نام: اردکان

وجه تسمیه: اردکان از دو کلمه «ارد» و «کان» تشکیل شده که «ارد» به معنی مقدس و «کان» میباشد. در جامع مفیدی «ارد» را به کسر الف به معنی دور معنی کرده و نوشته است چون اطراف اردکان معادن زیاد وجود دارد، در نزد مردم این منطقه به اردکان معروف گشته است. همچنین ایرانیان باستان که زرتشتی بودند احتمالا بانیان اردکان بوده اند. در این صورت ممکن است نام اردکان از کلمه ( ارتاکان) به معنی راستی و درستی آمده باشد که در آیین زرتشتی یکی از ایزدان است.

استان: یزد

تاریخچه: این شهر در روزگار آبادانی آن در محلی به نام زردک قرار داشته و دیوارهای تاریخی آن هنوز پا برجا ست. مقارن با حمله مسلمانان به ایران و فرار ایرانیان از شهرهای بزرگ خراسان به طرف مرکز ایران، آنها در میبد، یزد و سایر مناطق مرکزی ایران ساکن شده‌اند. مردم نواحی اردکان چون این خطه را برای کشاورزی مساعد دیدند به احداث قنوات و بنای این شهر (اردکان) همت گماردند. بنابراین ممکن است بانیان اردکان زرتشتیان بوده باشند.

تقسیمات کشوری: این شهرستان دارای سه بخش مرکزی، بخش خرانق و بخش عقدا می باشد.

موقعیت جغرافیایی: شهر اردکان در طول جغرافیایی ۵۳ درجه و ۴۸ دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی ۳۲ درجه و ۲۰ دقیقه شمالی واقع شده است. اردکان بر سر راه تهران به کرمان و بندرعباس واقع شده که این راه از مرکز شهر (جاده سنتو یا دکتربهشتی) میگذرد و در قلب کویر مرکزی ایران جای دارد. اردکان در قلب بیابان مرکزی ایران، ۶۴ کیلومتری شمال غربی یزد واقع شده است.

آب و هوا: اردکان آب و هوایی خشک دارد و بیشترسطح ان پوشیده از بیابان است.

مساحت: ۲۳٬۶۶۵ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱۲۳۴ متر

اقتصاد: بر خلاف شرایط طبیعی نامطلوب، کشاورزی به ویژه باغبانی فعالیت اصلی مردم اردکان است. همچنین کارگاه‌ های تبدیل روناس به گرد روناس برای رنگرزی و مصارف دارویی و تبدیل کنجد به ارده و روغن که به عصاری (به فتح ع و ص مشدد) معروفند، از دیگر مشاغل سنتی این شهرستان هستند.

فرهنگ و آداب و رسوم: مردم اردکان آریایی نژاد و ایرانی الاصل هستند و به زبان فارسی و لهجه شیرین یزدی سخن می گویند.  رئیس جمهور محبوب ایران آقای خاتمی متولد این شهرستان است. شهرستان اردکان از نظر رسم و رسوم با سایر شهرستان ‌های یزد خیلی تفاوت دارد؛ مثلا در اردکان رسم است که شب‌ های اعیاد به‌ خصوص نیمه‌ شعبان نوجوانان به‌ همراه کاسه‌ای به در منازل می ‌روند و تقاضای عیدی می ‌کنند. جوانان هنگام دق‌ الباب اشعار زیادی می ‌خوانند، مثلا  «شبو و نیم برتی/ انجیر و خرما درتی/ اگر ندهی/ علی تارتی» که معنایش این است «نیمه شب برادر/ انجیر و خرما بده/ اگر ندهی/ تو هم مثل علی (شخصیت خسیس و گدا) می ‌شوی.» یا همچنین اشعاری قدیمی وجود دارند که معمولا در پایان مجالس ختم می ‌خواندند و موضوع قابل توجه این است که اگر متوفی مرد، زن، دختر نوجوان، پسر نوجوان، کودک پسر، کودک دختر، نوزاد و ... باشد شعری در مدح وی وجود دارد. همچنین هر ساله زرتشتیان زیادی از سایر شهرها و کشورها به زیارت پیر سبز می ‌روند.

جمعیت: جمعیت این شهرستان در سال ۱۳۹۰، برابر با ۷۷٬۷۸۵ نفر بوده‌است.

زبان محلی: فارسی با لهجه یزدی زبان غالب این شهرستان است.

