نادرقلی ملقب به تهماسب قلی خان و نادر شاه افشار از ایل افشار خراسان از ۱۱۱۴ تا ۲۸یا ۳۰ خرداد ۱۱۲۶ خورشیدی ، پادشاه ایران و بنیانگذار دودمان افشاریه است. او از مشهورترین پادشاهان ایران، پس از اسلام است و بسیاری از مورخین او را قدرتمندترین پادشاه ایرانی بعد اسلام می دانند که سرکوب افغان ها و بیرون راندن عثمانی و روسیه از کشور و تجدید استقلال ایران و نیز فتح هندوستان و ترکستان و جنگهای پیرزومندانه او سبب شهرت بسیارش گشت. به او در اروپا لقب «آخرین جهانگشای شرق»، «ناپلئون ایران» و «اسکندر دوم» نیز داده اند.
مقبره كنونی نادرشاه واقع در ضلع شمال غربی چهارراه شهدا (نادری سابق) است كه پس از حرم حضرت رضا (ع) مهمترین مکان توریستی-تاریخی شهر مشهد تلقی می شود.
زندگینامه نادر شاه افشار
نادر شاه افشار در ۲ آذر ۱۰۶۷ در ایل افشار در درگز خراسان به دنیا آمد.
اَفشار یا اوشار یکی از ایل های بزرگ و ترک تبار خراسان است که در زمان شاه اسماعیل صفوی همراه با شش ایل بزرگ از آناتولی عثمانی به ایران آمدند و پایه های سلسله صفوی را بنیاد گذاردند. این ایل به دو شعبه بزرگ تقسیم می شد: یکی قاسملو و دیگری قرخلو؛ نادر شاه افشار از شعبه اخیر بود. طایفه قرخلو را شاه اسماعیل از آذربایجان به خراسان کوچاند و در شمال آن سرزمین، در نواحی ابیورد و درگز و باخرز تا حدود مرو مسکن داد؛ تا در برابر ازبکان و ترکمانان مهاجم سدی باشند. شمار زیادی از این ایلها در زمان شاه عباس اول در ایل شاهسون ادغام گشتند.
نام اصلی او «نادرقلی» بود و بنا به یک روایت غیرمستند، هنگامی که هنوز به ۱۸ سالگی نرسیده بود همراه با مادرش در یکی از یورشهای ازبک های خوارزم به اسارت آنها درآمد. او بعد از مرگ مادرش از اردوگاه ازبکان گریخت و پس از آن با جوانان آزادیخواه هم پیمان شد و درخراسان در خدمت حکمران ابیورد، باباعلی بیگ بود. او گروه کوچکی را به دور خود جمع کرد و بعد از کنترل چند ناحیه خراسان، خود را «نادرقلی بیگ» نامید.
در اواخر دوره صفوی موقعی که افغانها و روس ها و عثمانی ها بعلت بی کفایتی آخرین شاهان صفوی از اطراف بایران دست انداخته بودند و مملکت در نهایت هرج و مرج بود، یک عده سوار با خود همراه کرد و با طهماسب صفوی هم پیمان شده فتنه های داخلی را خواباند افغانها را هم بیرون کرد.
شاه طهماسب صفوی از شهرت و اعتبار نادر در بین مردم دچار رشک و حسادت گشت و برای نشان دادن قدرت خود با لشکری بزرگ به سوی عثمانی تاخت و در آن جنگ هزاران سرباز ایرانی را در جنگ چالدران بدلیل عدم توانایی به کشتن داد و خود از میدان جنگ گریخت.
نادر با سپاهی اندک و خسته از کارزار از مشرق به سوی مغرب ایران تاخت و تا قلب کشور عثمانی پیش رفت و سرزمینهای بسیاری را به خاک ایران افزود و از آنجا به قفقاز تحت اشغال روس ها رفت که با کمال تعجب دید روسها خود پیش از روبرو شدن با او پا به فرار گذاشته اند در مسیر بر گشت در سال 1148 در دشت مغان در مجلس ریش سفیدان ایران از فرماندهی ارتش استعفا نمود و دلیلش اعمال پس پرده خاندان صفوی بود .
خود عازم مشهد شد در نزدیکی زنجان سوارانی نزدش آمدند و خبر آوردند که مجلس به لیاقت شما ایمان دارد و در این شراط بهتر است نادر همچنان ارتش دار ایران باقی بماند و کمر بند پادشاهی را بر کمرش بستند.
