نام: تالش

نام قدیمی: تولش

واژه شناسی: نام آن، «تول – ش (تولش)» بوده است که «تول» به معنی گِل و «ش» پسوند مکان است و تولش به معنای گِل خیز است. این کلمه در طی زمان به تالش تبدیل گردیده است.

استان: گیلان

تاریخچه: از لحاظ تاریخی این منطقه که جدای از تقسیمات سیاسی کنونی سرزمینهای پهناوری را از جنوب کشور آذربایجان تا درهٔ سفید رود را در بر می ‌گیرد جایگاه اقوامی بوده که در متون یونانی کادوس و در کتیبه‌ های فارسی باستان ستگوشیه نامیده شده است. تالش نام یکی از تیره‌ های آریایی است و سکونتگاه اصلی آ‌نها در البرز باختری از جنوب خاوری جمهوری آذربایجان آغاز شده و تا شمال باختری استان گیلان و همه استان اردبیل ادامه دارد. این قوم در استان گیلان زبان خود را حفظ کرده‌ اند. تالش سرزمینی است که در روزگاران کهن به منطقه وسیعی اطلاق می‌ شد که از شمال با آلبانیای قفقاز، و از شرق به دریای خزر و از جنوب به اسپیه‌رو یا سپیدرود و از آن به حدود مارلیک یا عمارلوی کنونی می‌ رسید و از غرب نیز دشت و پهنه اردبیل، مغان و منطقهٔ کوهستانی نیر و سراب را دربر می ‌گرفت. بعبارتی تالش مشتمل بر منطقه‌ای در ایران (استان ‌های گیلان و اردبیل) و جمهوری آذربایجان (تالش گشتاسبی) است. این شهرستان نام خود را از قوم تالش گرفته و به استناد منابع و شواهد بسیار، بازمانده اقوام کادوس باستان و از همسایگان دیرین قوم گیل می ‌باشند. کشف آثار تمدن ۴۵۰۰ ساله در ییلاق (نوه دیی) تالش، جلوه ‌های بیشتری به این منطقه خوش آب و هوا داده‌ است. تالشی‌ ها در نیمه دوم قرن هجدهم حکومت خوانین تالشی را تأسیس کردند و شهر لنکران را به عنوان پایتخت خود انتخاب نمودند. ناگفته نماند که لنکران از قدیمترین زمان تا به حال مرکز سکونت تالشی ‌ها به شمار می ‌رود. در سال 1813 میلادی با امضای عهدنامه گلستان بخشی از تالش به تصرف کشور روسیه درآمد و در سال 1828 میلادی با امضای عهدنامه ترکمن چای این اِشغال تصویب و تثبیت گردید و در نتیجه تالشی ‌ها به دو قسمت تقسیم شدند. بخشی از تالش از سرزمین ایران جدا شده و به تصرف روس ‌ها درآمد. مرکز این شهرستان در گذشته، شهر شفارود و سپس کرگانرود بوده است اما در طی جنگ دوم جهانی، متفقین به منظور رساندن قوای کمکی و تجهیزات نظامی به شوروی، با کمک این دولت، جاده ای از طریق انزلی ـ تالش ـ آستارا ایجاد نمودند و در نتیجه شهر کرگانرود مرکز تالش از این جاده به دور مانده و منزوی گردید. مردم شهر به کنار جاده جدید کوچ نموده و شهری را بنا نمودند و چون در مکان احداث شهر، کاخی با هشت در بزرگ در طرفین وجود داشت و به زبان تالشی، (در) را (بر) می‌ گویند شهر جدید را هشتبر نام نهادند که به مرور زمان به «هشتپر» تغییر نام پیدا کرد. امروزه شهر هشتپر، تالش نیز نامیده میشود.

تقسیمات کشوری: طبق آخرین تقسیمات کشوری این شهرستان از چهار بخش، پنج شهر، ده دهستان و 295 آبادی دارای سکنه و 50 آبادی بدون سکنه تشکیل شده است.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان تالش (طوالش) با مرکزیت شهر تالش (هشتپر) بزرگترین شهرستان استان گیلان از لحاظ وسعت بوده که از سمت شمال به آستارا، از شرق به دریاچهٔ خزر، از غرب به استان اردبیل و از جنوب به رضوانشهر و ماسال محدود می ‌شود. این شهرستان، دارای یک قسمت کوهستانی است که همان کوههای مرتفع تالش می ‌باشد و در جهت شمالی ـ جنوبی کشیده شده است و یک قسمت آن، جلگه ای است که به صورت نوار باریکی بین ناحیه کوهستانی و دریای خزر قرار دارد. در حقیقت تالش از سه جهت به کوههای تالش که ادامه رشته کوههای البرز هستند و از طرف دیگر به دریای زیبای خزر منتهی می ‌شود. طول جغرافیایی آن بین 48 درجه و 32 دفیقه و 49 درجه و3 دقیقه شرقی و عرض جغرافیایی آن بین 37 درجه و 33 دقیقه و 38 درجه و 16 دقیقه شمالی قرار گرفته است

آب و هوا: آب و هوای این شهرستان معتدل و مرطوب است.