معماری: ساخت و ساز در بافت قدیم با خشت و گل صورت می ‌گرفته و این کار علاوه بر اینکه نیاز به حمل و نقل مصالح را کم می ‌کرده، محاسن عمده دیگری نیز داشته که مهمترین آنها جلوگیری از نفوذ سرما و گرما به داخل ساختمان بوده است، همچنین برای تهیه خشت از گِلِ کفِ حیاط استفاده می ‌کرده ‌اند، در نتیجه حیاط خانه از سایر قسمتها گودتر می ‌شده و این امر سبب می‌ گردیده تا رطوبتِ داخل اتاقها و صفه‌ های اطراف حیاط از طریق دیوارهای آجری به داخل حیات منتقل گردد و بالطبع دیوارها و کف اطاق ‌ها خالی از رطوبت می ‌شده است.

محله های قدیمی: زین الدین، جنت آباد، کوشکنو، علی بیک، بازارنو، مزرعه سیف، صدرآباد، تل بیگم، جعفرخان

جاذبه های گردشگری: مهمترین جاذبه اردکان زیبایی شگفت ‌انگیز این بیابان است که هر ساله توجه بازدید کنندگان زیادی را به خود جلب می کند. بناهای تاریخی اردکان عبارتند از: مسجد جامع، مسجد زیر ده، بقعه‌ های امامزاده سید محمد و سید نورالدین، کاروانسرای شاه عباس، و مکان ‌های مقدس زرتشتیان از جمله پیر سبز چک چک و پیر هریشت. همجنین قسمتی از بازار قدیمی معروف به چهار سوق و سقف زیبای این بازار، برج و باروی علی بیک، بادگیر زیبای مسجد حاج محمد حسین، مسجد قدیمی زردک، دربند مجدالعلما و بافت قدیمی شهر با بناهای زیبا که یادآور سخت کوشی مردمان کویر و معماران چیره‌دست این دیار است. این شهرستان دارای اماکن دیگری همچون مناره جنبان خرانق و کاروانسرایی در خرانق و عقدا از بخشهای خود است. موزه های این شهرستان نیز عبارتند از: موزه های مردم شناسی، موزه فرش (خانه افضلی)، موزه مفاخر ( خانه خاتمی )، موزه فرهنگ ( جدید التأسیس) .

سوغات و صنایع دستی: صنايع دستي اين شهرستان چادرشب بافي، حصيربافي، خورجين بافي، (لبافي) آهنگري، قالي بافي، زيلوبافي، نساجي است. اما مهمترين صنعت دستي اردكان كه درايران هم كم نظيراست عصاري و حلواسازي است. حلوا ارده اردكان شهرت جهاني دارد. از كارگاه های صنعتی اردكان نيز می توان به موزاييك سازی، آجر پزی، سنگ ‌بری و برخی صنايع كوچك اشاره كرد. قالی اردکان، همچون قالی کرمان و قالی نایین شهرت جهانی دارد.

غذای محلی: از غذا‌‌های سنتی سکنه اردکان، آش معروف است. آشی غلیظ که از غلات، حبوبات، سبزی و گوشت تهیه می‌ کنند. همچنین از آش ‌‌‌های معروف استان یزد و اردکان آش شولی است که در این منطقه بسیار تهیه و مصرف می شود. مواد مورد استفاده در این آش نخود، لوبیا، گندم، چغندر، پیاز و نعناع است که بخصوص در فصل زمستان تهیه می ‌شود. از دیگر انواع آش، مخلوطی از غلات و حبوبات بدون گوشت است. گوشت به عنوان غذای اصلی یا پدر خوراک ‌‌‌های این منطقه در نظر گرفته می ‌شود. به همین دلیل نام این آش، «بی ‌پی ‌یر» است که در گویش یزدی یعنی بی ‌پدر و نام دیگرش نیز یتیمچه است. آش دیگر نیز آش‌ جو است که از غلات، حبوبات، گوشت و چغندر و عدس و رب انار تهیه می‌ شود. در اردکان این آش برای صبح روز اول اسفند ماه سرو می‌ شود. از خوراکی‌‌‌ های شیرین اردکان حلوا ارده معروف است. این نوع حلوا از ارده کنجد (مایعی روغنی)، شکر، تخم‌ مرغ و هل درست می ‌شود و برای تزئین روی آن از پسته و بادام استفاده می‌ کنند. اگر چه این محصول در کشور‌‌های مختلفی از جمله ترکیه و لبنان نیز به همین روش تهیه می‌ شود اما این محصول در ایران طعمی منحصر به فرد دارد. در اردکان این نوع شیرینی که حاوی کنجد است تا به امروز بدون هیچ گونه مواد شیمیایی، به روشی کاملاً سنتی و تا حدی دستی تهیه می ‌شود که به آن طعمی بی ‌نظیر می ‌بخشد.

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
فرمانداری اردکان
fa.wikipedia.org
ardakan.ac.ir
ibna.ir
tnews.ir