مسجدی که امروزه به یادگار مانده، از مساجد دو ایوانی سبک خراسانی است که ایوان شرقی و پایاب مسجد در زلزله ای مهیب در اوایل دوره صفویه فرو ریخت و به جز ایوان قبله و گنبد خانه های طرفین آن، سه ضلع دیگر در دوره صفوی با کمی عقب نشینی از هر ضلع، مجدداً بازسازی شده اند.
معماری و تزئینات آجرنمای ایوان غربی آن مربوط به قرن پنجم و ششم هجری قمری و دوره سلجوقی است و در جبهه شرقی آن، در اوایل دورهٔ قاجار شبستانی به نام شبستان آخوند ملااکبر ساخته شده است. این شبستان دارای صد ستون قطور بوده که در زمین لرزهٔ سال ۱۳۴۷ به کلی تخریب شده است.
ایوان این مسجد ۱۶ متر ارتفاع دارد و پوشش آن طاق و تویزه است که از ویژگیهای سبک معماری خراسانی است. آجرنمای تزئینی این ایوان، تکرار یک شکل هندسی در قالب های ۶۰ در ۶۰ سانتیمتر است. در فضاهای خالی این نمای آجری، قطعات کاشی جای داشته که امروزه به جز ۳ یا ۴ قطعه (آن هم به طور نا منظم)، هیچ اثری از کاشی ها دیده نمی شود. در نمای پوشش داخلی ایوان، آثاری از نقاشی بر روی گچ مشاهده میگردد.
در قسمتی دیگر از این مسجد بخش زمستانی آن قابل مشاهده است که شبستان بزرگ با ستون هایی به قطر دو متر است؛ صد ستون، سقف سنگین گلی این شبستان را نگه داشته اند. برای استفاده از نور، سنگ های مرمر شفافی که مانند شیشه نور را به داخل بنا می تابانند، بین ستون ها در سقف شبستان نصب شده اند. این نوع معماری، فقط مختص این مسجد است.
شهر فردوس مرکز شهرستان فردوس، در استان خراسان جنوبی است. این شهر در فاصله ۳۴۵ کیلومتری جنوب مشهد و ۱۹۵ کیلومتری شمال غربی بیرجند و در مسیر محور اصلی ارتباطی استان های یزد، کرمان، اصفهان، بوشهر، هرمزگان و فارس به مشهد واقع شده است. فردوس که تا ۱۳۰۸، تون نامیده می شده، امروزه به خاطر انار و زعفران مرغوب شناخته شده است.
منابع:
fa.wikipedia.org
shabestan.ir
iranplanner.com
mag.chandpar.com
gardeshname.shazdemosafer.com
