کاخ گلستان

کاخ گلستان مجموعه‌ ای از بناهاست که در میدان ارگ تهران واقع شده است. بناهای این کاخ در زمانهای مختلف ساخته شده‌ اند. نام آن از تالار گلستان واقع در عمارت خروجی گرفته شده‌ است. کاخ گلستان در سی و هفتمین اجلاس سالانه کمیته میراث جهانی سازمان یونسکو در پنوم پن، پایتخت کامبوج، در فهرست آثار جهانی به ثبت رسید. این اثر شانزدهمین اثر ایرانی است که در فهرست میراث جهانی یونسکو جای میگیرد. کاخ گلستان فضایی از ارگ سلطنتی تاریخی بوده است.
ناصر نجمی در کتاب «طهران در عهد ناصری» می‌ نویسد که وجه تسمیه آن به دلیل قرار گرفتن و محصور‌شدن در باغ یا گلستانی بوده که پیرامون آن باغچه‌ هایی قرار داشته و خیابان‌ های دراز و مشجری بود که در کنار آنها درختان چنار و سرو سر به آسمان کشیده وجود داشتند.

تاریخچه
به فرمان شاه طهماسب صفوی، بارویی به طول یک فرسخ به دور تهران کشیده شد. پس از او شاه عباس دوم صفوی در قسمت شمالی حصار، چهار باغ و چنارستانی احداث کرد که بعدها دیوار بلندی گرد آن بنا شد و عمارت مقر سلطنتی را در داخل آن ساختند.
با به قدرت‌ رسیدن دودمان قاجار، کاخ گلستان محل سکونت شاهان قاجار شد. مظفرالدین شاه قاجار در «عمارت بادگیر» کاخ گلستان تاجگذاری کرد.
با برچیده شدن دودمان قاجار توسط رضاشاه، کاخ گلستان دچار تحولات اساسی شد. رضاشاه در «ایوان تخت مرمر» تاجگذاری کرد، ولی محل زندگی خود را به سعدآباد منتقل نمود و سپس در دوران محمد رضا شاه پهلوی، محل زندگی و دفترکار شاه به نیاوران منتقل شد و مجموعه گلستان به موزه و بخشی از آن به محل پذیرایی از میهمانان عالی‌ رتبه خارجی اختصاص یافت.
در سال ۱۳۴۵ خورشیدی، مراسم تاجگذاری محمدرضا پهلوی در «تالار سلام» کاخ گلستان برگزار شد.

بناهای موجود درکاخ گلستان:

شمس العماره
شمس العماره یکی از بناهای تاریخی تهران، مربوط به دورهٔ قاجار و از شاخص‌ ترین بناهای کاخ گلستان و برجسته‌ ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه کاخ گلستان است که کار ساخت آن از سال ۱۲۴۴ تا ۱۲۴۶ به طول انجامید که تاریخ بنای آنرا (۱۲۸۴ قمری) را بحساب جمل «کاخ شاهنشاه» می‌ نامند. دلیل برجسته بودن این سازه، بلندی، تزیینات و طراحی آن است.
این بنا شاخص ترین بنای کاخ گلستان و ممتاز ترین ساختمان ضلع شرقی مجموعه است . گویا ناصرالدین شاه قبل از سفر به اروپا و بر اثر دیدن تصاویر بنا های فرنگستان، تمایل می یابد بنایی مرتفع، نظیر آنها در پایتخت خود ایجاد نماید تا از بالای آن بتواند به همراه درباریان منظره شهر و دورنمای اطراف را تماشا کند.
شمس‌ العماره دارای پنج طبقه و ۳۵ متر ارتفاع است که در زمان ساخت بلندترین ساختمان آن دوره در تهران بوده است و اولین ساختمانی بود که از فلز در سازهٔ آن استفاده کرده‌ اند. کلیهٔ ستون‌ های طبقات بالا و حفاظ‌ ها چدنی هستند.
پیش از ساخته شدن سردر باغ ملی، این ساختمان به عنوان نماد شهر تهران شناخته می‌ شد.