مساحت: ۱۴۲۷ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ارتفاع مرکز شهرستان از آب های آزاد جهان 80 متر و ارتفاع کرانه های ساحلی آن حدود 5/26ـ  متر می باشد.

اقتصاد: اقتصاد شهرستان تالش متکی بر کشاورزی و دامداری است و از محصولات مهم کشاورزی آن می‌ توان برنج، گندم، جو، توتون و حبوبات، مرکبات را نام برد. در میوه جات کیوی و پرتقال و آلوچه سهم بیشتری دارند و محصولات جالیزی از عمده محصولات این شهرستان محسوب می شود. پرورش کرم ابریشم و صنایع دستی نیز از منابع اقتصاد این منطقه است.

فرهنگ و آداب و رسوم: تالش محل سکونت قوم تالش است. در گذشته، نغمات زیبایی که هنگام کار در "شالیزار" بانوان سختکوش می خواندند بسیار شادی بخش و تاثیر گذار بود. این خواندن به آمان آمان معروف است و در هر منطقه بر اساس آواهای رایج مردم شکلی از آن را اجرا می کنند. یکی از بانوان اشعاری را با صدایی خوش و در "هوا"ی تالشی همان منطقه می خواند و دیگران بندهای مانند هم را یکصدا با او سر می دادند ("جیگیر" می کردند). سپس ادامه تکخوانی را فردی دیگر و یا همان خواننده اول به عهده می گرفت. گاهی یکی از زنان از سر شوق صدای هلهله خاصی ار حنجره سر میداد که شباهت به کل کشیدن و یا "خله" در "تالشی" خوانی داشت و حالت زیبایی از تاثیر صوت انسان را در شنونده ایجاد میکرد. اشعار خوانده شده هم بیشتر در وصف طبیعت و زندگی روزمره و بسیار زیبا بود.

جمعیت: ۱۸۹۹۳۳ نفر (سال ۱۳۹۰)

زبان محلی: زبان مردم تالش، تالشی است و از زمان‌ های دور به این زبان تکلم می ‌کنند. زبان تالشی بیشتر از زبان فارسی به زبان پهلوی قدیم (زبان ایرانیان باستان) نزدیک است. زبان ترکی آذربایجانی نیز در تالش تکلم می ‌شود.
 
جاذبه های گردشگری: از جمله مناطق دیدنی تالش می ‌توان به ییلاقهای آق اولر، مریان، سوباتان، ارده و از نقاط زیارتی به بقعه شاه میلرزان واقع در روستای خطبه سرا، بقعه آقا سید احمد نال تربه واقع در روستای نال تربه، بقعه سلطان سید در مرکز شهر تالش و بقعه سیاه علم خاله سرا در روستای خاله سرا اشاره کرد. قلعه لیسار معروف به دژ سلسال در روستای لیسار که از قلعه‌ های مهم دوران اسماعیلیان بوده و همچنین کاخ قشلاقی نصراله خان سردار امجد واقع در داخل شهر تالش که قدمت تاریخی آن مربوط به دوره قاجاریه می ‌باشد و کاخ ییلاقی نصراله خان سردار امجد که در روستای مریان آق اولر قرار دارد، اشاره کرد. پارک جنگلی گیسوم تالش با مساحتی حدود ۸۰ هکتار، سواحل دریای گیسوم و جاده جنگلی منتهی به آن دارای منظره‌ای بسیار بدیهی است که هر ساله مسافران بسیاری را پذیرا می ‌باشد.

هفته بازارهای تالش: تنوع و فراوانی محصولات سبب شده که تالش بازارهای هفتگی پررونقی داشته باشد. از آن جمله می ‌توان به یکشنبه بازار چوبر که اختصاص به معاملات دام دارد، پنجشنبه بازار شاندرمن که در آن انواع نهالها، دست ساخته‌ های پشمی و نخی و فراورده‌ های محلی مواد غذایی عرضه می‌ شود همچنین می ‌توان به پنجشنبه بازار هشتپر اشاره کرد که در آن اغلب زنان و مردان با لباسهای محلی حاضر شده و محصولات محلی خود شامل برنج، انواع سبزیها و میوه‌های درختی را به فروش می ‌رسانند.

سوغاتی و صنایع دستی: از صنایع دستی تالشیان می ‌توان جاجیم بافی، گلیم بافی، جوراب بافی و تهیه یک نوع شال از پشم گوسفند را نام برد.

غذای محلی: ووزه دلهَ (بادمجان توپر)، ووزه کوکو (کوکوی گردو)، خوراک عدس (مَجو majo)، اناردون، بندیرَه ویسوج (پنیر سرخ کرده)، سوجا دیلَه (ساج ایچی)، دو آش (آش دوغ)، آرزِنا نون (نان ذرّت)، زِرَنه نون و...

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
fa.wikipedia.org
bighbigh.ir
gilansoghat.com
tolsh.ir
taleshmeisammehri.persianblog.ir
banbaey.blogfa.com