مسجد آقا بزرگ کاشان

متن کامل: مسجد آقا بزرگ کاشان

وجه تسمیه مسجد
مجتهد بزرگ کاشان ملا محمد مهدی نراقی (ملا محمد بن ابیذر) فرزند آخرش موقعی به دنیا می آید که خودش فوت می کند، بنا به رسم آنزمان نام پدر را بر فرزند می گذارند و پس از مدتی فرزند هم مجتهد می شود و مردم کاشان به دلیل این تشابه اسمی به پدر " آقا بزرگ" و به فرزند " آقا کوچک" می گویند. محمد شاه قاجار در راه سفر به اصفهان چند روزی در کاشان اقامت و طی آن با علمای شهر و از جمله با ملامحمد مهدی (آقا کوچک) ملاقات می کند، متوجه می شود که وی از لحاظ علمی بسیار بالا هستند به مردم کاشان امر می کند از این به بعد به وی هم آقا بزرگ بگویند و به حاج محمد تقی خانبان (حاکم وقت شهر) هم دستور می دهد تا این مسجد و مدرسه را برای ایشان بنا کرده و دختر خود را به عقد وی درآورند.

پیرنشین ها
در قسمت ابتدایی بنا دو سکو در دو طرف بنا برمی خوریم به نام پیرنشین، علت تعبیه این سکوها هم این بوده است که اشخاصی که از کوچه عبور می کنند اگر باری بر دوش دارند برای رفع خستگی بار خود را روی این سکوها قرارداده و استراحت کنند و دلیل بعدی و مهمتر ؛ افراد سالمند و پیر بوده اند تا روی آنها به استراحت بپردازند.

کتیبه مالیاتی
در بالای درب ورودی مسجد (قسمت بیرونی) به کتیبه ای (لوح) سنگی برمی خوریم که فرمان معافیت مالیاتی بنا از طرف محمد شاه قاجار است و مضمون آن از این قرار است: "به حکم محکم شاهنشاه عادل، بأذن محمد شاه قاجار خلدالله ملکه و احسانه، حجت الاسلام ملامحمد مهدی نراقی به موجب فرمان مبارک مقرر آمده از تکالیف دیوانی معاف شد. در سر در این مسجد 32 نوع هنر کار شده است.

درب ورودی مسجد
تعدادی میخ در آن به کار رفته شده که تعداد آنها در دولنگه درب دقیقاً 6666 عدد به تعداد آیات قرآن کریم است. استفاده از این میخ ها دو علت دارد: در قدیم هنگام هجوم اقوام مهاجم ، مردم داخل مسجد پناه می گرفته اند، استفاده از این میخ ها داخل در باعث می شود تا در استحکام فوق العاده ای یافته و شخص مهاجم از بیرون به هیچ وجه نتواند با تبر در را خُرد کند.
علتی که باعث شده بعد از 180 سال در هنوز اینقدر سالم بماند، این است که میخ بعد از مدتی داخل چوب زنگ می زند و حالت تُردی به چوی می دهد که موریانه از آن خوشش نمی آید و به آن کاری ندارد.
روی دو دستگیره در هم دو بیت شعر از سعدی نوشته شده" زیبا تر از تو در نظرم هیچ منظری / کس درنیامدست به این خوبی از دری / اول منم که در همه عالم نیامده / دیگر نیاورد چو تو فرزند مادری".

راهروهای اطراف مسجد
علت تعبیه این راهرو افراد سالمند بوده اند تا به راحتی از آن عبور کنند. قسمت بعدی برآمدگی است به نام "پاچنگ" و علت تعبیه آن هم اینست که شخصی که از بیرون داخل مسجد می شود از دالان های کناری عبور کند تا احترام و قداست مسجد حفظ شود.

