تپه های سیلک (sialk) یکی از کهن ترین تمدن های بشری و از قدیمی ترین مراکز سکونت ما قبل تاریخ، در کاشان قرار دارد. این تپه های باستانی در ۲۴ شهریور ۱۳۱۰ هجری شمسی با شماره ۳۸ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.
تعداد 32 زيگورات در ايران و بين النهرين شناسايي شده است كه به دوره هاي تاريخي اورنمو موسس سلسله اور در حدود سالهاي 2112 ق.م تا زمان آشور بانيپال پادشاه آشور در سال 631 ق.م تعلق دارند. در ايران سه زيگورات شوش، هفت تپه و چغازنبيل وجود دارند. زيگورات سيلك چهارمين زيگورات كشف شده در فلات ايران ميباشد. اين زيگورات كه از بقيه موارد مشابه قديمي تر است در مركز فلات ايران قرار دارد و از اين پس نبايد بناي زيگورات را بنايي سومري تلقي نمود بلكه ميتوان آنرا سبكي معماري فرض كرد كه از مركز فلات ايران برآمده است.
تپه های سیلک در حقیقت زیگورات یا محل عبادت اقوام باستانی بوده که از گل رس ساخته شده است. تا پیش از آغاز کاوش های علمی، کسی به ارزش باستانی و اهمیت تاریخی تپه های سیلک پی نبرده بود ولی با شناسایی آن در سال ۱۳۱۰ ه. ش این تپه ها اهمیت و شهرت جهانی یافت. امروزه شهرت جهانی تپه های باستانی، مرهون کاوش های باستان شناسی هیئت فرانسوی به سرپرستی پروفسور گریشمن و سپس هیئت ایرانی به سرپرستی دکتر صادق ملک شهمیرزادی است. هیئت فرانسوی به سرپرستی دکتر گریشمن از طرف موزه لوور فرانسه از سال ۱۳۱۱ ه. ش به مدت ۳ سال در این تپه ها به اکتشاف پرداختند. با کاوش های گریشمن، ۶ دوره فرهنگی متمایز در محوطه سیلک شناسایی شد که این دوره ها از ۷ هزار و ۵۰۰ سال پیش آغاز شده بود. با انتشار گزارش کاوش های گریشمن، سیلک به عنوان مهد و خاستگاه یکی از کهن ترین تمدن های بشری مطرح شد و نگاهها را به خود معطوف کرد. در خرابه های تپه باستانی سیلک، چند اسکلت انسان و ظروف قدیمی پیدا شد که اکنون این اشیا» در موزه های لوور فرانسه، موزه ملی ایران و موزه ملی کاشان و موزه ای درجنب این بنای باستانی به نمایش گذاشته شده است. آثاری که تاکنون از تپه های سیلک کشف شده بیانگر سیر تحول زندگی بشر از غارنشینی تا یکجانشینی و شهرنشینی است.
اين محوطه دو تپه شمالي و جنوبي با فاصله 600 متر دارد.در اطراف تپه جنوبي دو گورستان قرار دارد. اين منطقه توسط رومن گيرشمن حفاري شده است. در تپه شمالي دو دوره فرهنگي مشخص شد كه قديميترين آثار آن به 7500 سال پيش تعلق دارد و حدود 6100 سال پيش متروك شده است. در تپه جنوبي نيز از 6100 سال پيش زندگي جاري بوده است. دوره ديگري نيز شناخته شده است كه در اين دوره زيگورات سيلك ساخته شده است و به 5000 سال تا 4250 سال پيش تعلق دارد. دو گورستان به 3500 سال قبل و 3000 سال قبل يعني دوره ماد ها تعلق دارند. اين منطقه را شايد بتوان تنها شهر جهان محسوب كرد كه هفت هزار و پانصد سال در آن زندگي جاري است. خاكسپاري در اين دو گورستان مادي با موارد ديگر خاكسپاري در فلات ايران فرق دارد و نشان از ظهور فرهنگ جديدي دارد. آنها ابتدا گودالي حفر ميكردند و جسد را در آن قرار ميدادند سپس روي آنرا خاك مي ريختند تا مانند سقفي شيرواني از سطح زمين بالاتر آيد و روي تپه خاكي را سنگ ميگذاشتند. درون قبرها اشياي سفالي و مفرغي و تزييني قرار ميدادند. در اين زمان هنوز طلا شناخته نشده بود. سفال مادي اين دوره شبيه سفالهاي نوشيجان و گودين و همچنين شبيه سفالهاي فريگ است. سبك ساخت اين سفالها با دوره هاي قبل متفاوت است. در اين ميان ظروف آبخوري با آبريزهاي به شكل منقار پرندگان ديده ميشود كه كاملا نوظهور است. اين ظروف طرحهاي متنوعي دارند و مشابه آنها در شمال غرب ايران ديده شده ولي آنها بدون طرح هستند
