نام: سوادکوه

واژه شناسی: نام این منطقه از واژه هند و ایرانی سو، زئو، دئو، گرفته شده که معادل واژه فارسی روشنائی است.

نام قدیمی: سوادکوه را همان ناحیه مشهور فرشوادگر دانسته‌ اند که در آثار مورخین مختلف در طی دوران تاریخی فرشوادگر، پرشخوارگر، پتشخوارگر، پرخواتروس، فرشوادجر، پذشخوارگر نیز خوانده شده‌ است. در بر خی از اسناد و کتب تاریخی اسامی دیگری مانند سواته کوه و کولاچی نیز برای این نا حیه بکار رفته ‌است.

استان: مازندران

تاریخچه: سوادکوه در دوران مختلف تاریخ، محدوده ثابتی نداشته و همواره حدود و مرز آن در اثرعوامل طبیعی، اقتصادی و سیاسی تغییر یافته‌است. کشفیات باستان ‌شناسی بهمراه اسناد و مکتوبات تاریخی حاکی از آن است که سوادکوه از نواحی کهن طبرستان و ایران است و انسجام بافت اجتماعی و فرهنگی آن در دوران اساطیری ایران ریشه دارد. این ناحیه همواره در تعیین مسیر تاریخ طبرستان مؤثر بوده و مورد توجه حکام دولت مرکزی بوده ‌است. مورخینی مانند ابن اسفندیار تا قبل از قرن دهم هجری قمری آنرا جزئی از تپورستان در ایالت فرشوادگر ذکر کرده‌ اند که از شرق تا جرجان، از غرب تا دیارآذربایجان، از جنوب تا نواحی ری، قومس و دامغان وسعت داشت. نام قدیم سوادکوه پتشخوارگر و پتشخرگر بوده و فرمانروایان و امرای بسیاری از این منطقه برخاسته و وقایع تاریخی مهمی نظیر ورود و سکونت فریدون پادشاه پیشدادی، پیکار رستم پهلوان مشهور شاهنامه فردوسی با دیوان مازندران و عبور اسکندر مقدونی در جنگ با آخرین پادشاه هخامنشی ایران، داریوش سوم، در این ناحیه روی داده‌ است. نشانه هائی نیز از آئین میترائیسم و مهرپرستی در قرون اولیه میلادی و اواسط حکومت پادشاهان ساسانی، در این ناحیه وجود داشت. در زمان یزگرد سوم آخرین پادشاه ساسانی ایران، حکومت سرزمین سوادکوه به ولاش واگذار و لقب فرشواد جر شاه به او اعطا گردید. ساکنین این ناحیه به دلیل وضعیت طبیعی و کوهستانی منطقه در بدو ورود سپاهیان عرب به ایران، سالیان متمادی توانستند با آنها و عوامل خلفای اموی مبارزه کرده و حتی تا قرن چهارم هجری بزبان پهلوی سخن می ‌گفتند و به خط پهلوی می نوشتند. کتیبه ای نیز به خط پهلوی ساسانی در بنای باستانی برج لاجیم بر جای مانده که مربوط به قرن پنجم هجری قمری است. سرانجام اهالی منطقه با اختیار و تسلط کامل دین جدید را پذیرفته و به اسلام علوی روی آوردند. در عهد خلافت مأمون خلیفه عباسی، اسپهبد مازیار به جر شاه یا پادشاه کوهستان ملقب گردید. این کوه بخشی از کوه‌ های آپارسن قدیم بود که در کتاب اوستا او پامیری یسنا خوانده می‌ شد و اکنون نیز همین نام در سوادکوه وجود دارد.

تقسیمات کشوری: شهرستان سوادکوه از دو بخش به نامهای بخش مرکزی و زیرآب تشکیل شده و شهرهای آن عبارتند از: زیرآب، پل سفید، آلاشت. این شهرستان همچنین دارای شش دهستان بنامهای سرخکلا، کردآباد، راستوپی، ارفعده، ولوپی، کسلیان میباشد.

