نام: ابرکوه

نام قدیمی: نام آن در منابع قديم و جديد به صورتهاي «ابرقو»، «ابركويه»، «ابرقويه»، «برقوه» و «دركوه» آمده است.

وجه تسمیه: از آنجا كه اين شهر ابتدا در پاي كوه ساخته شده، آنرا «برِكوه» ميگفتند (كنار كوه) كه در گويش مردم به «ابركوه» تبديل شد

استان: یزد

تاریخچه: هم اکنون آثار باستانی بسیار زیادی ازروزگاران گذشته در این مکان بجای مانده‌است که نشان از وجود تمدنی بیاد ماندنی و قدیمی دارد. اولین اثری که اگر آنرا از عجایب بدانیم اغراق نکرده‌ایم وجود یک درخت سرو کهن سال و بلند است که بر پایه ارزیابی متخصصین فن و از جمله یک دانشمند مشهور روسی عمر آن به بیش از چهارهزار سال بالغ می ‌شود. این درخت مشهور که هنوز نیز سر سبز و با صلابت در مرکز این شهر خودنمایی می ‌کند دارای ارتفاعی بالغ بر ۲۸متر است.  پس از ورود اسلام نام ابرکوه نيز مانند بعضي نامهاي ديگر در گويش عربي، كاف به قاف تبديل و «ابرقو» خوانده شده است. نهايتاً قبل از انقلاب در دوره پهلوی دوم اين شهر به صورت رسمي «ابركوه» ناميده شد. از نظر تقسيمات كشوري ابركوه قبلاً جزئي از شهرستان يزد و استان اصفهان بوده و سپس به استان فارس ضميمه گرديده است. بعد از انقلاب اين شهر به عنوان بخشي از شهرستان تفت از استان يزد درآمد و در سال ۱۳۷۳ طبق آخرين تقسيمات كشوري مستقلاً يكي از شهرستانهاي يزد با مركزيت ابركوه گرديد.

تقسیمات کشوری: شهرستان ابركوه داراي دو بخش يعني بخش مركزي و بخش بهمن و چهار دهستان و51 آبادي داراي سكنه بوده است. بخش مركزي شهرستان ابركوه كه مركز آن نيز شهر ابركوه مي ‌باشد، شامل دو دهستان به نام‌ هاي فراغه و تيجرد مي ‌باشد و داراي 215 آبادي است و تنها 36 آبادي آن مسکونی است.

موقعیت جغرافیایی: ابركوه در جنوب غربي شهرستان تفت و استان يزد واقع شده است. اين شهرستان از شمال به شهرستان اشکذر استان يزد و شهرستان شهرضا در استان اصفهان،از شرق به شهرستان خاتمِ يزد و از غرب و جنوب به شهرستان آبادهِ استان فارس محدود است .ابرکوه در مختصات جغرافيايي 52 درجه و 58 دقيقه شرقي و 30 درجه و 46 دقيقه شمالي  واقع شده است

آب و هوا: دشت ابركوه جزئي از فلات خشك مركزي ايران و داراي اقليم گرم و خشك بياباني مي باشد. آب و هواي شهر در مقياس عمومي دارای ويژگيهاي اقليمي مناطق كويري درون فلاتي ايران است و از مشخصات آن، كميِ بارندگي، دامنه نوسان حرارتي كم و بيش زياد و خشكي است. بيشترين درجه حرارت متوسط مربوط به ماههاي خرداد، تير، مرداد و شهريور بوده و به صورت نسبي اين 4 ماه از سال از نظر دما متمايز از ساير ماههاي سال هستند. همچنين ماههاي آذر، دي، بهمن، بطور نسبي خنك ترين ماههاي سال هستند. بيشترين درجه حرارت، 39 درجه مربوط به مردادماه و حداقل آن مربوط به بهمن و اسفند با 4 درجه سانتيگراد ثبت گرديده است.

مساحت: ۵٬۳۸۱ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱٫۵۵۰ متر

کوهها و ارتفاعات: ابرکوه از دو طرف توسط ارتفاعات كوه سفيد و قنبره در جنوب شرق و كوه اعلا در شمال غرب محصورشده است.

