نام: خرم آباد

نام قدیمی: خایدالو ، شاپورخواست

استان: لرستان

تاریخچه: در محل کنونی خرم‌آباد از دوره ایلامیان شهری با نام خایدالو وجود داشته و شهر شاپورخواست به دستور شاپور دوم بر خرابه ‌های آن و در حدود محل کنونی شهر ساخته شده است. دژ شاپورخواست نیز در زمان شاپور ساسانی ساخته شده‌است. آثار تاریخی به جای مانده نشان می‌ دهد خرم‌ آباد یکی از شهرهای مهم غرب ایران در دوره ساسانیان بوده و فلک‌الافلاک یا دژشاپورخواست از آثار به جای مانده دوره ساسانیان نماد شهر است. شاپورخواست پس از حمله مغول به ایران به طور کامل تخریب شد. در زمان حفر پناهگاه در طول جنگ ایران و عراق در اطراف مناره آجری در میدان شقایق آثاری از این شهر به دست آمد. احتمالاً مهمترین قسمت ‌های این شهر در مکان محله قاضی ‌آباد فعلی بوده که آسیاب و کانال‌ های فاضلاب و آبرسانی نیز در این حفاری‌ها مشاهده شده ‌است. حدود شاپورخواست از شمال تا سنگ نوشته و از شرق کوه مدبه و غرب تا پل شاپوری می‌ باشد. براساس متون مورخین اسلامی شاپورخواست یکی از شهرهای مهم این منطقه محسوب می ‌شده و در طول این دوران از عمران و آبادانی برخوردار بوده ‌است. خرم‌آباد همچنین یکی از پایتخت ‌های هزاراسپیان و آل حسنویه بود. اتابکان لر کوچک نیز سلسله کوچکی از اتابکان لرستان هستند که در فاصلهٔ سال ‌های ۵۸۰ تا ۱۰۰۶ قمری در قسمت ‌های شمالی و غربی لرستان ناحیه لر کوچک حکومت می‌ کرده‌اند و آخرین حاکم لر کوچک به دست شاه عباس یکم صفوی کشته و سلسله اتابکان لر منقرض گردید. خرم‌آباد پس از جدایی استان لرستان از خوزستان در سال ۱۳۰۴ خورشیدی به عنوان مرکز استان تعیین و شهرداری آن نیز در سال ۱۳۰۵ تأسیس شد. در آغاز حکومت رضاشاه پهلوی خرم‌ آباد نقش پررنگی در شورش علیه نیروهای حکومتی داشت. دلیل این شورش دستگیری عده‌ای از عشایر به جرم راهزنی بود. پس از دستگیری راهزنان اعلام عفو عمومی شد و هنگامی که آنان سلاح خود را تحویل دادند برخی سران عشایر دستگیر و اعدام شدند. این رویداد باعث شورش در لرستان شد. شدیدترین درگیری میان مردم لر و نیروهای حکومت مرکزی در تنگه‌ای به نام زاهدشیر در دوازده کیلومتری شمال خرم‌آباد صورت گرفت. پس از یک سلسله درگیری گسترده در تاریخ ۲۲ آذر ۱۳۰۲ خرم ‌آباد به دست نیروهای حکومت پهلوی اشغال شد. طی دوره هشت ساله جنگ ایران و عراق نیز استان لرستان به دلیل همسایگی با سه استان مرزی در غرب و جنوب غربی ایران از نظر سوق ‌الجیشی دارای اهمیت بود. خرم‌آباد نیز به دلیل قرار گیری در مسیر شمال به جنوب و موقعیت راهبردی بارها مورد حملات هوایی و موشکی از سوی ارتش عراق گرفت.

تقسیمات کشوری: شهرستان خرم‌آباد در حال حاضر دارای چهار بخش و چهار شهر است. خرم آباد، پیرانشهر، زاغه، سپیددشت شهرهای این شهرستان هستند.

موقعیت جغرافیایی: خرم آباد از شمال به شهرستان سلسله، از شمال شرق به شهرستان بروجرد، از شرق به شهرستان ‌های دورود و الیگودرز، از جنوب به شهرستان اندیمشک و از غرب و جنوب غرب به شهرستان ‌های دوره و پلدختر محدود می ‌شود. خرم‌ آباد در مختصات ۳۳٫۴۸ شمالی و ۴۸٫۳۵ درجه شرقی واقع شده است.