موقعیت جغرافیایی: شهرستان سوادکوه از سمت شمال به شهرستان قائمشهر، از سمت جنوب به شهرستان فیروزکوه در استان تهران و شهرستان مهدیشهر در استان سمنان، از سمت غرب به شهرستان بابل و از سمت شرق به شهرستان ساری و ارتفاعات دودانگه و دهستان خطیرکوه (شهریارکوه) (جبال شروین) در شهرستان مهدیشهر محدود است.

آب و هوا و شرایط اقلیمی: شهرستان سوادکوه در یک دره وسیع طولانی ودر دامنه‌ های شمالی رشته کوه ‌های البرز مرکزی واقع شده ‌است. حوزه کلی این ناحیه از منتهی ‌الیه جلگه ‌های جنوبی و ۳۰ کیلومتری دریای خزر آغاز شده و با شیب بسیار تند به سمت جنوب کشیده می‌ شود. پوشش ارتفاعات تا بلندی ۲۰۰۰ متری سرسبز و جنگلی و از آن به بعد مرتعی، خشک با آب و هوای سردسیری می باشد. جهت شرقی و غربی این ارتفاعات به موازات سواحل دریای خزر مانع و سد بزرگی برای تبادل جریان ‌های جوی بین این دریا و فلات مرکزی ایران بوده و جریانهای غربی به همراه ابرهای باران آور که از غرب اروپا به ایران می ‌رسند، در کنار دیواره‌ های ستبر و غول پیکر این کوهستان محبوس شده و باعث ریزش برف و باران فراوان و سودمند می‌ شوند. واحد مرکزی این رشته کوه‌ ها در سوادکوه قرار دارد. ارتفاعات و تپه ماهورهایی که از جنوب به شمال کشیده شده ‌اند به سرعت بلندی خود را از دست می‌ دهند و به جلگه مازندران و بر حاشیه جنوبی شهرستان قائم شهر منتهی می‌ شوند. آبادیهای فراوانی نیز در دل این ارتفاعات قرار گرفته و در سطح شهرستان پراکنده ‌اند.

مساحت: ۲۰۷۸ کیلومتر مربع

ارتفاع از سطح دریا: حدود ۵۰۰ متر

رودها: رود تالار، رودخانه ولوپی، رودخانه کیسلیان (لاجیم)، رودخانه راستوپی، شاهرود، ذبرو، رود آلاشت یا لله بند

کوهها: قله امامزاده حسن، کوه چرات، قله اتابک، ارتفاعات ولوپی، ارتفاعات وسو، قله خر و نرو، کوه قدمگاه، قله سنگو، قله ارفع کوه، قله امامزاده عباسعلی، کوه ‌های دراسله، کوه گرجی خیل، کوه عباس ‌آباد، ارتفاعات جالم و شفلین. برخی از این نقاط دارای ۴۰۰۰ متر ارتفاع میباشند.

پوشش گیاهی: بخش وسیعی از شهرستان سوادکوه دارای جنگلی متراکم و متنوع با درختانی نظیر راش، افرا، توسکا، ملج و نوع کمیاب درخت سردار یا سرخدار می ‌باشد. وجود درخت‌ و درختچه ‌های منحصربه ‌فردی مانند سف، تل، تلکا، زرشک، الاش و لازه بهمراه گیاهان میوه دار وحشی مثل ازگیل، ولیک، زالزالک، گالش انگور، سولس و ته دونه بر جذابیت نواحی جنگلی سوادکوه افزوده‌ است. مزارع اغلب در نقاط مراتع و کوهستانی و در بیشتر روستاهای این مناطق وجود دارند و گیاهان داروئی مانند شکرلله، گل گاوزبان، لاری، ترم، هوکیجو، تشی گزه و سبزیهای خوش طعم در آنها می ‌روید.