منابع آب و رودخانه ها: در حال حاضرآب مورد نياز شهر ابركوه از طريق 10 حلقه چاه عميق و4 حلقه چاه در منطقه بصيرون اقليد تامین مي‌شود، همچنين خط انتقال با طول حدود هشتاد كيلومتر از منطقه بصيرون اقليد جهت آبرساني به شبكه پيوسته است. آب مصرفي مورد نياز شهر مهر‌‌‌دشت از آب قنات واقع در منطقه‌ هنشك تأمين مي ‌‌‌شود كه در حال حاضر بدليل خشكسالي و بي‌ آبي، آب شهر مهردشت و بخش بهمن از پانزده چاه منطقه تامين مي گردد.آب آشاميدني روستاهاي بخش مركزي از پانزده چاه منطقه و آب انتقالي از مزرعه عرب تامين مي گردد. مهمترين منابع آب سطحي شهرستان نیز عبارتند از: رود خانه فصلي گاشار،  مسيل كاسه رود، مسيل هنشك

شرایط اقلیمی: کویر ابرکوه آب اصلی خود را، ازدو رودخانه موجود در حاشیه شمال غربی و رودخانه ‌های دیگری که از حاشیه جنوب شرقی وارد کویر می ‌شوند دریافت می ‌کند. قسمت اعظم این کویر را نمکزار با فرورفتگی‌ های پراکنده فرا گرفته است. خاکهای رسی باد کرده نیز در قسمت اعظم بخش جنوبی شرقی دیده میشود و به صورت نوار کل نمکزار را در قسمت‌ های دیگر در بر گرفته است. در حاشیه شمال غربی در حد فاصل خاکهای رسی و نمکزار باتلاق قرار دارد. باتلاقها به صورت نوار پهنی حاشیه شمال غربی کویر را می ‌پوشانند.

پوشش گیاهی: جنگل: جنگل‌ هاي منطقه از نوع تنك و شامل درختچه و بوته زار است. كل جنگل‌ هاي منطقه بصورت مصنوعي بوده و از لحاظ واريته هاي درختي شامل(Tamarix) و تاغ (HALOXYLON) مي ‌باشد و واريته هاي درختچه‌اي آن شامل قيچ (ZYGOPHYLLUM)، اسكمبيل (CALLIGONUM)،انواع شور (SALSOLA) و آرتي لكس(ASTKAGAKUS) هستند. واريته هاي گياهي منطقه نيز شامل در منه دشتي (ARCEMISIA)، اشنان (SEIDLIRZIA)،چرخه (LAUNEA)و گون (ASRAGALUS) است.

زیست جانوری: حيوانات وحشي: مثل آهو و گورخر، بزكوهي، گوزن كه در نواحي پاي‌ كوهي به‌علت وجود پوشش گياهي ديده مي ‌شوند. در مناطق كوهستاني فراغه پلنگ نيز ديده شده است. جوندگان: مثل خرگوش و انواع موش و...  میباشند. پرندگان: مثل كبك و شاهين در ارتفاعات غرب «فراغه» و همچنین  انواع گنجشك و پرستو و … خزندگانی مثل مارمولك و انواع سمندر و...حشرات شامل انواع پشه، عقرب، مگس، خرخاكي بوده  و ماهي ‌های منطقه شامل ماهي‌ هاي آب شيرين قنات‌ ها و ماهي‌ هاي قرل آلا و كپور در استخرهاي پرورش ماهي هستند.

اقتصاد: شهرستان ابرکوه بعد از شهرستان یزد رتبه دوم در تولید محصولات کشاورزی و دامی را دارد. صنایع مختلف نیز از منابع عمده درآمد این شهرستان میباشد.

محصولات: عمده ترين سطح زير كشت ابركوه مربوط به گندم بوده و پسته دومين محصول عمده ابركوه است.از محصولات باغي ابركوه مي توان زردآلو، انار و انگور را نام برد.

