عمارت مسعودیه

متن کامل: عمارت مسعودیه

عمارت مسعودیه به همراه باغ نگارستان، باغ لاله‌ زار و باغ سردار ایروانی یکی از اماکنی است که در محدودۀ شمال حصار شاه طهماسبی تهران در عصر ناصری بنا شده و همچنان که خصوصیات باغ‌ های ایرانی را داراست با نقش‌ مایه‌ ها و عناصری از معماری فرنگی مزین شده است.

مجموعۀ عمارت مسعودیه شامل ۵ عمارت دیوانخانه، سفره‌خانه، حوضخانه، عمارت سید جوادی، عمارت مشیرالملکی و عمارت سردر، پُر است از گچبری، کاشیکاری، خطاطی، نقاشی دیواری و به طوری کلی تزئینات نفیس، تقسیم‌ بندی‌ های فضایی و عملکردهای متنوع و موقعیت مکانی آن در محدودۀ میدان بهارستان که بسیاری از مهمترین حوادث تاریخ معاصر را به خود دیده است از خصوصیات منحصر به فرد آن به شمار می‌ آید. این مجموعه تاریخی دارای ۷ کتیبه است که دو کتیبه در سردر اصلی، یک کتیبه در سردر کالسکه‌ رو، دو کتیبه در عمارت دیوان‌ خانه و دو کتیبه نیز در عمارت مشیریه قرار دارد.
ظل‌السلطان در سال ۱۳۲۷ قمری چند سال پیش از مرگ، به پسر خود وکالت داده بود که عمارت مسعودیه را به هر کس که مایل باشد، بفروشد. این چنین بود که همدم‌ السلطنه، همسر جلال‌ الدوله و دختر میرزا یوسف مستوفی‌ الممالک صدراعظم در سال ۱۳۲۸، عمارت مسعودیه را به مبلغ پنجاه هزار تومان خریداری کرد. در این معامله که وکیل همدم، خود مستوفی‌ الممالک بود بناهای مسعودیه بالغ بر چهل باب به او واگذار شد.
با سقوط حکومت قاجار این ساختمان سال‌ های پر فراز و نشیبی را طی کرد و بار‌ها در ید اختیار دولتمردان دست به دست شد.

عمارت مسعودیه در گذر تاریخ
عمارت مسعودیه در طول سالهای عمر خود شاهد وقایع بسیار زیادی بود. در جریان جنبش مشروطه با توجه به نزدیکی آن به میدان بهارستان و اختلاف ظل السلطان با برادرش مظفر الدین شاه و فرزند او، یکی از پایگاه‌ های مشروطه خواهان و مخالفان محمد علی شاه بود. در سال ۱۲۸۷ در نزدیکی این عمارت بمبی دست ساز زیر کالسکه محمد علی شاه منفجر شد که بهانه لازم را برای به توپ بستن مجلس دست او داد. پس از واقعه بهارستان، عمارت مسعودیه نیز به همراه خانه ظهیرالدوله و سایر مشروطه خواهان به رگبار بسته شد.
بنای بسیاری از ساختمانهای فرهنگی کشور در این عمارت گذاشته شد. نخستین کتابخانه و موزه ملی ایران جایی در گوشه این عمارت برپا شدند. در حدود سال‌های ۱۳۰۴ انجمن معارف با استفاده از یکی از اتاقهای آن نخستین کتابخانه رسمی کشور را که پایه اصلی و اولیه کتابخانه ملی بود را گذاشت. چند سال بعد نیز یکی دیگر از اتاقهای آن به عتیقه‌ های باستانی که از گوشه و کنار ایران به دست آمده بود اختصاص یافت و در حقیقت نخستین موزه ایران در آن پایه‌ گذاری شد. اشیای عتیقه همین جا در سال ۱۳۱۸ به موزه ملی منتقل شد.
در فاصله سالهای ۱۳۴۲ و ۱۳۴۳ شمسی، از عمارت مسعودیه برای مدت کوتاهی به عنوان دانشکده افسری استفاده شده است. در سال ۱۳۴۵ هجری شمسی با تفکیک وزارت آموزش و پرورش از فرهنگ و هنر، عمارت مسعودیه به وزارت آموزش و پرورش سپرده شد و نخستین وزارتخانه آموزش و پرورش در آنجا مستقر شد.
هیئت وزیران در جلسه ۱۰/۱۲/۷۶ بنا به پیشنهاد وزارت آموزش و پرورش و با استفاده از ماده ۱۱۴ قانون محاسبات عمومی کشور مصوب ۱۳۶۲، تصویب کرد که حق استفاده از عرصه و اعیان ساختمان قدیمی وزارت آموزش و پرورش، واقع در خیابان اکباتان به سازمان میراث فرهنگی کشور واگذار شود. این مصوبه در واقع براساس توافق وزارت خانه‌ های فرهنگ و ارشاد اسلامی (که سازمان میراث فرهنگی وابسته به آن است) و وزارت آموزش و پرورش صورت گرفت و پس از انجام نقشه برداری و تهیه مدارک لازم، مجموعه به شماره ۲۱۹۰، در تاریخ ۲۷/۱۰/۱۳۷۷در فهرست آثار ملی به ثبت رسید و حریم و ضوابط آن در تاریخ بهمن ماه ۱۳۷۷ تعیین و تصویب و به مراجع قانونی اعلام شد. عمارت‌های اصلی عبارتند از:
عمارت دیوان خانه، عمارت سفره خانه (وجه تسمیه آن بر حسب قرینه‌ ای است که در کاخ گلستان و در جوار تالار سلام کاخ موزه و تالار آیینه است)، حیاط سید جوادی، عمارت سید جوادی، حیاط مشیری، عمارت مشیرالدوله، حیاط خلوت، عمارت حیاط خلوت عمارت سر در پیاده‌ رو، عمارت سر در کالسکه‌ رو، باغ دیوان‌ خانه و بناهای جدید از شمال به جنوب ساختمان آجری یک طبقه مرکب از قسمت کارت زنی، حراست، نگهبانی، بانک ملی، پست برق، گل‌خانه، سرویس بهداشتی

ساختمان سه طبقه آجری (گزینش)
ساختمان سه طبقه آجری (شورای آموزش و پرورش)
ساختمان یک طبقه آجری واقع در شمال عمارت سید جوادی (سمعی و بصری)
ساختمان یک طبقه آجری ایوان دار (عکاسی و...)
انبارهای موقت، بناهای جدید یک طبقه، چاپ خانه واقع در شرق حیاط و آبدارخانه، ساختمان جنوب غربی مجموعه.