حسین مَلِک معروف به حاج حسین آقا ملک، موسس موزه و کتابخانه ملک به همراه املاک و مستغلات وقف آستان قدس رضوی در سال ۱۳۱۶ می‌باشد. ملک زادهٔ سده سیزده و درگذشته به سال ۱۳۵۱ هجری خورشیدی، فرزند ارشد حاج محمد کاظم ملک‌التجار بود. در عنفوان جوانی در معیت پدر خود به مكه معظمه مشرف شد و از آن تاریخ به حاج حسین‌آقا ملک معروف گردید. وی از طرف پدر جهت رسیدگی و ادارۀ املاک در خراسان، به مشهد رفت و آنجا ازدواج کرده مقیم شد.
مرحوم ملك از ابتدای عمر به مطالعه و جمع‌آوری كتب علاقمند بود و این عشق و علاقه را تا آخر عمر حفظ نمود و این خود مقدمه‌ای برای تأسیس و تكوین تدریجی كتابخانه گرانقدری شد كه امروزه شهرت جهانی دارد. شایان ذکر است که ایشان کتابی را ندیده و نخوانده به مخزن نمی‌فرستاد. مرحوم محمدتقی دانش‌پژوه و مرحوم ایرج افشار که فهرست نسخ خطی کتابخانه را تهیه کرده بودند، اظهار داشته‌اند که: «هرگاه از نظر تاریخ تحریر یا نام نویسنده و غیره به مشکل برمی‌خوردیم به نوشته ملک در حاشیه کتاب مراجعه می کردیم».
بزرگترین موقوفات آستان قدس رضوی موقوفات حاج حسین آقا ملک است. در نشان دادن وسعت و بزرگی این دارایی ذکر همین نکته کافی که برای ادارۀ آن بیش از 169 پرسنل به خدمت گمارده شده اند. از جملۀ این موقوفات می توان به؛ قسمتی از سرای امیر در بازار تهران، چهارده باب دکان در جوار کتابخانه ملک واقع در بازار بین‌الحرمین، اراضی مزروعی و باغ‌های چناران، موقوفات تربیت جام (سجادیه)، موقوفات فریمان و اراضی دیگر اشاره نمود. ذکر این نکته بجاست که از محل درآمد این موقوفات کتابخانه ملک و بیمارستان چناران در مشهد اداره میشود. علاوه بر این موقوفات، خدمات گسترده و ارزندۀ آن مرحوم به دیگر مؤسسات شهر مشهد و تهران شامل مواردی چون: اهداء زمین جهت احداث باغ ملی مشهد، پارک جنگلی وکیل آباد، احداث شیرخوارگاه، اهداء زمین به فرهنگیان و اداره مخابرات مشهد جهت احداث خانه و اهداء باغ و عمارت مجلل پدری در شهر ری به مؤسسۀ فرهنگی آن شهرستان می باشد.
کتابخانه و موزه ملی ملک تا سال ۱۳۷۵ در خانه ملک برپا بود. اما حاج حسین از آغاز کار، گسترش آن را از نظر دور نداشت و بنای ساختمانی بزرگ تر را پیش بینی کرد. بنابراین در ۲۹ تیرماه ۱۳۲۳ قطعه زمین بزرگی را در باغ ملی تهران (محل کنونی مؤسسه) برای ساختمان جدید کتابخانه و موزه وقف کرد.
احداث ساختمان جدید در زمان حیات حاج حسین ملک ممکن نشد. تا این که آستان قدس رضوی طراحی و بنای ساختمان جدید را در سال ۱۳۶۴ آغاز کرد و در ۱۳۷۵ به پایان برد.
از نظر ساختار تشکیلاتی، مؤسسه کتابخانه و موزه ملی ملک مؤسسه ای غیر دولتی و غیرانتفاعی است که همچون سایر مؤسسات فرهنگی آستان قدس رضوی بر اساس وقف نامه زیر نظر مستقیم تولیت آستان قدس رضوی اداره می شود.
شایان ذکر است که کتابخانه و موزه ملی ملک در آستانه روز جهانی موزه و هفته میراث فرهنگی به شبکه بین‌المللی موزه‌های جهان (Museum Of The World) پیوست.
به گزارش روابط عمومی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک، موقوفه آستان قدس رضوی، شبکه اطلاع‌رسانی «موزه‌های جهان» وب‌سایتی معتبر به شمار می‌آید که اطلاعات و آگاهی‌های روزآمد را درباره موزه‌ها و گالری‌های بزرگ جهان را دربرگرفته است. اطلاعات بازدید، نمایشگاه‌ها، رویدادها و راهنمای موزه‌های بزرگ سراسر جهان در شبکه اطلاع‌رسانی «موزه‌های جهان» به آگاهی بازدیدکنندگان میرسد.
کتابخانه
کتابخانه ملی ملک با داشتن ۱۹ هزار عنوان نسخه خطی نادر و نفیس، یکی از شش گنجینه بزرگ نسخ خطی ایران است. چهار کتابخانه دیگر عبارت اند از کتابخانه ملی، کتابخانه آستان قدس رضوی، کتابخانه مجلس شورای اسلامی، کتابخانه مرحوم آیت الله مرعشی نجفی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران. در این میان، امتیاز کتابخانه ملک به نفاست و ارزش هنری آثار است.
