کلیسای وانک یا آمنا پرکیچ (به ارمنی Սուրբ Ամենափրկիչ Վանք - به انگلیسی Holy Savior Cathedral)، به معنی (کلیسای نجات دهنده مقدس)، نام کلیسایی است در محله جلفا (اصفهان)، که از نام کلیسای «سورپ آمِناپرکیچ وانک» جوغا در نخجوان گرفته شده است. وانک در زبان ارمنی به معنی صومعه است.
تاریخچه:
در جریان جنگهای صفویان با عثمانیان ارامنه زیادی از قلمروعثمانی به ایران آورده شدند. آراکل داوریژتسی توصیف کاملی از وقایع این دوران را به شرح ذیل بازگو کرده است:
«پس از خروج از ایروان، شاه عباس دستور داد سپاهیانش عقب نشینی کنند و تمامی شهرها و روستاهای سر راهشان را تا مرزهای ایران ویران سازند تا به این ترتیب مانع از تعقیب سریع سپاهیان عثمانی شوند. آنها به هر شهر و روستایی که می رسیدند خانه ها را ویران می کردند، مزارع را آتش می‌زدند، دامها را هلاک می ساختند و ساکنان آنجا را وادار به ترک خانه هایشان کرده، آنان را کوچ می دادند. هر کس در مقابلشان ایستادگی می‌کرد و حاضر به رفتن نمی‌شد یا اینکه توان رفتن نداشت محکوم به مرگ بود. بدین ترتیب، سپاهیان شاه عباس اکثر شهرها و روستاهای ارمنی نشین واقع در دشت آرارات را ویران کردند و سکنهٔ آن مناطق را به مقصد ایران با خود همراه ساختند.
هنگامی که این جمیعت به واغارشاپات رسیدند به شاه عباس خبر رسید که دسته ای از سپاهیان عثمانی در حال نزدیک شدن به آنان هستند. شاه عباس که می دانست با این جمیعت انبوه از مردم بی دفاع نخواهد توانست در برابر این سپاهیان بایستد و بجنگد به سرداران لشکرش دستور داد که دسته های مردم را با سرعت بیشتری حرکت دهند؛ بنابراین، آن تعداد از جمیعت که قادر به حرکت نبودند، از جمله پیران و بیماران و کودکان، ناگزیر ماندند و پر واضح است که به چه سرنوشتی گرفتار آمدند. بالأخره، شاه عباس به همراه جمعیت مهاجر ارمنی به جلفا رسید. اکنون باید از رودخانهٔ ارس عبور می کردند. دوباره به شاه عباس خبر دادند که سپاه عثمانی به نخجوان رسیده است. با شنیدن این خبر شاه عباس که می دانست فرصت زیادی ندارد به سپاهیان خود دستور داد تا مردم را وادار به عبور هر چه سریع تر از رودخانه کنند. رودخانه خروشان بود و خطرناک و مردم یا باید عبور می کردند یا در آنجا منتظر رسیدن قشون عثمانی می ماندند که در آن صورت مرگشان حتمی بود. به ناچار عبوراز رودخانه را انتخاب کردند.»
از حدود سیصد و پنجاه هزار تن از ارمنیان به تعداد سیصد هزار تن از آنان در رودخانه غرق شدند. اگر چه شاه عباس بخش اعظمی از ساکنان ارمنی شهرها و روستاهای ارمنستان را به ایران کوچ داد، اما این بدان معنا نبود که این سرزمین ها خالی از سکنه شدند. هنوز بسیاری از ارمنیان در شهرها و روستاهای این نواحی سکونت داشتند که از آن پس تا نیمه اول سده نوزدهم زندگی آنها کم و بیش دستخوش حوادث و تهاجمهای ناگوار است.
ارمنیان پس از استقرار در جلفای اصفهان، درصدد ایجاد تأسیسات اجتماعی و بناهای مذهبی خود بر آمدند و با سرمایه های نقدی و خودیاری مردم نخست به ساختن کلیسای وانک، نظیر همان کلیسایی که در جوغا داشتند و با همان نام همت گماشتند. همزمان با ساختن وانک، کلیسای کوچکی نیز در بخش جنوب غربی آن ساختند. این کلیسا مدت پنجاه سال مورد استفاده روحانیون ارمنی قرار گرفت. در سال ۱۶۵۵ میلادی در محل کلیسای مزبور شروع به ساختن کلیسای فعلی کردند و در سال ۱۶۶۴ میلادی آن را به پایان رساندند.