ایوان تخت مرمر
ایوان تخت مرمر از بناهای مربوط به دوران سلطنت آغا محمدخان قاجار بوده و مراسم تاجگذاری وی نیز در این مکان برگزار شده است. گفته می‌ شود عمر بعضی قسمت‌ های این بخش که از بناهای دوره زندیه است از سایر قسمت‌ های کاخ گلستان قدیمی‌ تر است.
ایوان تخت مرمر محل جلوس فتحعلیشاه قاجار بوده و بیشتر فرمان‌ های خویش را نیز از این مکان صادر کرده است. او سال 1221 هجری قمری به سنگ‌ تراشان معروف اصفهان دستور می‌ دهد از سنگ مرمر زرد یزد تختی  بسازند که همیشه وسط ایوان باقی بماند. این تخت از 65 قطعه مرمر بزرگ و کوچک تشکیل شده و توسط میرزا بابای شیرازی نقاش باشی طراحی شده و استاد محمد ابراهیم اصفهانی، سرپرستی حجاری آن را به عهده داشته است.

تالار عاج یا سفره‌خانه
این تالار آخرین‌ بار در زمان ناصرالدین شاه شاهد تغییرات ظاهری شد و به محل نگهداری هدایای پادشاهان خارجی اختصاص پیدا کرد و بعدها در دوازدهمین سال سلطنت رضاشاه پهلوی محل ضیافت مهمانان خارجی شد. یک نقاشی آبرنگ که توسط محمودخان ملک‌ الشعرا کشیده شده در کاخ گلستان وجود دارد که نمای خارجی تالار عاج یا سفره‌ خانه را قبل از بازسازی نشان میدهد.

تالار سلام
این تالار در ضلع شمالی کاخ گلستان قرار دارد و به طور مستقیم زیر نظر ناصرالدین شاه قاجار بنا شده است. وی پس از نخستین سفر خود به اروپا که در سال ۱۲۹۰ هجری صورت گرفت، با دیدن موزه‌ ها و گالری‌ های بزرگ در کشورهای غربی تصمیم گرفت موزه‌ ای شبیه موزه‌ های اروپا در ارگ شاهی بنا کند. به همین دلیل نیز عمارت خروجی ارگ را خراب کرد و در سمت شمال غربی و در جوار تالار عاج، بناهایی ساخت که کاخ گلستان جدید نام گرفت که تالار آینه، سرسرا و اتاق موزه از جمله این بناها هستند و توسط حاج ابوالحسن معمارباشی مشهور به صنیع‌ الملک ساخته شده‌ اند.
این تالار در زمان سلطنت پهلوی به منظور تشریفات رسمی مورد استفاده قرار داشته و تاجگذاری محمدرضا شاه نیز در این مکان برگزار شده است.

تالار آینه
تالار آینه جایگاهی وسیع و چهارگوش است که سقف و دیوارهای آن آینه و بلورکاری شده و شهرت عمده آن علاوه بر تزئینات آن، بیشتر به دلیل نقاشی معروف کمال‌ الملک غفاری است که سال ۱۳۰۹ هجری قمری از این تالار ترسیم کرده و اکنون نیز در کاخ گلستان در معرض نمایش قرار دارد.
همچنین تخت طاووس که به وسیله نادرشاه افشار به ایران آورده شده بوده نیز در این تالار قرار داشته که پوشش خارجی آن از طلا بوده و سنگ‌ های قیمتی زیادی روی آن کار شده بوده که برخی از زمردهای آن حجم فوق‌ العاده زیادی داشته‌ اند. در بالای پشتی این تخت، خورشیدی از برلیان و در کنار آن نیز دو طاووس از برلیان خودنمایی می‌ کرده و بعدها به موزه جواهرات انتقال پیدا می‌ کند.