همچنین این کتابخانه دارای حدود ۷۰ هزار کتاب چاپی، ۳۴۰۰ کتاب چاپ سنگی و ۵۴۸ عنوان نشریه ادواری در ۴۰۰۰ مجلد است. بخش قابل توجهی از کتاب های چاپی متعلق به پیش از سال ۱۳۲۰ خورشیدی هستند و در زمره نخستین کتاب های چاپی ایران قرار می گیرند. کتابخانه ملک پیوسته با خرید کتاب های خطی و چاپی از محل عواید موقوفات ملک غنی تر می شود.
غیر از مخازن کتاب و تالارهای مطالعه، بخش های مجهزی هم برای انجام امور فنی از قبیل مرمت نسخ خطی، عکاسی و تهیه میکروفیلم، صحافی، جلدسازی و ... ایجاد شده اند. در کنار این بخش ها انتشارات مؤسسه از سال ۱۳۴۸ برای چاپ و نشر نسخ خطی موجود در کتابخانه و آثار پژوهشی مرتبط با آن ها تأسیس شده است.
بهره‌گیری از کتابخانه
به آگاهی مراجعه‌کنندگان گرامی تالارهای کتابخانه میرسد که ورود به تالارها و بهره گیری از خدمات آنها با ارائه یکی از مدارک شناسایی زیر امکانپذیر است:
1- شناسنامه
2- کارت ملی
3- گواهی‌نامه رانندگی
4- گذرنامه (پاسپورت)
5- معافیت یا پایان سربازی (برای آقایان)
برای دریافت آگاهی های بیشتر در این باره می توانید با روابط عمومی موسسه به شماره تلفن 66751291 تماس بگیرید.
موزه
موزه ملی ملک از شش مجموعه بدین شرح تشکیل شده است:
۱- مجموعه سکه شامل ۳ هزار قطعه سکه و مدال ایرانی از سده ششم پیش از میلاد تا دوران پهلوی و نیز سکه هایی از یونان، جانشینان اسکندر، امپراتوری بیزانس، خلفای اسلامی و امپراتوری عثمانی
۲- مجموعه آثار هنری شامل تابلوهای نقاشی هنرمندان به نام ایرانی مانند کمال الملک غفاری، لطفعلی صورتگر، هادی خان تجویدی و برخی نقاشان اروپایی و لوستر و مبلمان
۳- مجموعه هنر لاکی شامل ۸۶ قطعه قلمدان، قاب آیینه و سرچسبدان که با نقاشی لاکی آراسته شده اند و برخی شان حدود ۳۰۰ سال قدمت دارند.
۴- مجموعه تمبر شامل هزاران قطعه تمبر از نخستین تمبرهای منتشر شده در ایران و جهان تا زمان حاضر.
۵- مجموعه فرش شامل ۳۴تخته قالی و قالیچه از نقاط مختلف ایران که بوسیله زبده ترین بافندگان دو سده اخیر بافته شده اند.
۶- مجموعه بانو ملک شامل تابلوهای نقاشی قاجاری، نسخه های خطی، قلمدان، سرقلیان و آثار لاکی که تعدادشان به ۴۷ اثر می رسد. این مجموعه در سال ۱۳۸۵ توسط بانو عزتملک ملک، فرزند مرحوم حاج حسین ملک و ناظر استصوابی موقوفات ملک به موزه اهداء شده است.
۷- مجموعه آثار خوشنویسی که آثاری از بزرگ ترین و نامدارترین خوشنویسان ایران و اسلام مانند یاقوت مستعصمی، علیرضا عباسی، میرعماد، احمد نیریزی، درویش عبدالمجید طالقانی، میرزا غلامرضا اصفهانی و... را در خود جای داده است.
ساعات و هزینه استفاده از موسسه
ساعت خدمات‌رسانی موسسه کتابخانه و موزه ملی ملک در شش‌ماه نخست و دوم سال متفاوت و به شیوه زیر است؛
شش ماهه نخست/ ۸:۱۵ تا ۱۶:۴۵
پنج‌شنبه‌ها تا ساعت ۱۵:۴۵
شش ماهه دوم/ ۸:۳۰ تا ۱۶:۱۵
پنج‌شنبه‌ها تا ساعت ۱۵:۱۵
بخش کتابخانه به طور رایگان به مخاطبان خدمات می‌رساند. بهای بلیت بازدید موزه ۳۰۰ تومان است که دانش‌آموزان و دانشجویان می‌توانند در قالب انفرادی از بلیت نیم‌بها بهره بگیرند. همچنین گروه‌های دانش‌آموزی، دانشجویی و گردشگری در صورت هماهنگی پیشین با روابط عمومی رایگان از موسسه بازدید کنند.
منابع
کتابخانه و موزه ملی ملک
fa.wikipedia.org
makanbin.com
memarnet.com