پس از اتمام بنای کلیسا، کتیبه ای با کاشی لاجوردی و به خط طلایی بر سردر ورودی غربی کلیسا نصب کردند که حاوی تاریخ آغاز و اتمام بنای کلیسا میباشد. در کتیبه مزبور چنین نوشته شده است: «کلیسای وانک آمناپرکیج در سال ۱۶۵۵ میلادی در زمان پادشاهی شاه عباس دوم و جاثلیقی «فیلیپوس» و پیشوائی خلیفه «داوید» و به یاری مردم خیر جلفای اصفهان شروع شد و در سال ۱۶۶۴ میلادی به پایان رسید. ثواب عباداتی که در این کلیسا انجام می شود نصیب آنهایی که در قید حیاتند و یا در گذشته اند شود.»
معماری کلیسا:
مساحت کلیسای آمنا پرکیج ۸۷۳۱ متر مربع است، که ۳۸۵۷ متر مربع آن ساختمان و بقیه فضای سبز و باغ وانک است. در دو سوی درِ ورودی وانک دو اتاق برای پذیرایی ساخته اند. در بالای در ورودی، برج ناقوس در سه طبقه بنا شده که در طبقه دوم آن ساعت بزرگی به وزن سیصد کیلوگرم قرار دارد. در چهار سوی برج، چهار صفحه مدور ساعت نصب شده که قطر هر صفحه ۱۰۴ سانتی‌متر است. این برج ناقوس و ساعت آن را «ماردیروس هوردانانیان» در سال ۱۹۳۱ میلادی به کلیسا هدیه کرده است.
کلیسای آمنا پرکیج بر خلاف کلیساهای کهن ارمنی که بیشتر با سنگ ساخته شده اند، با خشت خام بنا گردیده است. دیوار بیرونی کلیسا با آجرو دیوار درونی آن را با اندود گچ که بر روی آن نقاشی و تزیین شده پوشانده اند. کلیسا دارای دو گنبد است؛ گنبد کوچک بر روی محل استقرار عامه مردم قرار دارد، و گنبد بزرگ بر روی قسمت مقدم محراب کلیسا ساخته شده است. ارتفاع دیوارهای کلیسا از سطح حیاط تا بام طبقه دوم ۱۱/۷۵ متر است.
با وجود آنکه کلیساهای اصفهان به دست معماران ارمنی بنا شده اند، هیچ شباهتی بین آنها و کلیساهای ارمنستان یا حتی کلیساهای شمال استان آذربایجان همچون قره کلیسا، هفتوان، زور زور و استپانوس مقدس وجود ندارد. گنبد کلیساهای کهن ارمنی مخروطی شکل است، ولی گنبد کلیسای وانک شبیه گنبد مساجد ایرانی عصر صفوی ساخته شده است. علت این امر را باید در شرایط اجتماعی حاکم بر قرن هفدهم میلادی جست جو کرد.شاه عباس برای آنکه ساخت کلیساهای متعدد باعث دردسرهایی برای وی و تحریک احساست مذهبی اهالی اصفهان و در نتیجه، درگیریهای مذهبی نشود بنای کلیساها را مشروط به آن ساخت که معماری آنها با کلیساهای ارمنستان متفاوت باشد. به این ترتیب، معماران ارمنی چاره را در آن دیدند که کلیساها را به شیوه معماری ایرانی و گاه با ظاهری همچون مساجد بسازند. البته، شرایط دیگری همچون آب و هوا و نوع مصالح، که شامل آجر و خشت میشد، نیز در طراحی ساختمان کلیساهای اصفهان بی تأثیر نبوده است.
معماران ارمنی جلفای اصفهان با تطبیق هنر معماری خود با شرایط موجود دست به خلق شاهکارهایی بی همتا زدند. آنان کلیه کلیساها را از نظر اصول مذهبی و پلان منطبق با کلیساهای ارمنستان و از نظر شکل خارجی و نما کاملاً متفاوت با شیوه معماری ارمنی و مطابق با شیوه معماری ایرانی بنا نهادند و از نتیجه این تلفیق بناهایی منحصر به فرد پدید آوردند که نمونه آنها را در هیچ کجای دنیا نمی توان یافت.
