقفی شیروانی بر آن بنا نموده اند. قسمت میانی بنا نیز یک هواکش قرار گرفته که رطوبت موجود در بنا را کنترل می کند و سقف شبستان مسجد مسطح است و به کمک تخته های مربع شکل بزرگ چوبی پوشیده شده است که این سطح بر روی چهار فیلپوش که در گذشته گنبد را نگه می داشته قرار دارد. مسجد حیدریه قزوین بنایی آجری و درز آجرها به شکل زیبایی با گچ بندکشی و دیوارهای داخلی آن با طاق نماهای مقرنس دار و کتیبه های بسیار زیبایی تزیین شده است. کتیبه های شش طاقنمای کوچک، از آیات سوره حشر است که به خط بسیار زیبای نسخ به طور برجسته گچبری شده است. یک کتیبه سراسری به خط کوفی، تمام دیوارهای ایوان را می گردد و نظیر کتیبه مقصوره مسجد جامع کبیر قزوین است. در دیوار جنوبی مسجد حیدریه، محرابی واقع است که از نظر طرح و نوع کار، بهترین نمونه هنری گچبری می باشد. در اطراف محراب و در داخل باندها، شش کتیبه به خط نسخ و کوفی، کوفی گلدار، کوفی گل و برگ دار و کوفی پیچیده است که از نظر فرم و حالت، جلوه گر یک دنیا زیبایی است. سبک معماری و نوع مصالح بکار رفته در این مسجد را می توان منسوب به سبک معماری ابنیه مذهبی در دوره خلفای عباسی دانست. بناهای دوره بنی عباس از حیث تکنیک، مصالح و تزیینات بطور کامل ایرانی محسوب می شوند، استفاده از طاق، گنبد و ایوان در این دوران تاثیرپذیری از هنر ساسانی را نمایان می کند. در عهد ساسانیان گنبد، عنصر اصلی معماری بوده و بر روی چهار پایه ای که به وسیله چهارقوس به هم متصل می گردید، بنا می شده است. بطور کلی در این بنا تنها دو عامل تزیینی مشاهده می شود، یکی آجری و دیگری گچی و آنچه به زیبایی مسجد حیدریه کمک بسیار می کند، تناسب گچبری و تزیینات آجری آن است که در تمام بخش های شبستان به وضوح دیده می شود. مسجد م- مدرسه حیدریه به شماره 200 به ثبت تاریخی رسیده است.
منابع:
شهرداری قزوین
irna.ir