گيرشمن كشف كرد كه سازه عظيم سيلك بر روي سكو قرار گرفته است كه بعد از آن در شهرهاي اورارتويي ومادي ميتوان اين نوع سكوها را مشاهده كرد. كاسه هاي با لبه واريخته در اين مكان بسيار ديده ميشوند كه به دوره آغاز نگارش تعلق دارند و بر روي آنها آثاري از نگارش ديده ميشود كه به دوره آغاز نگارش ايلامي تعلق دارند. در حفاري هايي كه در زمستان سال 1380 انجام شد ديوار خشتي سكوي زيگورات نمايان شد و اين زيگورات را ميتوان قديمي ترين زيگورات فلات ايران و بين النهرين ناميد. چهار گوشه زيگورات رو به چهار جهت اصلي جفرافيايي بوده و سه طبقه داشته است. دو برجك قوس دار نيز در بالاترين سطح زيگورات قرار دارند كه رو به سمتي هستند كه در طلوع آفتاب اولين شعاع هاي نور خورشيد را جذب ميكنند. بر بالاي زيگورات نيز اتاقكي قرار داشته است. البته بايد گفت نظرات مختلفي در مورد زيگورات بودن يا نبودن اين سازه بيان شده است و در مورد آن نمي توان نظر قطعي داد، تنها مي توان آنرا به عنوان يك نظريه قبول كرد
تپه های سیلک پس از کاوش های گریشمن، دوباره فراموش و به مرور زمان تبدیل به محل تخلیه نخاله های ساختمانی و تجمع معتادان شد تا اینکه در سال ۱۳۸۰ طرح بازنگری سیلک به مدت ۵ سال و زیر نظر دکتر صادق ملک شهمیرزادی آغاز شد. تلاش های دکتر ملک شهمیرزادی و انتشار نتایج طرح در ۵ جلد کتاب موجب شد تا بار دیگر نگاهها به سوی سیلک جلب شود. این کتاب ها ابعاد تازه ای از تمدن ساکنان سیلک پیش روی محققان و باستان شناسان گشود. محوطه سیلک مشتمل بر یک تپه شمالی و یک تپه جنوبی و دو قبرستان تاریخی (متعلق به هزاره دوم و هزاره اول قبل از میلاد) است که یکی از قبرستان ها بطور کامل از بین رفته است. با تمام ویژگی های کم نظیر سیلک، این تپه های خاکی و بی آب و علف با قسمت کوچکی از دیواره ای خشتی و چند ابزار و اسکلت، در نگاه ابتدایی برای افراد عادی جذابیت فراوانی ندارد، ولی با کمی توجه به قدمت و شناخت تاریخ، آن وقت این تپه ها برای بیننده، دالانی برای ورود به دنیایی دیگر محسوب خواهد شد و وسوسه دیدن سیلک را برای او برخواهد انگیخت. اما متاسفانه امروزه جلوه های طبیعی این تپه ها بر اثر حضور و دخالت انسان در حریم این منطقه و ساخت و سازهای بی رویه، خدشه دار و باعث نگرانی باستان شناسان و اهالی فرهنگ و هنر و تاریخ شده است. سیلک ۳ حریم و یک عرصه دارد که این درجه بندی در سال ۱۳۷۸ بر اساس فاصله نزدیکی به محدوده تپه ها تعیین و در سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری تصویب و به استانداری و ادارات مرتبط ابلاغ شد. به گفته عبداللهی رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری کاشان «مجموع وسعت عرصه و حریم ”یک” تپه های سیلک ۱۱۰ هکتار است که هر گونه ساخت و ساز و عملیات عمرانی در این محدوده ممنوع است.» به هر حال منطقه باستانی سیلک متعلق به همه ایرانیان است و عزم ملی، ارتقای آگاهی مردم و همکاری مسئولان برای حفاظت و نگهداری از این منطقه باستانی ضروری است.
منابع
fa.wikipedia.org
arktourism.ir
iranatlas.info
iranatlas.info