درون کلیسای وانک و دیوارهای اطراف، تمامی از تزئینات نقاشی رنگ و روغن و آب طلا به سبک ایرانی و تصاویری از زندگی حضرت مسیح (ع) مزین شده است که متاثر از نقاشی ایتالیایی است و بنای عظیم و برج ساعت آن از فاصله دور مشخص است. این بنا دو در ورودی دارد که در اصلی دری چوبی بزرگ است که مردم از آن رفت و آمد می کنند.
بخشهای مختلف کلیسای وانک:
محوطه کلیسا از چهار بخش: چاپخانه، کتابخانه، موزه و اماکن اداری تشکیل شده است. توضیحی درمورد این بخشها در زیر آورده شده است:
چاپخانه:
چاپخانه کلیسای وانک پشت این بنا واقع شده، که البته چند سالی است که به چاپخانه تبدیل شده‌است. در سال ۱۶۴۰ چاپخانه‌ای دایر شد. در سال ۱۶۴۱ کتابی با مضمون شرح حال پدران روحانی دراین چاپخانه به چاپ رسید. هنوز هم چند نسخه از این کتاب در موزه کلیسای وانک وجود دارد که البته از لحاظ چاپ و کاغذ مرغوب نیست ولی برای چاپ کنندگان آن افتخار بزرگی است.
کتابخانه:
در زمان کوچ اجباری بزرگ، ارامنه همه چیز خود را جا گذاشتند و به ایران آمدند ولی تنها چیزی که نتوانستند از آن چشم پوشی بکنند کتاب هایی بود که در خانه‌های خود داشتند. ارامنه با تحمل زحمات فراوان کتاب های زیادی را با خود به ایران (اصفهان) آوردند. این کتاب ها تنها ثروتی بود که همیشه برای ارامنه باارزش بود و هست. شایان ذکر است تمام کتاب های این کتابخانه کتاب های خطی هستند که روی پوست نوشته شده‌اند.
موزه :
بعد از کتابخانه، موزه این کلیسا قرار دارد. این موزه که بنام خاچاطور گساراتسی نامیده شده در سال ۱۸۷۱ در کلیسای وانک ساخته شد. این مکان محل نگهداری اجناس گران قیمت و نایابی است که در دنیا نظیر آنها وجود ندارد. باید گفت که بیشتر این اموال گرانقیمت و نایاب بوسیله مردم هدیه شده‌اند که اهدای این اموال بیشتر برای آن بوده که جایگاه مناسبی برای یادگارهای گذشتگان وجود داشته باشد تا آیندگان بدانند پدرانشان که بودند و چه کردند.
در این مکان از انجیل های زیبایی نگهداری می شوند که یکی از آن انجیل ها کوچک ترین انجیل دنیا است که با هفت زبان نوشته شده و هفت گرم وزن دارد و همینطور یک تار مو که به زبان ارمنی نوشته شده و لاک یک لاک پشت غول پیکر.
در سالهاى پس از تاسیس موزه تا كنون آثار فرهنگى زيادى به اشیاى موزه اضافه شده اند كه يا از طرف شوراى خلیفه گرى خريدارى و يا توسط اشخاص به موزه اهدا گرديده اند. در نتیجه، بعدها غرفه هاى جديدى از قبيل غرفه «يپرم خان»، «نژادكشى ارامنه در 24 آوریل 1915»، «چاپخانه ی جلفاى اصفهان» و «سكه ها» به موزه اضافه شدند.
موزهٔ دو طبقهٔ كليساي وانك داراي دو تالار نمايش با چندين ويترين ثابت و سيار است. حدود هشتصد و پنجاه شيء اي كه در موزهٔ كليساي وانك به نمايش گذاشته شده اند متعلق به سده هاي شانزدهم تا بيستم ميلادي اند.
از آنجايي كه اكثر اشياي موزه اهدايي هستند در كنار توضيحات مربوط به هر شيء مشخصات و اطلاعاتي نيز در مورد اهداكننده يا اهداكنندگان ديده مي شود كه در موزه هاي معمولي كمتر به چنين موردي برمي خوريم.
در سال 1977 دو تنديس در قسمت ورودى موزه تعبيه شد كه يكى از آنها تمثال «مسروپ ماشتوتس» مخترع حروف الفباى ارمنی و ديگرى «خاچاطور گِساراتسی» موسس چاپخانه کلیساى وانك در قرن 17 م. بود. اين تندیسها ساخته شده در ايتاليا توسط دو فرد نيكوكار به موزه اهدا شده اند.
