حدود پنج کيلومتري شرق تبريز در روستاي کرگج از دهستان باسْمَنج برج آجري بلندي وجود دارد که به برج خلعت پوشان معروف شده است. اين ساختمان از آثار دوران صفوي مي باشد و در دوره قاجار نيز در اين بنا خلعت اعطائي پادشاهان ايران بر دوش فرمانداران و خدمتگزاران محل انداخته مي شد. اين برج داراي شانزده پهلو و سه طبقه است. طبقه اول و دوم سرپوشیده و طبقه سوم بدون سقف است.
برج خلعت پوشان برج آجری منشورشكل بلندی است كه دارای یك قاعده كثیرالاضلاع شانزده ضلعی می باشد كه قطر قاعده آن نه و نیم متر است. برج دارای دو طبقه است، سقف طبقه اول گنبدی و سقف طبقه دوم ریخته و بعدا با تیرآهن پوشش شده است. طاق نماهای جهات اصلی, به شكل طاق جناغی هستند اما جوانب دوازده گانه دیگر به شكل اسپر و دارای طاق نما و تزئیناتی از آجر و كاشی به رنگهای سیاه و آبی است.
راه پله طبقه همكف به طبقه اول و پشت بام در گوشه شمال شرقی بنا قرار گرفته است. مالكیت بنا متعلق به دانشگاه تبریز بوده و از نظر تاریخی و معماری بنایی است منحصر به فرد كه تا كنون باقیمانده است. براساس متون و سفرنامه های دوره قاجاریه برج در داخل استخری قرار داشت كه با گذشتن از روی پلی ورود به ساختمان میسر می شده است.اكنون كانال اطراف برج پر شده و بصورت پیاده رو فرش شده ای در آمده است.
طبقه سوم برج فاقد سقف بوده و بالاي ديوار آن کنگره دندانه ای ساخته شده است که در آيينهاي ويژه از آنها استفاده ميشده است. سر جان مالکُلم در کتاب خود بنام تاريخ ايران مينويسد: «چون وضع حکومت چيره بر ايران چنان است که ميبايست در هر امري ملاحظه شئونات سلطنت بشود بسياري از آيينها در ايران از اين سبب رواج يافته است. هر چيز که نام پادشاهي بر آنست يا از آن شاه است بايد با احترام و آزرم با آن عمل نمايند و به گونه ويژه اي اداي لوازم آداب کنند، براي نمونه اگر خلعتي از سوي پادشاه به حکام بلد يا کسي ديگر حتي شاهزادگان خانواده پادشاهي فرستاده شود بايد به مسافت چند ميل به پيشواز آن رفته با سپاسگذاري بسيار خلعت را بپوشد آن گونه که هر استان حاکم نشيني جاي ويژه اي در بيرون شهر دارد که آن را خلعت پوشان گويند. خلعت پوشان معمولاً چهار ميل از شهر بيرون است.» کرگج نام روستايي است از دهستان باسْمَنج تبريز واقع در استان آذربايجان شرقي ايران. در اين روستا که در ده کيلومتري شرق تبريز قرار دارد برجي تاريخي از آجر وجود دارد که به برج خلعت پوشان معروف است.
به طوری که از نام این اثر تاریخی استنباط می شود برج مزبور مخصوص اهداء خلعت و انعام و نشان و مقام در دوره قاجاریه و قبل از آن به کسانی بود که در خدمت حکومت وقت بودند به این معنا که ولیعهد مقیم تبریز ابتدا با تشریفاتی به محوطه بسیار فرحناک پوشیده از گل و درخت و استخر و آبشار و رودخانه و چمن وارد می شد و در محوطه برج سه طبقه مدور می نشست و کسانی که قرار بود انعام یا خلعتی از طرف حکومت دریافت کنند در مقابل این برج زیبا به صف می ایستادند آنگاه که انعام و خلعت و کمر و شمشیر جواهر نشان به خدمت گذاران حکومت اهدا می شد و شال و عبای ترمه به دوش آنها انداخته و شمشیر مرصع به کمرشان می بستند این افراد به طور دسته جمعی به طرف شهر حرکت کرده وارد درگاه محل اقامت ولیعهد در عالی قاپو (استانداری امروز) می شدند و به رسم دیرین و ادای احترام ابتدا به زانو در آمده درگاه عالی قاپو را بوسیده منتظر نزول اجلال بزرگان می شدند و در پایان این مراسم از طرف شخص دریافت کننده خلعت و انعام و القاب با افتخار این موهبت بزرگ!! مهمانی با شکوهی ترتیب می دادند.
آخرین مراسم خلعت پوشان در سال ۱۳۳۰ هجری قمری در زمان حکمرانی صمدخان مراغه ای انجام گرفته است.
محوطه این برج برای تحقیقات علمی به دانشکدهٔ کشاورزی دانشگاه تبریز واگذار شده‌است.
موقعیت مکانی:
برج خلعت پوشان در استان آذربایجانشرقی، حدود پنج کيلومتري شرق تبريز در روستاي کرگج از دهستان باسْمَنج قرار گرفته است.
این برج آجری در جنوب محلهٔ کرگج، حدود ۵ کیلومتری مرکز شهر تبریز و در جوار رودخانهٔ میدان چایی واقع شده و محوطهٔ آن برای تحقیقات علمی به دانشکده کشاورزی دانشگاه تبریز واگذار شده است. این برج تاریخی در سمت چپ جاده تبریز به باسمنج در دره با صفایی قرار دارد.
منابع:
irandeserts.com
nasrnews.ir
fa.wikipedia.org
toptourism.ir