خلوت کریم‌خانی
خلوت کریم‌ خانی یا جلوخان سال ۱۱۷۳ هجری قمری احداث شده است. در گوشه شمال غربی محوطه کاخ گلستان و دیوار به دیوار تالار سلام، به صورت یک ایوان سه‌ دهنه سرپوشیده وجود دارد و همان گونه که از نام آن مشخص است مربوط به دوران سلطنت کریم‌ خان زند می‌ شود.
این بنا بخشی از اندرون خانه کریمخان زند به شمار می‌ رفته و در وسط آن نیز حوضی کوچک وجود داشته که آب قنات شاهی از آبنمای آن بیرون می‌ آمده و در باغ جاری می‌ شده است.
در این محل نیز یک تخت مرمر قرار دارد که بسیار کوچکتر و ساده‌ تر از تخت مرمر اصلی است. خلوت کریمخانی یا جلوخان، راه عبور از اندرون و باغ گلستان به دیوانخانه و تالار تخت مرمر بوده، ولی در زمان ناصرالدین شاه که بنای جدید تالار سلام ساخته میشود، قسمت اعظم آن تخریب شده و به سبب تغییر وضع ساختمانها، این معبر مسدود میشود.
این مکان بخشی از کاخ گلستان است که ناصرالدین شاه علاقه زیادی به آن داشته و اغلب اوقات در آنجا خلوت میکرده و به قلیان کشیدن می‌ پرداخته است.

تالار الماس
در سمت جنوبی محوطه کاخ گلستان بعد از عمارت بادگیر، تالار الماس قرار دارد. بنیاد و اساس این تالار در زمان فتحعلی شاه نهاده شده ولی در زمان ناصر الدین شاه تغییراتی در ظاهر و تزیینات آن داده اند. این بنا بمناسبت آینه کاری های داخلی اش بنام الماس خوانده شده است.
در زمان ناصرالدین شاه اغلب طاق ها و طاقنما های جناغی این تالار مانند بسیاری از طاق های دیگر کاخ گلستان به طاق های قوسی یا رومی تبدیل گردید و دیوار های تالار به انواع کاغذ دیواری خارجی پوشانیده شد.
این تالار با توجه به آنکه از جمله بنا های فتحعلی شاهی است به محل موزه آثار و اشیای وی اختصاص یافته و قرار است در زیرزمین آن نیز چایخانه مجموعه دایر گردد.

حوضخانه
این عمارت که در طبقه فوقانی تالار عاج واقع است، از بنا های دوره ناصری است و زمانی آب قنات از داخل آبنمای این عمارت به داخل حوض های حیاط کاخ در جریان بوده است. این عمارت نیز در زمان های مختلف تغییراتی یافته و اکنون با نصب نفیس ترین تابلو های نقاشان اروپایی در قرن 19 میلادی، از جمله آثار معروف نقاشانی همچون سیمون ون گلذبر، آیوازفسکی … تبدیل به نمایشگاه دایمی تابلو های نقاشی گردیده است.

عمارت بادگیر
عمارت بادگیر در زمان فتحعلی شاه درضلع جنوبی باغ گلستان ساخته شد ولی در زمان ناصر الدین شاه تصرفات عمده یی در آن انجام گرفت و به شکل امروزی درآمد.
در زیر تالار و عمارت مذبور حوضخانه وسیعی وجود دارد که در چهار گوشه آن چهار بادگیر بلند پوشیده از کاشی های معرق، آبی، زرد و سیاه با قبه های زرین ساخته شده است و هوای حوضخانه و تالار و اتاق ها بوسیله آنها به خوبی خنک می شود.

