نام: تفرش

استان: مرکزی

تاریخچه: محدوده فعلی تفرش جزء متصرفات مادها، هخامنشیان و اشکانیان بوده از دوره ساسانیان قبور حوض گونه زرتشتیان و بعض قلاع باقی مانده است. بعد از اسلام در زمان طاهریان و صفاریان و سامانیان و آل بویه و غزنویان نیز با وجود عدم وجود آثار، جزو متصرفات آن به شمار می رفته در دوره سلجوقیان نام تفرش به صورت طبرس رواج پیدا کرده و برخی از بزرگان و علما خود رابه آن منسوب و مقلب نموده اند. از مغولان و تیموریان هیچ اثری در تفرش دیده نمی شود ولی تفرش در روزگار صفویه بویژه پادشاهی شاه عباس بزرگ رو به آبادانی نهاده است و مردم تفرش با انجام خدمات برجسته در دستگاههای حکومت صفوی نفوذ پیدا کرده بودند. تفرش در ایام سلطنت افشاریان جزئی از متصرفات ایشان بوده است. در دوره زندیه مکتب خانه های متعددی در تفرش تاسیس شده که نوجوانان در آن به فرا گرفتن مقدمات فارسی و تعلم قرا، می پرداخته اند. در دوران قاجاریه مردانی از تفرش در کار سیاست مملکت وارد شدند و در راه خدمت به ایران حتی از بذل جان خود نیز دریغ نکردند. باز در همین دوره است که به سبب توجه پادشاهان قاجار به منطقه، روحانیان و عده ای از سادات بنی فاطمه تفرش در دستگاه حکومت رشد کردند تا جایی که به مناصب بزرگ گمارده شدند. در دوره قاجاریه مکتب خانه ها و  میرزاها در تفرش، آشتیان و فراهان افزایش یافت ولی روی هم رفته جامعه تفرش در دوره قاجاریه دهقانی ولی غیر متحجر بوده است.

تقسیمات کشوری: این شهرستان از دو بخش مرکزی و فراهان تشکیل شده ‌است.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان تفرش در 200 کیلومتری جنوب غرب تهران در مسیر راه تهران-قم سلفچگان و تهران-ساوه سلفچگان قراردارد. شهر تفرش در منطقه ای محصور بین کوهها میباشد که از طریق گردنه گیان و نقره کمر به سایر راههای ایران متصل است. این شهرستان در شمال و شمال غربی به شهرستانهای فراهان و آشتیان و از شمال به ساوه، از جنوب و مغرب به اراک، از شرق به قم محدود است.

آب و هوا: تفرش به لحاظ دارا بودن آب و هوای کوهستانی در گرمای تابستان آب و هوایی بسیار مطبوع و خنک دارد.

مساحت: حدود ۲۷۹۲ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: حدود ۱٬۸۷۸ متر

کوهها: از کوههای مهم آن کوه گُوجِه، کوه دوقلو دو برادران و قرِه گُوزیل قَرِلان است

رودها: رودهای مهم این شهرستان عبارت اند از: آبْکَمَر که از ارتفاعات جنوبی تفرش سرچشمه می‌گیرد و در حدود ۲۳ کیلومتری شمال غربی شهر تفرش به رود قَره چای می ‌پیوندد؛ فرمهین که از دهستان رودبار سرچشمه می‌ گیرد و پس از آبیاری بخشهایی از اراضی شهرستان، به دریاچه نمک می‌ ریزد؛ قَره چای که بخشهایی از اراضی شمالی شهرستان را آبیاری می‌ کند و سپس به دریاچة نمکِ قم می‌ ریزد.

محصولات: در بیابانهای مستعد و استثنایی این منطقه گیاهان متنوع وحشی و دارویی بسیاری رشد می‌ کند. همچنین گیاهانی نظیر زیتون و زعفران که در دو آب و هوای متفاوت رشد می ‌کنند، هر دو در تفرش کشت می ‌شوند. یکی دیگر از نامهایی که تفرش به آن معروف است «شهر گردو و بادام» است.

