نام: مریوان

نام قدیمی: دور آشور یا کارشاروکین، مهروان، دژ شاهپور

وجه تسمیه: در متون قدیمی مریوان را "مهروان" متشكل از دو واژه ًمهر ً و "وان ً به معنی "جایگاه مهر" نوشته اند .

استان: کردستان

تاریخچه: محوطه‌ های باستانی و تاریخی حومهٔ شهرستان مریوان مانند تپه ‌های ساوجی، کولان، مِرّگ، بیساران و دو تپه شرقی و غربی حاکی از استقرار انسان ‌ها از دوران نوسنگی و ادامهٔ آن در عصر پس از هزارهٔ چهارم پیش از میلاد است و نشانهٔ دیرینگی زیست انسان در این منطقه بوده و به عنوان سنگ بنای شهرنشینی در این منطقه به شمار می‌روند. شهرستان مریوان از آن جا که بر سر راه تیسفون به تخت سلیمان (آتشکدهٔ آذرگشنسب) قرار داشته، در عهد اشکانیان و ساسانیان مورد توجه بوده است. در رسالهٔ پهلوی شهرهای ایران تصریح شده است که بهرام گور در کنار دریاچهٔ بهرام آوند یا زریبار شهری ساخت و در منابع آشوری آمده است که سارگون اول پادشاه آشور پس از تسلط بر این منطقه، در حدود ۱۸۰۰ سال پیش از میلاد به جای شهر قدیمی هارهار در جنوب دریاچهٔ زریبار، شهری به نام دورآشور یا کارشاروکین را ساخت. در منابع اسلامی از مریوان به عنوان دژان - دزان نام برده ‌اند. در گذشته هنگام صدور قباله‌ ها و ذکر محل تولد در موقع صدور شناسنامه از کلمه ‌های دژ شاهپور، مهروان و قلعهٔ شاه‌ آباد یاد کرده اند و آن را یکی از پایتخت ‌های کردستان می‌ نامند. بنا به روایتی در زمان حكومت سلسله قاجاریه ، به امر ناصر الدین شاه در دو هزار قدمی دریاچه زریوار (زریبار ) قلعه نظامی بسیار مستحكمی ساخته شد. این قلعه یکی از بناهای شهر جدید مریوان است. یك سال بعد به امر حاج فرهاد میرزا معتمدالدوله عموی ناصر الدین شاه بر وسعت آن افزوده شد . این قلعه نظامی به نام ً قلعه شاه آباد ً موسوم گردید. پس از انقراض سلسله قاجاریه و روی كار آمدن سلسله پهلوی نام قلعه شاه آباد ً به ً دژ شاهپور ً مبدل گشت. احداث این قلعه مسجد و حمام و قنات مبنای شهر جدید و نو بنیاد مریوان کنونی می باشد. این منطقه همواره از اهمیت استراتژیك ویژه برخوردار بوده است. همجواری با كشور عراق، ترددها، و تحركات نیروهای نظامی دو كشور، حاصلخیزی، وفور آب و محصولات كشاورزی و وجود دریاچه آب شیرین همواره باعث توجه حكمرانان و سلاطین شده است. در بررسی متون تاریخی می توان شاهد درگیریها و تاخت و تاز های متعدد و لشكر كشی های آنها در دشت مریوان بود . وجود قلاع متعدد و مستحكم نشان دهنده همین موضوع است. در بررسی متون تاریخی می ‌توان دریافت که شهرستان مریوان یکی از مناطق مهم کردها به شمار می‌ رفته است که همیشه گریبان ‌گیر فراز و نشیب و ویرانی و آوارگی مردم بوده است، که به خاطر درگیری ‌های متعدد مربوط به بابان و خان ‌نشینان محلی و مردم بوده است و یا به خاطر مسائل سیاسی و اجتماعی، تاخت و تازها و لشکرکشی‌ های متعدد امپراتوری ‌ها و نیروهای حاکم بر منطقه در دشت مریوان بوده است. وجود قلاع متعدد و مستحکم نشان دهندهٔ این موضوع است که شهرستان مریوان یکی از مناطق مهم ادوار کردنشینی بوده است، یکی از این قلعه ‌ها که بعدها به قلعهٔ مریوان معروف گشت، قلعهٔ هلوخان است که در دوره صفویه ساخته شده است. قلعهٔ مریوان یکی از آثار دیرین این سرزمین کهن می‌ باشد که بسیاری از آثار تاریخی–فرهنگی و هنری مردم این مرز و بوم در آن ثبت شده است و در بسیاری از کتاب ‌های تاریخی محلی به آن اشاره شده است. شهرستان مریوان  تا قبل از سال ۱۳۳۷ تحت عنوان "بخشداری مریوان" از بخشهای تابعه شهرستان سنندج بود. با انقلاب ایران در بهمن ماه سال ۱۳۵۷ خورشیدی، مریوان و روستاهای اطراف آن علاوه بر متأثر شدن از پیامدهای این انقلاب، با توجه به برخی مشخصه ‌های سیاسی و اجتماعی منطقه که ریشه‌ های آن به پیش از انقلاب باز می ‌گشت وارد یکی از پرتلاطم‌ ترین مقاطع تاریخی خود شدند. پس از انقلاب ایران در سال ۱۳۵۷ خورشیدی و تا تیر ماه سال ۱۳۵۸ خورشیدی مریوان تحت حاکمیت نیروهای حزب دمکرات کردستان ایران و حزب کومله بود. پس از بازپس ‌گیری شهر توسط حکومت مرکزی، بسیاری از اعضا و طرفداران این دو حزب توسط دادگاه انقلاب اسلامی اعدام و یا زندانی شدند. در دوران جنگ ایران و عراق نیز، مریوان همواره بمباران هوایی و موشکی می ‌شد و تعدادی از روستاهای اطراف نیز بمباران شیمیایی شدند. اما هیچگاه نیروهای عراقی وارد این شهر نشدند.