براى اولين بار در سال 1921 در تاریخ موزه دارى کلیسای وانك، دفتر يادبود توسط سفيرارمنستان آقاى هُوسپ ايشخان آرقوتیان به امضا رسید. از آن پس دفاتر يادبود متعددى توسط بازديد كنندگان، افراد سرشناس و معروف به امضا رسیدند، و اين رسم همچنان ادامه دارد. از جمله اين بازديدكنندگان می توان به افراد زیر اشاره کرد: شاهزاده سودان در تاریخ 1933 م.، شاهزاده ژاپنی میساكا (1933م.)، نخست وزير آلمان (1957م.)، ملكه دانمارك و دخترش (1963م.)، رئيس جمهور هندوستان (1963م.)، وليعهد دانمارك (1963م.)، پادشاه بلژيك و ملكه (1964 م.)، شاهزاده اسپانيا (1966 م.)، دبیر کل سابق سازمان ملل متحد کوفی عنان (1999 م.) و ... مى باشند.
اماکن اداری:
در گذشته کارهای اداری و قضایی ارامنه جلفا در این مکان صورت می گرفت از تنظیم قباله ازدواج تا تعمیر و ثبت فوت و تولد و امور قضایی مثل شکایات و رسیدگی به آن انجام می شد. این امر در حال حاضر ادامه دارد و ارامنه جلفا برای کارهای خود به این محل رفت و آمد می کنند. البته این را نیز نباید فراموش کرد که در گذشته امور ارامنه بعضی از کشورها مثل هند نیز در دیر آمناپرکیج حل و فصل می شده ولی در حال حاضر فقط به امور ارامنه جنوب ایران رسیدگی می کنند. این مکان در جنوبی ترین قسمت دیر واقع است و سال ساخت آن به زمان سلطنت ناصرالدین شاه باز می گردد.
چرا باید از این مکان دیدن کرد؟
علاوه بر آثار هنری کار شده در کلیسا، اشیائی که در موزهٔ كليساي وانك به نمايش گذاشته شده اند متعلق به سده هاي شانزدهم تا بيستم ميلادي هستند.
معروف ترين چيزي كه در موزهٔ كليساي وانك نگهداري مي شود و دیدن آن خالی از لطف نیست، تار مويي است متعلق به دختري هجده ساله كه واهرام هاكوپيان در۱۹۷۴ م جمله اي از كتاب تورات را به زبان ارمني با قلمي از جنس الماس بر روي آن نوشته است. اين اثر در۱۹۷۵ م به موزه اهدا شده و بازديدكنندگان مي توانند اين جمله را با ميكروسكوپي كه به همين منظور در محل تعبيه شده است بر روي مو ببينند.
کوچکترین انجیل دنیا و سایر آثار نفیس و بی نظیر دیگر را نیز در این موزه میتوان دید.
ایام و ساعات بازدید از کلیسای آمناپرگیچ(کلیسای وانک):
از شنبه تا پنجشنبه 8:30 تا 18:30
روز جمعه از8:30 تا 12:30
ایام و ساعات بازدید از کلیسای بدقهم مقدس:
شنبه تا پنجشنبه از 8:30 تا 12:30
و 14:30 تا 18:30
روز جمعه از 8:30 تا 12:30
تلفن موزه: 2-36243471
وبسایت: www.vank.ir
این مکان در یام ویژه مسیحیان و همچنین ایام سوگواری اسلامی تعطیل است، بنابراین قبل از بازدید از این مکان برای اطمینان تماس حاصل فرمایید. در ضمن جدول ایام تعطیل این مکان در وبسایت آن قابل مشاهده است.
پیشنهاد ویژه:
شهرداری اصفهان در هفته بزرگداشت اصفهان اقدام به برگزاری تورهای رایگان اصفهان گردی میکند که علاقه‌مندان به شرکت در این تور‌ها می‌توانند با مراجعه به کیوسک های اطلاع رسانی در سطح شهر اصفهان در این تور‌ها ثبت نام کنند.
هفته اصفهان از سوم تا نهم اردیبهشت ماه همزمان با میلاد شیخ بهایی برگزار می شود.
درایام نوروز نیز تور یکروزه داخل شهری برای مهمانان برگزار میکند.
تعطیلات رسمی کلیسای وانک اصفهان:
منابع:
- fa.wikipedia.org
- vank.ir
- sahebnews.ir
- isfahancht.ir
- isfahan.ir
- tishineh.com
