سرکیس مقدس، از قدیسان کلیسای حواری ارمنی، در اوایل سده چهارم میلادی از سرداران ارتش روم بود که به علت مسیحی بودن تحت تعقیب قرار گرفت. او به همراه پسرش، «ماردیروس»، به ارمنستان پناه برد اما تیران، پادشاه ارمنستان، تحت فشار امپراتور روم مجبور به اخراج آنان از ارمنستان شد. آنان به خدمت ارتش شاپور دوم درآمدند که در جنگ با کوشانها بود. شاپور از خدمات سرکیس بسیار خرسند بود اما از آنجایی که به وی اتهام تبلیغ مسیحیت در بین سپاهیان شاپور را زده بودند دستور داد تا او و پسرش را به همراه شماری از سربازان در نیشابور به قتل رسانند. در تقویم کلیسای ارمنی، یک روز به سرکیس مقدس اختصاص دارد. در این روز، جوانان ارمنی به یاد او مراسم خاصی را برگزار میکنند.
کلیسای سرکیس مقدس، که بزرگترین کلیسای تهران است، دارای ابعادی به طول ۳۶/۵ متر و عرض ۱۷/۸ متر با پلان بازیلیکا تک ناوی است که بر روی صفهای کم ارتفاع بنا شده و با در نظر گرفتن امانت خانههای دو طرف محراب در سمت شرقی بنا و راهرو ورودی اصلی، در سمت غربی بنا، کلیسا از داخل دارای پلان صلیبی شکل است. دیوارهای خارجی بنا با سنگ مرمر سفید رنگ و دیوارهای داخلی و سقف با گچ پوشانده شده.
اگرچه مهندس آفتاندلیانس در طراحی کلیسای سرکیس مقدس از معماری قرون وسطی و عصر جدید ارمنستان پیروی کرده با جسارت تغییراتی در این دو نوع معماری داده و گنبدی ساخته که ظاهراً بدون داشتن تکیه گاهی بر روی سقف قرار دارد و در هوا معلق است. از آنجایی که در کلیساهای تک ناوی وزن سقف بنا به وسیله قوسهای واقع در زیر سقف به دیوارهای طولی دو طرف بنا منتقل میشود بنابراین این گونه بناها، برای تحمل فشار سقف، نمیتوانند عرض زیادی داشته باشند و به همین دلیل نیز، فاقد گنبد و معمولاً، بناهایی کوچک هستند اما آفتاندلیانس، متأثر از معماری کلیساهای تک ناوی و آمیختن این سبک با معماری تالارهای گنبد دار، کلیسای سرکیس مقدس را به گونهای طراحی کرده که توانسته گنبد عظیمی برروی آن قرار دهد. (لازم به ذکر است که پس از مدتی بعلت شروع به نشست سقف کلیسا خطر ریزش گنبد احساس گردید و لذا چهار ستون زیر گنبد ساخته شد تا سنگینی بار گنبد را تحمل کند.)
محراب کلیسا به صورت نیم دایره است و مطابق با سنت کلیساهای ارمنیان در سمت شرقی بنا قرار دارد. کف آن نیز بالاتر از کف صحن کلیسا و دارای سه نورگیر است. در دو طرف محراب، امانت خانهها قرار دارند که هر یک دارای نورگیری کوچک هستند و به غیر از ورودی به داخل صحن کلیسا ورودی مجزایی نیز به محوطه خارج از بنا دارند. دیوارهای بالای محراب و دو سمت آن با نقاشیهای دیواری، با موضوعاتی برگرفته از کتاب مقدس، اثر ادمان آیوازیان، پوشیده شده است. صحن کلیسا را میتوان به سه بخش تقسیم کرد که قسمت میانی ۷۵ سانتیمتر از هر طرف پهنتر از دو قسمت شرقی و غربی است و گنبد در این قسمت از بنا قرار دارد. گنبد شانزده ضلعی کلیسا به وسیله یک چهار ضلعی بر روی چهار طاقی قرار گرفته که بر روی شاه تیرها تکیه دارد. ساق و گنبد آن تماماً از نورگیرها تشکیل شده است.
ورودی اصلی، که دارای سردری با سبک معماری کلیساهای سدههای چهارم و پنجم میلادی ارمنستان است به داخل راهرویی به پهنای محراب کلیسا باز میشود و در بالای آن، بالکنی وجود دارد که محل اجرای سرودهای روحانی گروه کر است. کلیسا دارای دو ناقوسخانه است که در دو طرف راهروی ورودی ضلع غربی آن و در بالای دو ورودی بنا، به صورت برجی با پلان چهار گوش قرار دارند و در انتهای آنها گنبدهایی شبیه به گنبد اصلی کلیسا با ساقهای هشت ضلعی ساخته شده است.
یادمان نسلکشی ارمنیها در این کلیسا
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان در کلیسای سرکیس مقدس از سنگ مرمر سفید ساخته شده و بلندی آن ۳/۵۰ متر است که بر پایهای از همان سنگ به ابعاد ۷۷×۱۶۲ و بلندی ۸۲ سانتیمتر قرار گرفته. روی پایه، کتیبهای به پهنای ۷۷ و بلندی ۶۶ سانتیمتردیده میشود که بر روی آن به خط نستعلیق فارسی و زیر آن به ارمنی نوشته شده است: «یادبود شهدای ارامنه». زیر این نوشته به زبان ارمنی «۲۴ آوریل ۱۹۱۵».
بنای یادمان نسلکشی ارمنیان، با طرحی مرکب از سه قطعه سنگ، در نگاه اول نماد باور دینی ارمنیان است، باوری که برای صیانت از آن ملتی رهسپار قتل گاه شد. نقش صلیب روی چلیپاسنگها نماد رستاخیز مسیح و نشانگر شهادت و خیزش است و چنانکه مسیح از مردگان برخاست، ملت ارمنی نیز با وجود کشتارها، آوارگی و پراکندگی توانست حکومت مستقل ارمنستان را، پس از تحمل چندین سده سلطهٔ بیگانگان، در ۱۹۱۸ میلادی بنا نهد. دیگر نقشهای رویهٔ بنای یادبود در مجموع بیانگر روحیهٔ آزادی خواهی، پایداری، پایبندی به دین و ایمان و اعتقاد به پیروزی حق و حقیقت هستند.
این یادمان در ۱۳ اردیبهشت ۱۳۵۲ خورشیدی در پنجاه و هشتمین سالگرد نسلکشی ارمنیان رونمایی شد.
منابع
fa.wikipedia.org
irandeserts.com
mashreghnews.ir