عکس خانه (حوضخانه عمارت بادگیر)
در زیر تالار عمارت بادگیر حوضخانه وسیعی وجود دارد که در چهار گوشه آن چهار بادگیر بلند از کاشی های معرق آبی و زرد و سیاه با قبه های زرین قرار گرفته و هوای حوضخانه و تالار و اطاقها بوسیله آنها بخوبی خنک میشود. سابقا در میان حوضخانه حوضی مرمرین وجود داشته و آب بوسیله نهری از کاشی آبی در آن جاری میشده است و اینک برای جلوگیری از نفوذ رطوبت و انهدام بنا سالهاست جریان آب آن قطع گردیده و تامین آب آن به نحوی دیگر انجام پذیرفته است. پادشاهان در دوره قاجار معمولا اگر در ایام تابستان به سببی در تهران بودند و به ییلاق نمی رفتند از این حوضخانه نیز استفاده می کردند.
بنابر نوشته معیرالممالک در زمان ناصرالدین شاه در حوضخانه این عمارت (عکس خانه فعلی) "انواع طیور زیبا .... رها کرده بودند. در یک طرف عمارت مزبور نیز لانه و قفس هائی ساخته و پرندگان بسیار از هر قبیل در آن گرد آورده بودند و گاه هنگام دانه دادن به آنها شاه آمده بتماشا می ایستاد و با همرا هان سخن از صید طیور و طرز بدام آوردن آنها میراند."
عكس خانه مجموعه ای از عکس های دوره قاجار را همراه با وسايل عکاسی آن زمان به نمايش می‌ گذارد. محل عكس‌ خانه بعد از مرمت های فراوان به صورت فعلی در آمده است. مجموعه عکس های آلبوم خانه كاخ گلستان که عکس خانه بیانی مختصر از آن است، دومين مجموعه بعد از مجموعه سلتنطی انگلستان می باشد. ناصر الدين شاه خود به اين فن علاقه فراوان داشته و عکسهایی كه خود او برداشته به همراه عکس هایی كه دست خط او روی آن وجود دارد در عكس‌ خانه به نمايش گذاشته شده اند.

کاخ ابیض (موزه مردم شناسی)
در اواخر سلطنت ناصر الدین شاه، شاه سلطان عبد الحمید، پادشاه عثمانی، مقداری اثاثیه ارزشمند و گرانبها برای شاه ایران فرستاد. چون در آن هنگام تقریبا همه کاخ ها و تالار های سلطنتی با تابلو ها و اثاثیه متعدد پر و آراسته شده بود از اینرو ناصر الدین شاه تصمیم گرفت در گوشه جنوب غربی محوطه گلستان، که سابقا محل کلاه فرنگی یا برج آغا محمد خانی بود، کاخ جدیدی بنا نماید و هدایای سلطان را درآن جای دهد.
این بنا به علت سفیدی رنگ نمای ساختمان که به شیوه بناهای قرن 18 اروپا گچبری و نماسازی شده و نیز به سبب آنکه پله ها و ازارهای سرسرای کاخ مرمر سفید رگه دار بود کاخ ابیض نامیده شد. کاخ ابیض از همان ابتدای بنای خود به محل اشتغال صدراعظم ها اختصاص یافت و جلسات هیئت دولت تا سال ۱۳۳۳ شمسی در این کاخ و در تالار سلطان عبد الحمید تشکیل می شد.
در سال ۱۳۴۴ به سبب تاجگذاری محمدرضا شاه پهلوی در ضلع غربی و نیز طبقه پایین ساختمان تغییراتی بوجود آمد و از سال ۱۳۴۷ به موزه مردم شناسی تبدیل گردید.

عمارت برلیان
در سمت شرقی تالار عاج، چند تالار و اتاق زیبا و مجلل وجود دارد که سطح کف آنها نسبت به کف تالار عاج و تالار های دیگر پایین تر است. در زمان ناصر الدین شاه بعلت کهنگی و فرسودگی بناهای قدیمی ارگ، اغلب آنها را ویران می کردند و به جایشان ساختمان های جدیدی می ساختند. در این زمان عمارت بلور را خراب کردند و در جایش عمارت امروزی را بنا نمودند. این عمارت در زمان پهلوی برای برگزاری جلسات رسمی با سران دول خارجی و مراسم تشریفات مورد استفاده قرار می گرفت.