مهتابی یا زمستانه نشین
هنگام زمستان از آن استفاده می شده است ، سنگ هایی در وسط آن وجود دارد که علت تعبیه آنها تأمین نور اتاق های پایین است. جنس سنگ ها مرمر است و مرمر تنها سنگی است که نور از آن عبور می کند. مسجد آقا بزرگ تنها مسجد پنج طبقه دنیای اسلام است.
سبک به کار رفته در این مسجد گودال باغچه بوده و مزایای اصلی استفاده از این سبک عبارت است، ضد زلزله شدن بنا، استفاده از مصالح برداشته شده از کف در دیوارها و طاق ها به عنوان خشت و گل.

شبستان
به محض ورود به داخل شبستان هر مسجدی اولین قسمتی که توجه ما را به خود جلب می کند "قبله و محراب"، شبستان مسجد آقا بزرگ بر خلاف بقیه مساجد و پیرو اصل رعایت تقارن توسط معمار؛کنار شبستان بنا شده است (نه در وسط).
جهت قبله ی محراب با عبارت " یا قاضی الحاجات" مشخص شده است . اطراف محراب کتیبه ای با خط ثلث (سوره های شمس و اعلی) و از جنس ساروج وجود دارد . بالای محراب هم برای انعکاس بیشتر صدای پیش نماز در کل مسجد کانالی تعبیه شده است.

قسمت زیر گنبد (مقصوره)
معماراین قسمت را با چهار ضلع سپس 8 و 16 آغاز کرده تا به دایره رسیده و نهایتاً دایره ها را به شمسه ای رسانده که در معماری نشانه احدیت و یگانگی خداوند متعال است. فضای داخلی گنبد با کتیبه ای از سوره فتح تزئین شده است.
گنبد این مسجد نیز سه لایه است. بیشترین محیط دایره برای گنبد 50 متر و ارتفاع نوک گنبد از سقف مسجد حدود 18 متر است.

حیاط برف انداز
حیاطی است در قسمت انتهایی بنا جهت تخلیه برف های گنبد، در وسط آن چاهی تعبیه گردیده تا برف ها به مرور آب شده و از طریق آن تخلیه شوند. نحوه برف روبی بام مسجد نیز در نوع خود جالب بوده است. زنجیری به نوک گنبد متصل بوده و با گردش زنجیر، برف نشسته بر فضای بیرونی گنبد تراشیده و به حیاط برف انداز ریخته می شده است.
زیر حیاط برف انداز چاهی قرار دارد که بین مردم کاشان به چاه امام زمان معروف است و مردم برای برآورده شدن حاجاتشان در کنار این چاه نماز می خوانند و عریضه داخل چاه می اندازند.
حیاط های اطراف شبستان تقارن ندارند یکی مسقف و محصور و دیگری بدون سقف و از 4 طرف آزاد است. در توضیح این عدم تقارن باید بگوییم که زمان ملامحمد مهدی صاحب اولیه دو حیاط قرینه ی هم بوده اند ولی بعد از مدتی فرزند ملا محمد مهدی اطراف یکی از آنها را پوشانده و مسقف می کند و شبستان مسجد را به آنجا انتقال می دهد.

در قسمت چپ محوطه حیاط اصلی (از درب ورودی) مقبره ای می بینیم متعلق به خاندان نراقی که فرزند و نبیره و فرزند نبیره ی ملا محمد مهدی (شهید علی) در آن خاک هستند. خود ملامحمد مهدی در قم و پدرش (ملا محمد مهدی بزرگ) در صحن صغیر حضرت علی (ع) در نجف مدفون است.
در این مقبره از درهای " اُرُسی" ( عمودی باز شو ) استفاده شده که در آنها هنر گره چینی زیبایی را می توانیم رویت کنیم. بنای مسجد و مدرسه آقا بزرگ مجهز به دو عدد بادگیر هم است. همچنین در این مسجد تاکنون چند فیلم و مجموعه تلویزیونی و سینمایی هم ساخته شده که مشهورترین آنها : طوقی، عیاران و ملاصدرا است.