کزج روستایی بسیار زیبا دارای مردمانی فهیم و مهمان نواز است که از آب و هوایی سالم و روح انگیز برخوردار می باشد. همزیستی مسالمت آمیز شیعه و سنی شاهد خوبی بر فرهنگ غنی مردم این سامان است که با تکیه بر هویت روستای خود، گردشگران زیادی را به سوی دیارشان جذب می کنند. فرهنگ مهمان نوازی ایرانی در کنار زبان آذری، لباسهای محلی، رودخانه قزل اوزن، صنایع دستی، انواع میوه ها و هوای پاک از جاذبه های این دیار برای گردشگران می باشد.
رودخانه قزلاوزن از یك كیلومتری غربی این روستا میگذرد و ارتفاعات عرب پیله دشت، ورگان، چوله و داغ یولی در سمت شرق روستا واقع شده و آن را احاطه كرده و بافتی شبیه به روستای گردشگری ماسوله را در منطقه پدید آورده است.
معماری خاص روستا:
روستای كزج به سبب بافت معماری از جمله نوع مصالح به كار رفته در ساخت و ساز، رنگ آمیزی دیوارها، حیاط خانه ها، درها و پنجره ها و نیز سلیقه منحصر به فرد در ساخت بنا، هدایت فاضلاب منازل و بكر بودن فرهنگ زندگی اجتماعی و نیز زندگی مسالمت آمیز شیعیان و اهل سنت ساكن در روستا، از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری كشور جزو 12 روستای هدف گردشگری استان اردبیل تعیین شده است. نمای ظاهری این روستا از دید گردشگران جلوهای جذاب و دینی به آن بخشیده به طوری كه در نگاه نخست صدها واحد مسكونی به صورت مكعب هایی در كنار هم و همشكل دیده میشود و با رنگ آمیزی تزئینی ایوان ها، تیرهای چوبی ایوان ها، درها، پله ها و پنجره ها منظره بدیعی را به وجود آورده است.
پشت بام اكثر خانه های این روستا كاهگلی بوده و به خاطر شیب تند محل ساخت و استقرار روستا، پشت بام هر خانه ای حیاط خانه بالاتر است. سقف و پشت بام خانه های این روستا بیشتر با افزودن لایه های كاهگلی متعدد به روش ماله كشی های سالانه ضخیم شده است به طوری كه بارش های باران و برف سبب چكه كردن سقف ها نمی شود. این لایه های كاهگلی از تركیب خاك رس منطقه و كاه گندم تهیه شده و در سالیان اخیر نمك نیز برای جلوگیری از نفوذ آب به لایه های زیرین و پیشگیری از چكه كردن سقف ها به تركیبات كاهگل افزوده می شود.
این شیوه معماری حتی با همه گیر شدن استفاده از مصالح ساختمانی جدید از قبیل قیر، ایزوگام، ایرانت و سیمان هنوز هم در روستای كزج مرسوم بوده و زیبایی و طراوت خاصی به این روستا بخشیده است. برخلاف سایر روستاهای اردبیل و كشور در این روستا حتی یك قلاده سگ هم به چشم نمیخورد و علت این امر با پرس و جوی محلی نیز مشخص نشده و همه اهالی روستا از علت این موضوع اظهار بی اطلاعی می كنند. روستای گردشگری و پرجاذبه كزج با اهالی خونگرم و میهمان نواز خود در تعطیلات نوروزی آماده پذیرایی گرم از مسافران و گردشگران است تا در این خطه سرسبز و پرمنظره لحظات خوبی برای آنها رقم بخورد.
سوغات و صنایع دستی:
میوه هایی چون انگور، گردو، سیب و گلابی، گیلاس، آلبالو و توت (مخصوصا توت خشک) از محصولات درختی کزج هست. جاجیم بافی، پلاس بافی، جوراب، کلاه و دستکش، طناب و سبدبافی از صنایع دستی این روستا میباشد.
موقعیت جغرافیایی و مکانی:
این روستا به عنوان سنتگاه روستایی منفرد در دهستان خورش رستم شمالی و در ارتفاع هزار و 250 متری از سطح دریا با موقعیت كوهستانی دامنه ای و در نزدیکی مركز دهستان خورش رستم واقع شده و تا نزدیك ترین شهرستان، خلخال حدود 57 كیلومتر فاصله دارد.
آداب و رسوم روستای کزج:
بازی محلی توپ آغاجی (بيس بال کزج )به نقل از یکی از اهالی روستا:
اين بازی ,يکی ازبازيهای زيبا, سرگرم کننده, نشاط آور و پرتحرک روستا است که برای انجام آن به يک فضای باز به اندازه ميدان فوتبال نياز است و معمولا" در زمينی نزديک روستا موسوم به پيرلر اين بازی را انجام می دهند که فضاي کافی در آن وجود دارد. برای شروع بازی وجود حداقل هشت نفر لازم است چون هرچه تعداد افراد بيشتر باشند بازی شيرين تر و جذاب تر خواهد بود.