او سه بار به هند اخطار نمود که افسران اشرف افغان را که حدودا 800 نفر بودند و در قتل عام مردم ایران نقش داشتند را به ایران تحویل دهد که در پی عدم تحویل آنها سپاه ایران از رود سند گذشتند و هندوستان را تسخیر نموده و 800 متجاوز افغان را در بازار دهلی به دار زدند و بازگشتند. نادر شاه در هند حکومت محمد گورکانی را به او بخشید و گفت ما متجاوز نیستیم اما از حق مردم خویش نیز نخواهیم گذشت محمد گورکانی بخاطر این همه جوانمردی نادر از او خواست هدیه ای از او بخواهد و نادر قبول نکرد و در پی اصرار او گفت جوانان ایران به کتاب نیاز دارند. سالها حضور اجنبی تاریخ مکتوب ما را منهدم نموده است. محمد گورکانی متعجب شد و علاوه بر کتابها جواهرات بسیاری نیز به نادر هدیه کرد که بسیاری از آن جواهرات اکنون پشتوانه پول ملی ایرا ن در بانک مرکزی ایران است.
نادرشاه در اواخر سلطنت خویش، فرزند رشید خود نادر قلی میرزا را از روی سوء ظن کور کرد و به همین دلیل به شدت تند خو شد و سرانجام بعد از دوازده سال سلطنت در یازدهم جمادی الثانی به دست پنج تن از سران قزلباش کشته شد.
او توانست از خراب آبادی که دشمنان برایمان ساخته بودند کشوری باشکوه بسازد. نام او همیشه برای ایرانیان آشنا و افتخار آفرین خواهد بود.
کاخ خورشید یا عمارت خورشید نیز که یکی از زیبا ترین کاخ های موجود در ایران است، به دستور نادرشاه افشار در اوایل سلطنتش در سال ۱۱۰۸ خورشیدی ساخته شده است. این کاخ در شهر کلات و در ۱۵۰ کیلومتری شهر مشهد استان خراسان رضوی قرار گرفته است.
آرامگاه نادرشاه
نادر در نظر داشت که بر سر گور خود بنایی همانند تاج محل در هند بسازد و دستور داد که از مراغه سنگ های آن را حمل کردند، ولی در زمان حیاتش کار بنای آرامگاه پایان نیافت و پس از مرگش اخلاف او چنان منحط بودند که باغ آرامگاه او را بین خود تقسیم کردند و فروختند. درها را ربودند و موقوفات وی را نیز تصاحب کردند. آقا محمد خان قاجار نیز پس از به قدرت رسیدن، بقایای جسد وی را به تهران پایتخت قاجاریان برد تا هیچ فرصتی را برای اهانت به وی از دست ندهد.
در زمان حکومت قوام السلطنه، بنای دیگری بر آرامگاه نادرشاه ساخته شد و استخوانهای او را از تهران به مقبره مزبور حمل کردند. ساختمان جدید که در محل فعلی آرامگاه وی قرار داشت مدتی بر پا بود تا اینکه انجمن آثار ملی ایران در سال ۱۳۳۵ خورشیدی درصدد بر آمد آرامگاهی مناسبِ شأن نادرشاه برای وی در همان محل مقبره قبلی ساخته شود. این کار از سال ۱۳۳۶ شروع و در سال ۱۳۴۲ به پایان رسید. ساختمان جدید آرامگاه نادر شاه افشار در تاریخ ۱۲ فرودین ماه سال ۱۳۴۲ با حضور محمد رضا پهلوی به همت انجمن آثار ملی ایران در باغ نادری بازگشایی شد.
این اثر در باغی به مساحت 14400 متر مربع ساخته شده و شامل سكویی دوازده پله ای، مقبره، پوششی خیمه مانند بر روی قبر، سكویی مرتفع در مجاور قبر با مجسمه نادرشاه سوار بر اسب و سه تن دیگر در پی او، یك غرفه فروش كتاب و دو تالار برای موزه است. بنا کلا روی سکویی که از کف زمین در حدود ۲ متر بالاتر است قرار گرفته است.
به همت انجمن آثار ملی و بر اساس طرح معماری زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون و استاد ابولحسن حان صدیقی مجسمه ساز شهیر معاصر، بنای آرامگاه فعلی نادرشاه در همان مکان قدیمی آن ساخته شد. از ویژگی های جالب توجه آرامگاه و موزه آن معماری منحصر به فرد و خلاقانه آن است. زنده یاد مهندس هوشنگ سیحون طراح و معمار این بنا با کنار هم قرار دادن نمادها و نمودهای تاریخی در یک ساختار منسجم و هماهنگ اثری بدیع ایجاد نموده است که به جرأت می توان آنرا یکی از نمونه های فاخر معماری نوین ایران به شمار آورد. ماده اصلی ساختمان از سنگ خارای منطقه کوهسنگی شهر مشهد است که از مقاوم ترین و سخت ترین سنگ های ایران می باشد که نمادی است از صلابت، شخصیت و قدرت روحیه نادرشاه افشار. طرح کلی آرامگاه یک شش ضلعی متناسب است که شکل خیمه نادر و سیاه چادرعشایر را تداعی می کند. در ساخت ستونهای تالار آرامگاه از کلاه سربازان قزلباش عهد افشاریه الگوبرداری شده است. همچنین سنگ قبر نادرشاه بر اساس طرح و شکل الماس دریای نور یادگار گرانبهای نادرشاه از فتح هندوستان حجاری شده است.
