استان سیستان و بلوچستان بخشی از سرزمین كهن ماست كه مجموعهای از یادمانهای مادی و معنوی تاریخی این مرز و بوم را از دورترین دوران تاكنون در سینه خود حفظ كرده است. در بیشتر منابع ادبی و تاریخی نیز از سیستان و بلوچستان یاد شده است.
بمپور در 22 كیلومتری غرب ایرانشهر قرار گرفته و رودخانه با اهمیت بمپور كه ازكوههای شمالشرقی ایرانشهر سرچشمه میگیرد، از جنوب بمپور به طرف غرب جریان می یابد و در انتها به هامون جازموریان میریزد.
بمپور ناحیهی جلگهایست كه 510 متر ازسطح دریا ارتفاع دارد و ارتفاعاتی در حدود 1700 متر زمــــینهای جنوبی آن را پوشانده است. آب و هوای آن به طور كلی گرم و نسبتا مرطوب است که از مراكز عمده صادرات خرما، تره بار و غلات محسوب می شود.
بمپور از چندین آبادی به هم پیوسته تشكیل شده است. از قدمت این شهر اطلاع دقیقی در دست نیست.
قلعه بمپور
قلعه بمپور ایرانشهر در شمال شهر بمپور واقع شده و این قلعه معروفترین و در عین حال مهمترین قلعه در سراسر بلوچستان محسوب می شود که بر فراز تپه ای مصنوعی در استان سیستان و بلوچستان ساخته شده است. قلعه بمپور یکی از قلعه های نظامی مهم کشور است که در ۲۲ کیلومتری غرب ایرانشهر و یک کیلومتری شمال شهر بمپور در استان سیستان و بلوچستان قرار دارد.
این قلعه بر روی یک تپه مصنوعی به ارتفاع ۸۰ متر واقع شده و به لحاظ همین موقعیت استراتژیک می توانسته در مقابل هجوم بزرگ ترین قشون نظامی نیز مقاومت نماید.
شباهت بنای قلعه بمپور با بناهای دوره ساسانی منطقه از جمله قلعه دختر کرمان و قلعه بم نشان می دهد که تاریخ این قلعه به دوره ساسانی نیز میرسد.
قلعه بمپور علاوه بر برخورداری از موقعیت استراتژیک، تنها حدود ۲ کیلومتر با رودخانه بمپور فاصله دارد که این امر موقعیت جالب توجهی به آن بخشیده است.
اگرچه مردم بلوچستان بر این باورند که این قلعه توسط نادر شاه افشار ساخته شده و با وجود این که نادرشاه اجازه ساخت قلعه ای را در منطقه بمپور به نصیرخان براهویی داد، اما بنای قلعه بمپور بسیار کهن تر از آن است. گفتنی است در سال ۱۹۶۰ میلادی، یک دیرینه شناس انگلیسی بخشی از سراشیبی تپه زیر قلعه بمپور را مورد کاوش قرار داد و آثاری از دوران آغازین تاریخ بدست آورد.
وجه تسمیه
در برخی از افسانههای محلی بمپور را مربوط به بهمن (پسر اسفندیار) میدانند که اول بهمن پور بوده و به مرور زمان به بمپور تبدیل گشته است و همچنین بر طبق اظهار نظر بسیاری از فضلای ایران و به استناد کتب تاریخی در قدیم الایام این محل را بن پهل مینامیدهاند که به معنی شهر آخر است و با بررسی آثار مکتوب گذشتگان نام باستانی این محل بن پهل بوده که با گذشت زمان به بن فهل، بن فول، بنفور، بنپور، و به بم پور (Bompour) تغییر نام پیدا کرده است که امروزه فارسی زبانان به اشتباه آن را بمپور(bam pour) میخوانند.
مشخصات معماری
خصوصيات معمارى: مصالح بكار رفته در اين قلعه خشتخام و گل رس بوده كه برروى يك تپه مصنوعى احداث شده است ديوارهاى غربى و شرقى در هر رأس داراى برجهاى استوانهاى مىباشند. از چهار برجك ديدهبانى تنها دو برجك آن به ارتفاع 2 متر باقى ماندهاند. در داخل قلعه يك رديف از اتاقهاى چسبيده به ديوار قلعه براى امور مختلف در نظر گرفته شدهاند. يك حلقه چاه نيز در درون قلعه وجود دارد ارتفاع تپه مصنوعى كه قلعه روى آن قرار گرفته 80 متر است.