تقسیمات کشوری: شهرستان مریوان دارای سه بخش مركزی، سرشیو و خاومیرآباد است. بخش‌ مركزی شهرستان به مركزیت شهر مریوان دارای 3 دهستان و 61 روستای دارای سكنه است. دهستانهای این بخش عبارتند از دهستان سركل به مركزیت شهر كانی ‌دینار، دهستان كوماسی به مركزیت روستای پیرخضران و دهستان زریبار به مركزیت روستای نی. بخش سرشیو به مركزیت شهر چناره دارای 2 دهستان به اسامی سرشیو به مركزیت شهر چناره و دهستان گلچیدر به مركزیت روستای جانوره و تعداد 48 روستای دارای سكنه است. بخش خاومیرآباد به مركزیت شهر برده‌ رشه دارای یك دهستان به اسم خاوومیرآباد به مركزیت شهر برده‌ رشه و تعداد 32 روستای دارای سكنه می‌ باشد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان مریوان با طول و عرض جغرافیایی بین 35 درجه و 48 دقیقه تا 2 درجه و 35 دقیقه عرض شمالی و 46 درجه و 45 دقیقه تا 45 درجه و 58 دقیقه طول شرقی نصف‌النهار گرینویچ از شمال به شهرستان سقز، از شرق به شهرستان سنندج و دیواندره و از جنوب ‌شرقی به شهرستان سروآباد و از غرب و شمال غربی به خاك عراق محدود است.

آب و هوا: بطور كلی آب و هوای مریوان سرد و كوهستانی متمایل به معتدل سرد و حتی مدیترانه‌ای است. ریزش برف و باران در این شهرستان، باعث گردیده كه این منطقه‌ یكی از پرآب‌ ترین مناطق غرب كشور باشد.

ارتفاع از سطح دریا: ۱۳۲۰ متر

کوهها: مشهورترین كوههای مریوان عبارتند از: پیازه، چل چشمه، قلعه‌برد، میراجی، گاران، ایمام، هزار مرگه، پیرالیاسی، سلطان اغزه تو، برانان و لشت شهیدان

رودها: رودخانه قزلچه‌ سو، رودخانه‌ گاران، رودخانه‌ كوماسی، رودخانه عصرآباد، رودخانه بایوه (بناوه‌ سوته) از مهمترین رودهای این منطقه هستند که به خاک عراق جاری میشوند. چم انجیران، شیان، گردلان، كاكوذكریا، ده بنیاد، هاله كوكان چناره و زریبار نیز از رودهای این شهرستان میباشند.

پوشش گیاهی و زیست جانوری: تنوع گیاهی و پوشش جنگلی یكی از جاذبه‌ها و ویژگی‌ های بارز شهرستان است. جنگل‌ های مریوان از نظر جنگل شناسی جزء تیپ مدیترانه‌ای و مناطق نیمه مرطوب بوده و دانه ‌دار و شاخه زا هستند. بلوط 83 درصد، پسته وحشی (بنه) 7 درصد، گلابی وحشی 4 درصد، افرا 3 درصد و سایر گونه‌ها حدود 3 درصد جنگل ‌های شهرستان را شامل می‌ شوند. در حال حاضر از میوه و سایر محصولات فرعی (شیره سقز، گز علفی، مازوج و غیره ...) بهره‌برداری می ‌گردد. از مهم‌ ترین زیستگاه ‌های مریوان می‌ توان به ۲ مورد «دریاچه زریبار و قلعه برد» اشاره کرد. در زیستگاه قلعه برد پوشش‌ های گیاهی بسیار متنوع از جمله درختچه‌ های گلابی وحشی، ون، بلوط، بنه، بادام كوهی و زالزالك و آلبالوی وحشی پناهگاه خوبی برای حیوانات بزرگ جثه فراهم كرده است كه وجود خرس قهوه‌ ای وحشی از گونه ‌های برجسته منطقه می ‌باشد. وجود چشمه‌ های عظیم و آب فراوان و باغ‌ های گردو و انگور هم در افزایش جمعیت این گونه نقش عمده‌ای دارند. از دیگر جانوران آن منطقه می ‌توان به خرگوش، سنجاب، رودك، و تشی اشاره نمود.