اقتصاد: بعلت کوهستانی بودن منطقه، کشاورزی در این شهرستان از رونق چندانی برخوردار نیست و در نواحی جنوبی آن کشت گندم، جو و ارزن در گذشته مرسوم بود. برنج کاری قسمت اصلی تأمین معاش و گردش امورات اقتصادی منطقه بشمار می‌ رود. در اوایل قرن چهاردهم با کشف منابع عظیم زغال سنگ در این ناحیه، البرز مرکزی، بسیاری از بومیان این منطقه در این بخش مشغول بکار شده و کار در معادن و امور جنبی آن چهره اقتصادی سوادکوه را دگرگون نمود. علاوه بر ذخائر عظیم زغال سنگ، منابع معدنی دیگر مانند فلورین و سیلیس نیز از در آمدهای اقتصادی این ناحیه بشمار می ‌رود و عده کثیری نیز در خدمات مربوط به راه آهن دولتی کشور اشتغال دارند. شهرستان سوادکوه از نظر اقتصادی یکی از محرومترین شهرهای استان است.

فرهنگ و آداب و رسوم: بافت فرهنگی، اجتماعی و تمدن غنی و باستانی این منطقه در مقایسه با دیگر مناطق کشور، در طی فراز و نشیبهای تاریخ کمتر آسیب دیده است. از سنتهای زیبا و نیکوی قدیمی این منطقه شب نشینی است که توأم با بیان حکایات و اساطیر قدیم است. در این دورهمنشینی‌ ها تنقلات و شیرینی‌ های سنتی مانند پشت زیک، ماکلمه و نان کتی نیز تهیه و استفاده می ‌شود و تا میهمان قندان را برنگرداند، میزبان دادن چای را قطع نمی ‌کند. مراسم نوروز خوانی نیز در ماه پایانی زمستان و در آستانه عید نوروز در این منطقه رایج است که شبانان و چوپانان مناطق ییلاقی شب هنگام با کوبیدن درب منازل آغاز بهار و پایان زمستان را بشارت می ‌دهند. علاوه برآن با تکان دادن زنگوله و ایجاد سر و صدا وارد روستاها شده و با آهنگ و آوئی ویژه شعر می ‌خوانند و از صاحب خانه مژدگانی می طلبند. زنان کدبانو مژدگانی دادن را نیک پنداشته و از شگون‌ های خوب قلمداد میکنند. در برخی اوقات، نوروزی خوان یک کیسه کوچک را به سر یک طناب کوتاه بسته و آن را به داخل منازل می اندازد و صاحب خانه پس از پر کردن کیسه از پول یا شیرینی، تخم مرغ، قند، چای و... آن را به نوروزی خوان برمی ‌گرداند. در آئین سنتی ۲۶ عید ماه که هر ساله در پایان ماه تیر در این منطقه برگزار می‌ شود اهالی بیاد در گذشتگان و نیاکان خود در کنار مزار آنها، به مرثیه خوانی، پذیرایی و برپائی ورزشهای سنتی اهتمام می ‌ورزند. همچنین از دیگر مراسم این دیار، کشتی محلی است. این ورزش سنتی و زیبا از زمانهای دور در سوادکوه از جایگاه و اعتبار خاصی برخوردار بوده و جزء مهمترین ورزشهای این نا حیه به شمار می رود. در مناسبتهای مختلف، بویژه در جشنهای ۲۶ عید ماه، جوانان و ورزشکاران هنر خود را در میدان امامزاده حسن، امامزاده علی و چند مکان دیگر به نمایش می ‌گذارند و به برندگان نیز جوایزی مانند گاو و گوسفند تعلق می ‌گیرد. در باب موسیقی،ساز سنتی و اصلی این ناحیه، نوع خاصی از نی بنام لله وا می ‌باشد و هر ملودی آن مضراب ویژه‌ ای دارد. این ساز از دیر باز تا زمان حاضر بیشتر توسط چوپانان نواخته می ‌شود. قطعاتی که با لله وا نواخته می ‌شود، از احساسات پاک و شگرف بومیان بیقرار در دل طبیعت زیبای منطقه حکایت دارد. برای مثال ملودی مش حال هنگامی نواخته می ‌شود که چوپان گوسفندان را در هوای برفی، به چرا می ‌برد و بر ا ثر صدا و آوای برخاسته از لله وا، گوسفندان برف را با پا کنار زده و علفها را پیدا می ‌کنند و به چرا می ‌پردازند. هنگام بازگشت گله نیز ملودی دنباله مش حال نواخته می ‌شود. امیری خوانی نیز در سوادکوه رایج بوده و طرفداران زیادی دارد.