وسايل لازم :
1- يک چوب دستی سبک و مناسب به طول تقريبی يک متر
2- يک عدد توپ تنيس و يا توپ هايی که با نخ درست شده است
3- دو تکه سنگ يا چيز مشابه برای تعيين محل شروع فرار و پايان آن
يارگيری (بولوشمک):
برای شروع بازی, بايد بازيکنان به دو گروه تقسيم شوند. معمولا" دو نفر از بازيکنان که ماهرتر از ديگران هستند يارگيری می کنند, ساير بازيکنان بسته به مهارت خود, دونفر دونفر, به گوشه ای رفته يکی خود را طلا (قيزيل) و يکی نقره (گوموش) نام گذاری می کنند. سپس دست به گردن هم انداخته و پيش دو نفر يارگير برمی گردند و خطاب به آنها می گويند: «هالای هالای بيلری» در اين موقع يکی از يارگيرها درجواب او می گويد: «بنده سالای بيلری», سپس آنها ميگويند: «قيزيلی گوموشي؟» يعنی طلا را انتخاب می کنی يانقره را؟ آن وقت ,آن دو نفر يکی قيزيل (طلا) و يکی گوموش (نقره) را انتخاب ميکنند و به اين طريق يارگيری عادلانه ای انجام می شود تا مبادا يک طرف ضعيف و طرف ديگر قو يتر باشد. بعداز يارگيری برای تعيين تيمي که توپ را بايد بزند به اين نحو عمل می کنند: يکی از دو طرف يارگير سنگ باريک و نسبتا" صافی را برداشته و يک طرف آن را خيس می کند ودر حالی آن را در يک دست خود رو به طرف مقابل گرفته, از او می پرسد: «ياشسان گورو ؟» يعنی طرف خيس را انتخاب می کنند يا طرف چپ را ؟ و او برای برنده شدن و توپ زدن بايد يکی از دو طرف سنگ را انتخاب کند. بعد سنگ را به طرف آسمان پرتاب می کند وبه اين صورت قرعه بنام يکی از دو طرف برای زدن توپ می افتد. وقتی تيم توپ زننده و طرف جمع کننده توپ معين شد, دو گروه ازهم جدا شده, طرف بازنده به سمتی که توپ بايد زده شود رفته و پشت سرهم در فضای پرتاپ توپ تابرد نهايی آن می ايستند تا توپ زده شده را جمع کرده و برای زدن ضربه بعدی برسانند. نقطه ای که توپ از آنجا زده می شود «آشاقی ابه» خوانده می شود. نفرات تيم توپ زننده پشت سرهم به نوبت می ايستند تا به توپ ضربه بزنند. هر نفر فقط می تواند دوبار به توپ ضربه بزند که ممکن است به توپ برخورد کند يا برخورد نکند. دونقطه با سنگ يا نشانهای ديگری مانند کنده درخت يا بوته کوچک يا هر نشانی را معين می کنند نقطه اول در محل ضربه زدن به توپ معين می شود که بنام «آشاقی ابه» و نقطه ديگر به فاصله تقريبی 30 الی 40 متر در جهتی که توپ زده می شود معين می شود که «يوخاری ابه» خوانده می شود. کسی که به توپ دو ضربه می زند بايد فرار کرده و پايش را به نقطه بالايی بزند و مجددا" به نقطه شروع برگردد . برای ضربه زدن به توپ يکی از اعضای تيم مقابل ,توپ را دردست گرفته و در حالی که بازيکن طرف مقابل با چوب دستی مقابل او ايستاده توپ را تا ارتفاع حدود يک متر از زمين و بين خودش و يار طرف مقابل به هوا می اندازد و يار طرف مقابل با تمام زور خود با چوب دستی به توپ ضربه می زند تا توپ, تا آنجا که می شود در زمين بازی اوج گرفته و از نقطه ضربه فاصله بگيرد. در دو حالت بازيکنان در حال ضربه زدن چوب دستی را بايد به تيم مقابل بسپارند, يکی زمانی که توپ پرتاب شده به هوا را يکی از ياران طرف مقابل قبل از برخورد به زمين در هوا بگيرد و حالت دوم زمانی است که يکی از ياران تيم جمع کننده توپ, يار طرف مقابل را در حال فرار در فاصله دو نقطه بازی يعنی «آشاقی ابه و يوخاری ابه» با توپ مورد هدف قرار داده و بزند. توضيح اينکه جهت ضربه های توپ فقط بايد در جهتی باشد که ياران تيم مقابل برای جمع کردن توپ ايستاده اند در غيراين صررت خودشان بايد برای آوردن توپ بروند. در اين بازی سرعت عمل بازيکنان و مهارت آنها در مهار توپ و گرفتن آن در هوا قبل از افتادن به زمين حرف اول را می زند هرچه يک تيم قوی تر باشد می تواند توپ بيشتری بزند و از بازی لذت بيشتری ببرد و در مقابل تيم ضعيف دائما" بايد دنبال جمع کردن توپ اززمين يا «باير» باشد و در هرصورت مهم انجام ورزش و تحرک و تفريح است.
در اینجا مثلی قدیمی از این روستا برایتان آورده ایم که خواندنش برای آذری زبانهای عزیز خاطره انگیز است:
اوشوديم ای اوشوديم داغدان آلما داشيديم
منه ظولوم دديلر من ظولومنن بزارام
درين قويی قازارام درين قويی بش گچی
بشی ده ارکک گچي ارکک قازان دا قينز
قنبر يانيندا اوينار قنبر گديب اودونا
قارقو باتيب بودونا قارقو دويری قميشدی
بش بارماقيم گوموشدي گومشی ورديم تات آ
تات منه داری وردي دارينی سپديم قوشا
قوش منه قنات ويردي قناتتاديم اوچ ماقا
شيخ قاپيسين آچماقا شيخ قاپيسی قفلدی
قفل بابام بلينده بابام شيروان يوليندا
شيروان يولی سربسر ايچينده آهو گزر
آهونين بالالاري منی گوردی آغلادی
ددی منه آرپا ور منده آرپا يوخدی
شاه قيزيندا چوخدي شاه قيزی کليم توخور
ايچينده بولبول اوخور منن کيچيک قارداشيم
منن بويوک قارداشيم اللهين کلامين اوخور
منابع:
kazaj.ir
fa.wikipedia.org
seeiran.ir