پوشش گیاهی و زیست جانوری: درفصل بهار در کوههای تفرش انواع گیاهان مانند: آویشن، ریواس، بالامبو (باریجه)، کنگر، موسیر، گون، کتیرا و دهها گونه ارزشمند دیگرمی ‌روید. دربهار ریواس و بالامبو بیشتر مورد توجه می‌ باشند که برای برخی نیز جنبه اقتصادی دارد که البته گیاه بالامبو حفاظت شده و چیدن آن محدودیت بسیاری دارد. همچنین گل ختمی، شیرین بیان، گل بابونه، خاکشیر، کاسنی، شاتره رویش فراوان دارد. گرگ، روباه، جوجه تیغی، خرگوش، بز کوهی، کبک، قرقاول و قرقی از حیوانات وحشی منطقه هستند. در گذشته ‌های دور دارای آهو و پلنگ هم بوده که متاسفانه نسل آنها به دلیل شکار منقرض شده‌ است.

فرهنگ و آداب و رسوم: آئین باران خواهی روستای تاریخی کبوران تفرش با شماره ۱۰۶۰ در فهرست میراث معنوی آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. آیین باران خواهی و یا کوسه درآمدن جشنی است که از دیرباز در جوامع روستایی و چوپانان استان مرکزی رواج داشته و دهم بهمن هر سال یعنی پایان چله بزرگ زمستان در روستای کبوران تفرش برگزار می شود. مردم این روستا با هدف درخواست رزق حلال که منشا بسیاری از برکات آب است با برگزاری این آئین از خداوند طلب باران می کردند. لباس های ویژه و موسیقی محلی شاد از مهمترین ویژگی های این آئین است و کوسه و همراهانش پیام آور شادی و نوید بهار هستند.

جمعیت: ٢۵٩١٢ نفر (۱۳۹۰)

زبان محلی: زبان مردم شهرستان تفرش فارسی است. اهالی روستاهای فریسمانه، کهلو علیا، وسمق، دستجان و فشک ترک‌ زبان هستند اما به زبان فارسی نیز آشنایی دارند. مردم برخی از روستاهای شهرستان مانند کهک تات هستند و به قدیمی ‌ترین زبان منطقه یعنی تاتی سخن میگویند. زبان تاتی شاخه ای از زبان پهلوی باستان است و با زبان آذری ایران باستان پیوند دارد. پیران روستای سفیداب به زبان خلجی تکلم می ‌کنند. کلیه روستاهای دیگر این شهرستان فارسی ‌زبان هستند.

جاذبه های گردشگری: از جاذبه‌ های طبیعی تفرش آب معدنی «چشمه آب گراو» است. از دوران پیش از اسلام نیز یادگارهایی در منطقهٔ تفرش به جا مانده‌ است، از جمله قلعه ‌های گبری، سنگ‌ نگاره‌ های مناطقی از نقاط بیابانی تفرش و گورهای نشسته بر فراز روستای کبوران (گبران). از دیگر بناهای باستانی تفرش، آتشکده‌ای است که بر فراز روستای کبوران جای گرفته و به چهار طاقی معروف است.

محله های قدیمی شهر تفرش: روستاهای پیشین فَم و تَرخوران، امروزه محله‌ های اصلی شهر تفرش را تشکیل می‌ دهند. دیگر روستاها که اکنون محله ‌های این شهر هستند عبارتند از: دادمرز، کهک، کوکان، دینجرد، طاد، الویجان، کبوران (بهاران)، قلعه محی الدین یا قلعه قدس، طراران (بالا و پایین)، معین‌آباد، زاغَر و کوهین.

مشاغل سنتی: در بازار قدیم ترخوران و تفرش و آشتیان پیشه‌ هایی مانند عطاری، دوافروشی، قماش فروشی، مسگری، صحافی، دوزندگی و غیره رواج داشت که این پیشه ‌وران علاوه بر کالاهای خود، کتاب هم به فروش می ‌رساندند.

سوغاتی و صنایع دستی: قالی و قالیچه و گلیم از صنایع دستی تفرش هستند. فرشهای تفرش ارزش صادراتی دارند و مهمترین بازار فروش آنها در ایران، شهرهای همدان و تهران و در خارج از ایران کشور آلمان است. رودوزی ‌های سنتی (تفرشی دوزی یا درویشی دوزی)، آثار چوبی (منبت کاری، معرق)، آثار فلزی (مسگری، سفیدگری) و آینه کاری از دیگر صنایع دستی این شهرستان هستند.
 
غذای محلی: خورش فسنجان و کشک، آش گندینه، پتله پلو، ترشی گردو و...

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
fa.wikipedia.org
fa3tfood.com