نگارخانه
نگارخانه در ضلع شمالی کاخ گلستان و بین خلوت کریم‌خانی و موزه مخصوص واقع شده و محل به نمایش گذاشته‌ شدن گنجینه نفیس تابلوهای نقاشی هنرمندان دوره قاجار است که در آن سیر تحول نقاشی ایران و آثار هنرمندان مشهور این دوره تاریخی دیده می‌ شود.

موزه مخصوص
این عمارت در ضلع شمالی کاخ گلستان و در طبقه زیرین تالار سلام قرار دارد که در حقیقت بخشی از زیرزمین نخستین موزه ایران محسوب می‌شود که توسط محمد ابراهیم‌ خان معمار باشی ساخته شده است. این مکان از زمان سلطنت ناصرالدین‌ شاه قاجار تا پایان این سلسله به نگهداری و انبار چینی‌ آلات و نقره‌ هایی اختصاص داشت که سلاطین کشورهای اروپایی به ایشان هدیه داده بودند.
این مکان در زمان محمدرضا شاه پهلوی به موزه مخصوص تبدیل شد و کلیه هدایای پادشاهان اروپایی به این محل انتقال پیدا کرد. از دیگر اشیای قیمتی که در این موزه وجود دارد می‌ توان به زره شاه اسماعیل صفوی، تیر و کمان نادرشاه افشار، ساعدبند و مهر فتحعلیشاه قاجار، تاج آغامحمد‌خان قاجار و... اشاره کرد.

بناهایی که قبلا در کاخ گلستان بوده است
عمارت اندرونی، خوابگاه ناصری، تالار خاقان مغفور، عمارت خروجی، عمارت صندوق خانه و رختدارخانه سلطنتی.

نام شاهان ساکن در کاخ
آغا محمد خان قاجار، فتحعلی شاه، محمد شاه قاجار، ناصرالدین شاه قاجار، مظفرالدین شاه قاجار، محمد علی شاه قاجار، احمد شاه قاجار.

زمانهای بازدید:

ساعات 9 الی 18
بازديدكنندگان هر روز از ساعت 8:30 تا 17:30 ميتوانند به كاخ ـ موزه گلستان مراجعه كنند و اين مجموعه در طول هفته، روز تعطيل نخواهد داشت. به همين دليل، كاخ اصلي، موزه‌ مردم‌ شناسي و عكس‌ خانه هر روز باز هستند، ولي بقيه‌ كاخ ـ موزه‌ها چند روز در هفته تعطيل‌ اند. شمس‌ العماره نيز روزهاي يكشنبه تعطيل است و سه كاخ ـ موزه‌ حوضخانه، نگارخانه و موزه مخصوص به ترتيب سه روز، پنج روز و چهار روز در هفته پذيراي بازديدكنندگان خواهند بود.

در حال حاضر ایوان تخت مرمر و موزه برلیان تعطیل میباشد.
بازدید ایوان تخت مرمر از حیاط کاخ گلستان امکان پذیر می باشد.

برآورد هزینه (سال ۱۳۹۵):
مبلغ ورودی کاخ گلستان به ازای هر بازدید کننده داخلی 25000 ریال تعیین گردیده است.
مبلغ ورودی کاخ گلستان به ازای هر بازدید کننده خارجی 150000 ریال و به ازای بازدید از هر موزه و تالارهای مجموعه 80000 ریال تعیین شده، به غیر از تالار اصلی که 150000 می باشد.
قابل ذکر است که نرخ بازدید از هر کدام از عمارتها و موزه های این مکان باهم  متفاوت است و هر کدام نرخ خاص خود را دارد.
جهت اطلاع از نرخهای جدید برای بازدید از این کاخ میتوانید به سایت اختصاصی کاخ گلستان که در زیرآمده رجوع کنید:
www.golestanpalace.ir

