این مسجد در دوره بیست ساله سلطنت عمر و لیث صفاری در سال ۲۸۱هـ .ق ساخته شده است. بعدها شاه اسحق اینجو در سال ۷۵۲ هجری قمری ساختمانی در میان مسجد بنا کرد که آنرا خدایخانه یا دارالمصحف می نامند و مکان نگهداری قرآن مجید و مکان تلاوت آن بوده است .
کتیبه سنگی آن از نمونه‌های ارزنده هنر خطاطی بشمار می‌رود. این کتیبه به خط یحیی الجمالی الصوفی خطاط نامدار زمان شاه اسحق نوشته شده و حاوی جملاتی در شان قرآن مجید است.
خدایخانه اتاق مکعب گونه ای است که دور تا دور آن را ایوانی به پهنای دو متر فرا گرفته است. در چهار گوشه بیرونی آن چهار ستون گرد و مناره مانند قرار گرفته است. سقف ایوانهای شرقی و غربی آن هر یک به وسیله چهار ستون و سقف ایوان های شمالی و جنوبی آن به وسیله دو ستون سنگی پابرجا شده اند. ابعاد این ساختمان همراه با ایوان هایش از بیرون ۱۰×۱۲ متر و ابعاد اتاق میانی ۶×۸ متراست.در میانه این ضلع تاق نمای بلندی قرار دارد که آن را تاق مروارید گویند. این تاق دارای دو گلدسته بلند و زیباست و سقف آن به وسیله آجر، مقرنس کاری شده است. طرف مغرب این تاق نما دالان در شمالی (در دوازده امام) و پنج تاق نمای دیگر است. در شرق تاق مروارید شبستانی بزرگ قرار دارد که دارای پنج در آهنی شبکه ای است و محراب آن از سنگ میباشد و بخش شمالی آن دو طبقه است. ده تاق نما در درازای این ضلع ساخته شده که یکی از آنها دالان در ورودی قدیمی است. در وروردی این ضلع به بازار جدید شاهچراغ ختم می شود که پشت آنها شبستانی باریک است. پشت آن نیز شبستانی باریک و قدیمی است که هر دو سوی آن دو طبقه است و سقف آن آجری می باشد و در آخر آن محرابی قرار دارد که منبر چوبی ۱۳ پله ای نیز در کنار آن قرار دارد. در دو سوی محراب دو ستون سنگی مارپیچ وجود دارد و سقف محراب با کاشی آبی مقرنس کاری شده است. در مغرب سردر جنوبی، شبستان بزرگ و جدیدی ساخته شده است. این شبستان دارای یک منبر دوازده پله ای از جنس آهن و سنگ مرمر است. محراب زیبای آن نیز در سمت راست منبر قرار دارد. روی دیوارها و محراب آن ۱۳ آیه و احادیث نبوی بر روی کاشی با خط ثلث و نسخ نوشته شده است.در میان این ضلع تاق نمای پهن و بلندی است که در پیشانی آن کاشی کاری های زیبایی انجام گرفته است. در درون آن هفت تاق نمای کوچک و یک راه پله است و در سمت چپ آن چهار تاق نمای کوچک و ایوانی در پشت آنها قرار دارد. در سمت راست آن نیز چهار تاق نمای کوچک است که یکی از آنها در خروجی مسجد است.
مسجد جامع عتیق با مرور زمان و در اثر زلزله های متعدد در دوره های متعدد رو به ویرانی نهاده که تاکنون نیز چندین بار مرمت شده است. تاریخچه مرمت این مسجد با توجه به کتیبه های موجود عبارت است از:
۱- در سال ۹۷۳ هجری قمری در زمان حکومت شاه طهماسب اول صفوی.
۲- در سال ۱۰۲۶ هجری قمری و ۱۰۲۷ هجری قمری در زمان حکومت شاه عباس کبیر.
۳- در سال ۱۰۹۲ هجری قمری در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی.
در سال ۱۳۱۸ هجری شمسی از جانب اداره باستان شناسی فارس.
منابع
صدا و سیمای استان فارس
fa.wikipedia.org
aryazamyn.com
citypedia.ir