فرهنگ و آداب و رسوم: آمارهای وزارت آموزش و پرورش حاکی از آن است که این شهر در ریشه کنی بی سوادی پیشگام و سرآمد دیگر شهرهای ایران است. نوسازی منازل در ابرکوه قبل از عید نوروز یکی از برنامه‌ هایی بود که اغلب مردم در آستانه بهار نسبت به آن اقدام می ‌کردند. بعضی از افراد نیز هر سال برای خود لباس تهیه می‌ کردند که این لباس‌ ها شامل «زیجمه» و «نظامی» و چادر نماز جدید و لباس‌ های زنانه بود. «زیجمه» و «نظامی» در گویش ابرکوهی ‌ها به معنای شلوار راحتی و شلوار رسمی مردانه بود. تهیه سبزه، تهیه گندم بو داده یا «برشتوک» و بو دادن تخمه آفتابگردان نیز از کارهایی بود که زنان ابرکوهی آن را انجام می ‌دادند. زنان همچنین از انباری‌ هایی که تابستان، مایحتاج آن را تامین کرده‌ بودند، مویز، آلو قیسی، برگه زردآلو و مغز بادام و گردو بیرون می ‌آوردند و از کیسه‌ هایی که قبلا برای ایام عید آماده شده بود استفاده می کردند و این تنقلات را درون آن نگهداری کرده و در طول ایام نوروز از آن استفاده می کردند ضمن اینکه در گذشته آجیل نیز در خانه‌ها تهیه می ‌شد.  تهیه «چنگال سیِن» به عنوان شیرینی نوروزی نیز یکی از اصلی‌ ترین کارهای زنان ابرکوه بود و از این شیرینی مقوی و مغذی برای پذیرایی مهمان‌های نوروزی خود استفاده می ‌کردند. مراسم شب پنجه نیز در ایام نزدیک به عید رایج بود. در گذشته رسم بود که پنج روز مانده به عید نوروز، خانواده داماد برای عروسی که هنوز به خانه بخت نرفته و معمولا در عقد یا نامزد پسری از یک خانواده بود، پنج تکه ظرف می‌ بردند. «سوچه» که ظرفی سفالی برای ساییدن کشک بود، کاسه نائینی، کوزه سفالی، لیوان و قوری، اقلامی بود که از طرف خانواده داماد تقدیم عروس می ‌شد.  خانواده ها در طول یک سال و در تمام اعیاد، چه ملی و چه مذهبی که یکی از آنها نوروز بود، هدایایی از قبیل لباس، انگشتر (بنا به وضعیت مالی و زندگی خانواده‌ ها)، قند و برخی اقلام دیگر به عروس و داماد خود می ‌دادند. همچنین بازیهای محلی نیز در این منطقه رواج داشت. بازی «سه پایه ‌بازی» «َوَلی نون شَو لی» (خر قطارک یا هفت کلوخی)، «کندو کنار هندستون» و «شیرتوپک» بخشی از این بازی‌ ها بود. بازی ‌های دیگری چون «آفتاب و مهتاب»، «قلنگینه»، «گو مرغک»، «پل چفته»، «جو سیاه»، «گل بِگو»، «حمامی آی حمامی»، «گردو بازی» و «بُر یِک» برخی دیگر از بازی‌ های محلی ابرکوه بودند.

جمعیت: ۴۶٬۶۶۲

زبان محلی: مردم ابرکوه فارس بوده و به زبان فارسی رایج با لهجه ابرقویی سخن می‌ گویند و بسیاری از واژه‌ ها و ترکیبات زیبای فارسی را در گویش خود حفظ کرده‌ اند.

جاذبه های گردشگری: مجوعه پردیس ابرکوه واقع درمحله تاریخی دروازه میدان (خانه موسوی، خانه سیدعلی آقا، خانه آقازاده)، خندق تاریخی شهر (پیش از اسلام)، سرو کهن ابرکوه، یخچال ابرکوه، گنبد عالی از جاذبه های دیدنی ابرکوه هستند.

سوغات و صنایع دستی: نمدمالي مهترین صنعت دستی ابرکوه است.

غذای محلی: قٌرمه زَردٌک، آبگوشت چغاله زردآلو و...

راههای دسترسی: راه‌ های ارتباطی شهرستان ابرکوه شامل محور ابرکوه ـ  یزد، محور ابرکوه ـ مهریز، محور ابرکوه ـ آباده که به محور آباده ـ شیراز متصل می گردد و محور ابرکوه ـ تفت (در مسير دسترسي به يزد ) میباشد.

بهترین زمان بازدید: بهار

منابع:
فرمانداری ابرکوه
دانشگاه آزاد ابرکوه
fa.wikipedia.org
sarveabarkouh.ir
tnews.ir