نام: آق قلا

نام قدیمی: اسپی‌ دژ (دژ سپید)، مبارک آباد، پهلوی دژ

واژه شناسی: نام قدیمی این شهرمبارک آباد، «اسپی ‌دژ» یا «دژ سفید» بوده ‌است. اسپی در زبان مازندرانی (طبری) به معنای سفید می‌ باشد. ترکمن‌ ها نام «آق‌قلعه» را بر آن نهاده‌ اند. برای مدتی تا پیش از سال ۱۳۵۷ پهلوی دﮊ نامیده می ‌شد، اما اکنون نام ترکمنی خود را باز یافته‌ است.

استان: گلستان

تاریخچه: براساس مستندات، اين شهر توسط  شاه‌عباس در سال ۱۰۲۰هجري قمري بنا شد و در ابتدا به نام “اسپيدژ” يا “دژسفيد” معروف بوده و در زمان حكومت پهلوي به “پهلوي دژ” تغيير نام داد و امروز نام آق‌قلا گرفته كه در زبان تركمني به معناي دژ يا قلعه سفيد است. از بناهای قدیمی آق‌ قلعه پل آجری است که در دوران صفویه بر روی رودخانهٔ گرگان ساخته شده است. از بناهای تاریخی دیگر این شهر قلعهٔ کهن آن است که اکنون خراب شده و تنها دیوارهای جنوبی و اندکی از دیوار شمال به جنوب آن بر جای مانده‌ است. این قلعه به قلعهٔ مبارک‌آباد (نام پیشین آق قلعه) مشهور بوده‌ است. دیوار قزل آلان که گفته می‌ شود اسکندر آن را بنا نهاده و انوشیروان ساسانی آن را تعمیر کرده، از ۳ کیلومتری شمال آق‌ قلعه می‌ گذرد. این دیوار از دریای خزر شروع می ‌شده و تا کوههای گلی داغ به طول تقریبی ۱۷۰ کیلومتر امتداد می‌ یافته‌ است. اکنون این دیوار، مخروبه‌ است و بعضی از قسمتهای آن که هنوز پابرجاست بین ۲ تا ۴ متر ارتفاع دارد.

تقسیمات کشوری: براساس تقسيمات كشوري در سال ۸۲ اين شهرستان داراي ۲ بخش مركزي و وشمگير، ۲ شهر (آق قلا و انبارالوم ) و ۵ دهستان و ۷۴ آبادي و ۵ آبادي خالي از سكنه مي باشد.

موقعیت جغرافیایی: رودخانهٔ گرگان، آق‌ قلعه را به هفت بخش تقسیم می ‌کند. شهرستان آق قلا بين ۵۴ درجه و ۱۴ دقيقه تا ۵۴ درجه و ۵۱ دقيقه طول شرقي و ۳۶ درجه و ۵۵ دقيقه تا ۳۰ درجه و ۳۷ دقيقه عرض شمالي در شمال استان واقع شده است. اين شهرستان از شمال به كشور تركمنستان از جنوب به شهرستان گرگان و علي آباد، از شرق به شهرستان گنبد و از غرب به شهرستان تركمن محدود مي شود. بخش جنوبي شهرستان آق قلا در دشت حاصلخيز گرگان واقع شده است. رودخانه اترك درست در حد مرزي ايران و تركمنستان از شمال اين شهرستان عبور مي كند.

مساحت: ۱۷۶۳ كيلومتر مربع

رودخانه ها: شهرستان آق قلا علاوه بر رودخانه هاي گرگان و اترك تعدادي رودخانه هاي كوچك هم دارد.  قسمتهائي از رودخانه گرگان بخش اعظم جنوب و جنوب شرقي شهرستان را سيراب مي نمايد. طول  رودخانه گرگان ۳۵۰ كيلومتر است و از ارتفاعات جنگل گلستان، كوههاي گليداغ، آلاداغ و قلعه ماران سرچشمه گرفته و به درياي خزر مي ريزد. علاوه بر رودخانه هاي دائمي و فصلي، شهرستان آق قلا داراي ۱۱۵۷ حلقه چاه و ۱۳ رشته قنات مي باشد.

اقتصاد: منابع درآمد مردم این شهرستان نخست زراعت و پس از آن صنایع دستی و کارگری است.

محصولات: محصولات عمده آن گندم، جو، برنج، پنبه، حبوبات، نباتات علوفه‌ای، سیب زمینی و دانه‌های روغنی است.

فرهنگ و مردم: اکثر مردم شهرستان آق قلا را ترکمن ها تشکیل می دهند. سیستانی و بلوچ نیز در این شهرستان زندگی میکنند.

جمعیت: جمعیت شهرستان آق قلا در سال ۱۳۹۰، برابر با ۱۲۰٫۷۲۳ نفر بوده است.

زبان محلی: با توجه به اینکه ترکمن ها اکثریت این شهرستان را  تشکیل می دهند لذا زبان ترکمنی، زبان اصلی این شهرستان می باشد. از دیگر زبان های رایج در این شهرستان سیستانی، بلوچ، افغانی است و زبان فارسی به صورت یک وسیله ارتباطی بین تمام قومیت های ساکن این شهرستان می باشد.

جاذبه های گردشگری: از دیدنی‌ های آق قلا، پنجشنبه‌ بازار این شهر است. در این بازار محلی و دیدنی، مردم از هر قشر و صنفی کالاهای خود را عرضه می ‌کنند که در این میان عرضهٔ صنایع دستی مردم ترکمن، مانند قالی، قالیچه، و پُشتی‌ های زیبا از همه دیدنی ‌تر است. از آثار طبیعی و تاریخی آق‌قلا می‌ توان پل آق‌قلا، سد وشمگیر، تالاب اینچه، گلفشان‌ های قارنیارق، اینچه، نفتیجه و دیوار تاریخی گرگان را نام برد.

سوغاتی و صنایع دستی: فرش ترکمن، نمد، زیورآلات ترکمن، سوزن دوزی ترکمن (سیاه دوزی)

غذای محلی: چکدرمه یکی از انواع غذاهای بومی و محلی استان گلستان،‌ بندر ترکمن و آق قلا است.

بهترین زمان بازدید: تمام فصل ها

منابع:
فرمانداری آق قلا
fa.wikipedia.org
spidezh.ir
hamshahrionline.ir