ساختمان آرامگاه نادر شاه از قسمت مرکزی که محل تدفین نادرشاه میباشد و دو تالار موزه تشکیل شده است که یکی از آنها موزه اسلحه دوره های مختلف تاریخ ایران و دیگری موزه اسلحه و آثار مربوط به دوران نادرشاه را نمایش میدهد.
در بدو ورود مجسمه برنزی و زیبای نادرشاه افشار و سربازانش نظرتان را به خود جلب می کند. این مجسمه اثر استاد ابولحسن خان صدیقی است که بر فراز برج آرامگاه نصب شده و یکی از شاهکارهای هنر مجسمه سازی ایران به شمار می آید. وزن مجسمه 14100 کیلوگرم است که با نظارت استاد صدیقی در محل کارخانه ریخته گری برونی ایتالیا انجام پذیرفت، این مجسمه با الهام از اندیشه های اتحاد ایرانیان طراحی و ساخته شده است، به این ترتیب که در پیشاپیش، نادرشاه سوار بر اسبی سرکش و در قامت رهبری مقتدر در حال حمله است و پشت سر وی سه سرباز با لباس اقوام ایرانی که هر یک سلاحهای متداول در آن دوران را بدست گرفته اند دیده میشوند.
تالارها :
باغ موزه نادری شامل دو تالار می باشد که محل نمایش آثار و اشیاء متعلق به اواخر عهد صفوی و دوران افشاری و پس از آن است و عمدتاً شامل نسخ خطی نفیس از جمله تاریخ جهانگشای نادری اثر میرزا مهدی خان استرابادی، سکه ها، خنجر و انواع تفنگ سرپر، تپانچه، توپهای جنگی و اشیایی در ارتباط با روحیه جنگاوری و دلاوریهای نادرشاه می باشد. همچنین در محوطه باغ موزه آرامگاه کلنل محمد تقی خان پسیان سردار شجاع خراسان قرار دارد.
ستونهای اطراف تالار نیز به صورت هشت ثلث با چهار قاعده در بالا و پايین نشانه ای از کلاه نادر است.
نماد مقاومت :
در پای برج آرامگاه نادر لوله توپ جنگی قرار دارد که توسط دلیر مردان ایرانی از متجاوزان پرتقالی به غنیمت گرفته شد و از نظر هنری هم اثری ممتاز به شمار می رود، این توپ در زمان سلطنت فیلیپ دوم پادشاه اسپانیا و پرتقال در سال 1591 میلادی ساخته شده است.
جواهرات اهدایی هند:
الماس نور، دریای نور و تخت طاووس از جمله جواهرات گرانبهایی بود که نادرشاه از هندوستان به ایران آورده بود.
1- الماس دریای نور با وزن تقریبی 182 قیراط یکی از بزرگترین الماسهای حال حاضر در جهان می باشد که امروزه در موزه جواهرات ملی ایران نگهداری می شود.
2- الماس کوه نور که وزن کنونی آن 108 قیراط می باشد که امروزه در زمره جواهرات سلطنتی انگلستان در زیر زمین برج لندن نگهداری می شود.
3- تخت طاووس که از تخت های جواهر نشان بود، پس از مرگ نادر توسط غارتگران تخریب و به یغما رفت.
چه کارهایی میتوانید در این مکان انجام دهید؟
در ابتدای ورودی باغ موزه نادری اطاقکی وجود دارد که لباس مردان و زنان و زره و کلاه خود و تبرزین دوران افشاری را در اختیار بازدید کنندگان قرار می دهند تا در کسوت سرباز افشاری عکس یادگاری بگیرند. همچنین در ضلع شرقی باغ غرفه های صنایع دستی متعدد استان خراسان وجود دارد که می توانید از آن مکان بازدید و خرید نمایید.
آدرس و موقعیت مکانی
این مجموعه در چهار راه شهدا (نادری سابق) واقع است. برای رسیدن به موزه باغ نادری در هر کجای مشهد که هستید کافیست که تابلوهای حرم مطهر را دنبال کنید. یک چهار راه بالاتر از حرم، چهار راه شهدا قرار دارد که آرامگاه نادر و موزه باغ نادری در آن واقع شده است. اگر با قطار وارد مشهد شدید فاصله چندانی با آرامگاه نخواهید داشت و اگر با مترو و یا اتوبوس تردد می کنید نزدیک حرم پیاده شوید و تا چهار راه شهدا پنج دقیقه پیاده روی دارید.
مکانهای دیدنی و زیارتی مشهد:
مسجد گوهرشاد، حرم امام رضا، آرامگاه خواجه ربیع، پارک ملت مشهد، بوستان طبیعی هفت حوض، پارک وکیل آباد مشهد و...
منابع:
mashhadtourism.net
karim-zare.blogfa.com
beytoote.com
fa.wikipedia.org
citypedia.ir
razavi-chto.ir
tishineh.com