اقتصاد: قرار گرفتن در کنار دریاچهٔ زریبار، اورامان و طبیعت زیبای منطقه و همچنین ترانزیت و واردات کالا در مرز ایران و عراق (که فاصلهٔ آن از شهر حدود ۲۱ کیلومتر است)، باعث رونق اقتصادی و گسترش مریوان شده‌ است.

محصولات: مهمترین محصولات زراعی و مرسوم در شهرستان مریوان گندم، جو، برنج، ارزن، نخود، یونجه، توتون، شبدر، تنباكو، سبزی و صیفی جات می باشند. محصولات گلخانه ای در این شهرستان پیشرفت چشمگیری داشته است. در چند دهه گذشته اکثر محصولات باغها را گردو و انگور تشکیل می داد، اما در سالهای اخیر باغدارن به کشت محصولاتی نظیر سیب، گلابی، گوجه فرنگی، گیلاس و توت فرنگی، بادام و هلو روی آورده اند. گردو و توت فرنگی مهمترین محصولات باغداران این شهرستان میباشد. مهمترین گیاهان دارویی که در شهرستان مریوان کشت می شود عبارتند از همیشه بهار(officinialis) و calendula.

فرهنگ و آداب و رسوم: دشت مریوان و کوه‌ های سر به فلک کشیده اش چه در دوران آشوری‌ ها و ساتراپ نشینی مادها، چه در دوران حکومت بابان و اردلان‌ها، چه در زمان حاکمیت عشایر قبیله‌ای و چه در عصر مشرق زمین همیشه جایگاه پرورش قهرمانان و جنگاوران شجاع و دلیر محلی بوده است. شهرستان مریوان از جمله شهرستانهایی در استان كردستان است كه در دهه‌ی شصت به دلیل جنگ تحمیلی و حوادث ناشی از آن و در دهه‌ هفتاد به دلیل دستیابی و خرید و فروش كالاهای خارجی و داخلی و دایر شدن بازارچه مرزی، تغییرات جمعیتی چشمگیری داشته است. این تغییرات جمعیتی مشتمل بر مهاجرت ساكنین روستاهای مرزی و شهر مریوان به سایر نقاط شهرستان‌ و استان در زمان جنگ تحمیلی و برگشت آنان و نیز مهاجرت عده‌ بسیاری از شهرها و استانهای همجوار به شهر مریوان و روستاهای آن است. مردم منطقه مریوان از لحاظ آداب و رسوم تفاوت چندانی با كردهای دیگر مناطق ندارند.

جمعیت: این شهرستان طبق سرشماری سال ۱۳۹۰، حدود ۱۶۸،۷۷۴ نفر جمعیت داشته است.

خط و زبان محلی: زبان مردم شهرستان «کردی» است و لهجه مردم مریوان «کرمانجی جنوبی» می‌ باشد که شامل «سورانی‌ ها» و «هورامی ‌ها» می ‌باشند. در مریوان درصد سورانی ‌ها بیشتر از هورامی ‌ها است. گرچه امروزه خط و نوشتار تمام مردم ایران زمین «فارسی» می‌باشد اما خط و نوشتار «کردی» که خود خط و نوشتاری جدا گانه می‌ باشد نیز در این شهرستان به کار می ‌رود. خط و نوشتار کردی با اعراب عربی است که البته بیشتر فارسی نوشته می‌ شود. برای نوشتن زبان کردی، غالباً از الفبای عربی که خود بازماندهٔ خط سریانی آرامی است، استفاده می ‌شود. زبان کردی دارای ۳۴ حرف است.

جاذبه های گردشگری: دریاچه زریوار، محور مریوان ـ باشماق (بازارچه‌ مرزی)، دشت بیلو، منطقه‌ تفریحی قمچیان، قلعه هلوخان (ایمام ) و مزگه‌‌وته سوره (مسجد سرخ ) از دوره ایلخانی و تیموریان، تپه كلین كبود واقع در دشت مریوان از دوره اشكانی و ساسانی، تپه و قلعه روستای ننه از دوران صفویه، پل گاران از دوره صفویه، قلعه گبری گرد از‌ دوره اشكانی، محوطه كچكه گاور از دوران پارینه سنگی، قبرستان تاریخی روستای پیله و قبرستان روستای بالك، تپه هواره دومان روستای كولان، تپه آسنگران روستای نی، تپه عبه فتول واقع در كیلومتر9 جاده مریوان_سقز، تپه كه ‌لكه صوفیان (گرده عبه صوفی ) واقع در روستای وله ژیر، مرقد درویش واقع در بین روستای كولان و مریوان، آبشارهای گویله و سلور و...

سوغاتی و صنایع دستی: گیوه (کلاش) شهرستان مریوان یکی از بهترین ‌های استان به شمار می‌ رود که رویه این کفش از نخ پنبه ‌ای بافته شده و زیره آن از پارچه فشرده شده ساخته می‌ شود به همین دلیل کلاش کفشی است سبک، نرم، قابل انعطاف و متناسب با محیطی کوهستانی می‌ باشد.

غذای محلی: که لانه، آش عدس، شلکینه، هالاو، دانه کولانه، آش دوغ، شیرینی برنجی و...

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
فرمانداری مریوان
fa.wikipedia.org