جمعیت: ۶۸۲۸۶

زبان محلی: بومیان سوادکوه نیز مانند نقاط دیگر مازندران گویش و زبان طبری یا همان زبان مازندرانی را با لهجه خاصی تکلم می ‌کنند. شایان ذکر است که بیشتر واژه‌ های زبان طبری باستان به دلیل نفوذ زبانهای دیگر در استان مازندران فراموش شده ولی در سوادکوه از اصالت بیشتری برخوردار بوده و کمتر صدمه دیده است.

جاذبه های گردشگری: شهرستان سوادکوه به خاطر برخورداری از ارتفاعات مختلف مورد توجه علاقه‌ مندان به ورزش کوهنوردی است. منطقه کردآباد، محله قدیمی آلاشت، امامزاده عبدالحق شهر زیرآب، قلعه کنگلو، قلعه اساس، قلعه گردن، قلعه خاجمه کوه، قلعه سرخکلا، برج لاجیم، پل ورسک، برج باوند، دریاچه شور مست، غار کیجاکچال، غار اسپهبد خورشید، جنگل اسلام‌آباد، جنگل اندر کلی، جنگل کاشی آباد (جمشید آباد)، جنگل میان‌ کلا آبشار، جنگل خی پوست، جنگل کارمزد و کارسنگ، جنگل سرخ‌ کلا، جنگل ورسک، آبشار شورآب، آبشار دراسله تنگه، آبشارهای روستای لاجیم، آبشار گلناب دره، آبشار شش رودبار، آبشار گزو، آبشار چرات، آبشار سله بن یا تونل سی از جاذبه های تاریخی و طبیعی این شهرستان هستند.

سوغاتی و صنایع دستی: از مهمترین صنایع دستی سوادکوه می ‌توان صنایع چوبی مانند قاشق، لاک، لاکچه، کچه شن، ملاقه، آبگردان، ظروف و کاسه‌ های ویژه دامداران، تلم برای تبدیل ماست به دوغ و کره را برشمرد. در منطقه خوش آب و هوای آلاشت دست بافتهای زیبائی مانند شمد، کرچال، پتوهای نخی، جوراب و دستکش پشمی، باشلق، چوخا، پارچه‌ های دلیجی رایج بوده و طرح‌ های رکمی و کوتری زیر روی جوراب‌ ها دیدنی و خیره کننده‌ است. گلیم بافی و جاجیم بافی نیز در این منطقه رایج است. یکی از صنایع دستی بسیار مهم ناحیه سوادکوه فرش بافی است که در کار اصلی منطقه یعنی دامپروری ریشه دارد. خامه، سرشیر، ماست، سرماست، دوغ، کشک، پنیر، کره، آلوشه و تنقلاتی مانند پشت زیک، ماکلمه و نان کتی نیز از محصولات لبنی و سوغات سوادکوه هستند.

غذای محلی: تیرنگ بشتی، ارسیولی، کماج، حلوای مخصوص اعیاد و عروسی ها و جشنهای ملی

بهترین زمان بازدید: بهار و تابستان

منابع:
fa.wikipedia.org