اشخاص و گروه های مشمول بازدید رایگان
1- گروه های سنی كمتر از 7 سال و بیشتر از 70 سال با ارائه كارت شناسایی معتبر.
2- بازنشستگان با ارائه یا حكم بازنشستگی.
3- پژوهشگران و محققان با ارائه تاییدیه از مراكز تحقیقاتی و علمی مربوط.
4- مدعوین و میهمانان رسمی دولت با ارائه دعوت نامه مربوط.
5- اشخاصی كه به منظور انجام فرایض و آیین های دینی در ساعت مقرر وارد مساجد و اماكن متبركه می شوند.
6- عموم مردم در روز 28 اردیبهشت (روز جهانی موزه).
7- كودكان و نوجوانان و والدین همراه ایشان در روز 16 مهر (روز جهانی كودك).
8- گروه های دانش آموزان و دانشجویی به همراه معلمان، استادان و سرپرستان آنان با ارائه معرفی نامه هماهنگی قبلی
9- دانش آموزان و دانشجویان در ایام دهه فجر با ارائه كارت شناسایی یا معرفی نامه.
10- اعضای ایكوم (سازمان جهانی موزه ها) با رائه كارت شناسایی.
11- اعضای كاج (كانون ایرانگردان و جهانگردان جوان) با ارائه كارت شناسایی.
12- اعضای انجمن دوستداران یادگارهای فرهنگی با ارائه كارت شناسایی.
13- دارندگان كارت ویژه بازدید، صادره از دفتر ریاست سازمان میراث فرهنگی كشور.
14- كاركنان سازمان میراث فرهنگی كشور و خانواده های آنان با ارائه كارت شناسایی.

اشخاص و گروه های مشمول بازدیده نیم بها
بازدید دانش آموزان، دانشجویان، معلمان و استادان دانشگاه ها به صورت انفرادی با ارائه كارت شناسایی به میزان مبلغ مقرر خواهد بود.

اشخاص و گروه های مشمول بازدید با بهای ثابت
افراد تحت پوشش كمیته امداد خمینی (ره) و سازمان بهزیستی، آزدگان، جانبازان و خانواده های مظم شهدا، كاركنان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و سازمان های وابسته و خانواده های آنها به استثنای سازمان میراث فرهنگی كشور) ملزم به پرداخت ورودیه به میزان 1000 ریال خواهند بود.

قوانین و مقررات

• عکسبرداری در موزه های شمس العماره، بادگیر، عکسخانه و مردم شناسی بدون استفاده از فلاش و سه پايه مجاز است.
• عکسبرداری و فیلم برداری در محوطه کاخ گلستان بدون سه پایه مجاز است.
• عکاسی حرفه ای با سه پایه و متعلقات ممنوع می باشد و باید با هماهنگی قبلی انجام گیرد.
• عکسبرداری در موزه های حوضخانه، نگارخانه، مخصوص و تالار اصلی با هر وسیله ای مجاز نمی باشد.

بازدید کنندگان گرامی جهت بازدیدی موثرتر قبل از دیدار از مجموعه با روابط عمومی جهت باز بودن موزه مورد نظر خود تماس حاصل فرمائید، چون احتمال بازسازی همیشه وجود دارد.

آدرس:
تهران،خیابان پانزده خرداد،میدان ارگ
تلفن:  8-02133113335

نحوه دسترسی:
شما می توانید جهت دسترسی به کاخ گلستان از ایستگاه های متروی میدان ارگ و میدان امام خمینی  استفاده نمائید. پایانه های اتوبوسرانی میدان امام خمینی و قورخانه نیز برای این منظور در دسترس می باشند.
خاطر نشان می نماید، خیابانهای منتهی به کاخ گلستان (باب همایون - صور اسرافیل- داور -سبزه میدان) سنگ فرش شده است و تردد وسایل نقلیه در این محدوده ممنوع و زیر نظر شهرداری می باشد.
 

منابع:
کاخ گلستان
fa.wikipedia.org
beytoote.com
aryazamyn.com
qomefarda.ir
yjc.ir