قلعه از سه قسمت تشكيل شده است: 1- قسمت انتهايى كه از ديوارهاى اصلى و دربهاى ورودى و خروجى و چند عدد برج و بارو براى حفاظت قلعه تشكيل شده است.2- قسمت وسط كه محل خانههاى مسكونى بوده و داراى برج و بارو نيز بوده است.3- قسمت فوقانى كه ويژه فرماندهان و حاكم قلعه بوده و بيشترين نقش ديدهبانى از برج و باروهاى اين قسمت به دليل ارتفاع زياد صورت مىگرفته است. در محوطه قسمت فوقانى چاهى عميق ديده مىشود كه اكنون پس از گذشت چندين سال پر نشده است. در گذشته در داخل چاه يك محوطه سنگ فرش بوده كه داراى سوراخى براى عبور نيروهاى قلعه در هنگام محاصره قلعه توسط دشمنان به خارج بوده است كه در حال حاضر بعلت حركت شنهاى روان و گذشت زمان مسدود شده، اما چاه به قوت خود باقى است. ديوارهاى شرقى و غربى آن داراى فاصله زيادى از هم مىباشند و در سمت جنوب به يكديگر نزديكتر هستند و ضلع جنوبى در واقع كوچكترين ضلع قلعه است. هر طرف داراى برجى استوانهاى بوده كه روى هم ده برج بودهاند. بزرگترين برج قطرش به هشت قدم مىرسد و توپ در اين مكان قرار داشته است. ديوار اصلى همه اطاقها را در بر گرفته است. در صحن حياط جنوبى يك رديف اطاق و بالاتر از ديوار خراب شده، چندين اطاق وجود دارد. در قسمت بالا كه ارگ ناميده مىشود چندين اطاق بصورت رديفى در كنار يكديگر قرار دارند و با پنجرههايى به خارج احاطه دارند.
قلعه بمپور از نظر ارتفاع به دو قسمت تقسيم مىشود:
1- صحن پايين كه محل درب ورودى است و در جانب شرقى قرار دارد و چندين برج آن را دربر گرفته اند. در جنب درب ورودى چندين اطاق جلب نظر مىكنند. داخل صحن پايين يك محوطه زيرزمينى ديده مىشود كه دهانهاش شبيه به چاه است كه احتمالاً از راه اين چاه كه به بيرون وصل بوده در مواقع ضرورى استفاده مىكرده اند.
2- قسمت فوقانى قلعه كه محل زندگى حاكم، فرماندهان و مقربان بوده است كه از صحن پايين بلندتر بوده و ديدهبانى از اين نقطه بر روى يك برج گرد صورت مىگرفته است اين قسمت بر تمام اطراف اشراف دارد. ديوارها و برجها داراى سوراخهايى بودهاند كه از اين محلها به سمت دشمن تيراندازى مىكرده اند.
قلعه بمپور در زمان های مختلف مورد تهدید و تخریب قرار گرفته و آسیب هایی به آن وارد شده ولی قلعه بمپور با توجه به حوادث مختلف همچنان استوار و با صلابت پابرجا در ایرانشهر ایستاده است.
این قلعه در زمان فرمانروایی سلجوقیان مورد استفاده بوده و بارها در زمانهای مختلف به ویژه در دوره قاجاریه محاصره و به توپ بسته شد. در سال ۱۲۵۷ با شورش آقاخان محلاتی و حمایت محمد علی خان (حاکم بمپور)، حبیب الله خان شاهسون (امیر توپخانه ارتش قاجار) به این قلعه یورش برد که این امر صدمات جدی به قلعه وارد نمود اما کاملاً ویران نشد. در سال ۱۳۰۷ خورشیدی نیز یک نیروی نظامی به سرکردگی سر تیپ امان الله خان جهانبانی قلعه را به توپ بست و این قلعه تاریخی را به ویرانه ای مبدل ساخت.
منابع:
citypedia.ir
fa.wikipedia.org
irandeserts.com
tishineh.com
cloob.com