آب و هوا: شهر خرم ‌آباد دارای آب و هوایی مدیترانه‌ای، معتدل و نیمه مرطوب بوده و ششمین مرکز استان پربارش در ایران محسوب می ‌شود.

مساحت: ۶٬۲۳۳ متر مربع

ارتفاع از سطح دریا: ۱۱۴۷٬۸ متر

کوههای اطراف: خرم‌ آباد یک شهر کوهستانی است و در میان یک دره شکل گرفته است. این شهر از شمال به کوه کمره‌ سی، از غرب به سفید کوه و از شرق به کوه مدبه محدود می ‌شود. (قسمت جنوبی شهر در دشتی به نام کُرِّگاه شرقی قرار گرفته است.)

رودخانه ها و منابع آب: وجود منابع آب ‌های زیر زمینی و چشمه‌ های درون شهر از نکات قابل توجه در جغرافیای شهر خرم‌آباد است. رودخانه درون شهری خرم‌آباد به نام خرم‌ رود از به هم پیوستن دو رود دیگر در مرکز شهر به وجود آمده است. نام قدیمی این رودخانه گلال بوده و در زبان لری به معنی رودخانه است.

وضعیت اقتصادی: پتروشیمی خرم‌ آباد و شرکت صدر فولاد از جمله مهمترین صنایع فعال در خرم ‌آباد هستند.

فرهنگ و آداب و رسوم: اقوام لر و کرد در این شهر ساکن هستند اما به طور کلی اهالی خرم ‌آباد بخشی از مردم فیلی به شمار می ‌آیند که خود بخشی از مردم ار محسوب میشوند. گویش اصلی مردم این شهر لری خرم‌ آبادی است. اهالی خرم‌ آباد جزئی از مردم لر به شمار می ‌آیند. خرم‌ آباد بزرگترین شهر لرنشین ایران است. اشاره ای به آداب و رسوم خرم آباد: گِل مالی مراسمی است که مردم خرم ‌آباد در سوگواری‌ های مختلف از جمله در مرگ افراد خانواده و یا عزاداری ‌های مذهبی انجام می ‌دهند. گل مالی در زبان لری با عنوان خَه‌رَّه گیری تلفظ می ‌شود. خَه‌رّه به معنای گِل است. در سوگواری محرم نیز این منطقه مراسم خاص خود را دارد. اجرای این آئین به دلیل کشته شدن حسین بن علی در روز عاشورا است و دارای چند مرحله است که از روز هفتم محرم که به روز «تراش عباس» موسوم است شروع می ‌شود. در روز هفتم محرم عزاداران حسین بن علی به حمام رفته و پس از اصلاح سرو صورت و نظافت کامل، لباس ‌های تمیز می ‌پوشند. از این روز به بعد، عده‌ ای برای افروختن آتش در صبح عاشورا به جمع کردن و گرد آوری هیزم جهت روشن کردن آتش می ‌پردازند. عزادارانی که در گِل می ‌افتند به کمک آتش خود را خشک می ‌کنند. روز عاشورا، عزاداران فراخوانده شده با حضور در تکیه‌ های محله و گل ‌مالی کردن خود گرد آتش می ‌ایستند تا از سرما محفوظ مانده و شروع به سینه زنی و عزاداری می ‌کنند.

جمعیت: جمعیت خرم ‌آباد طبق سرشماری سال ۱۳۹۰ مرکز آمار ایران، ۳۴۸٬۲۱۶ نفر بوده است.

زبان محلی: گویش اصلی مردم این شهر لری خرم ‌آبادی است. لری خرم‌ آبادی گویش اصلی ساکنان خرم‌ آباد و یکی از گویش‌ های اصلی زبان لری است. خرم‌ آباد یکی از مراکز مهم گویشوران لری شمالی است. این گویش نزدیکترین گویش زبان لری به زبان کردی است.

خیابان ها٬ میدان ها و محلات قدیمی: از جمله قدیمی ‌ترین محله ‌های شهر می ‌توان به محله پشت بازار، درب دلاکان و درب باباطاهر اشاره کرد که در غرب شهر و در نزدیکی فلک‌الافلاک قرار گرفته ‌اند. روند گسترش شهر پس از انقلاب ۱۳۵۷ دارای تغییراتی بوده که از آن جمله می ‌توان به تبدیل گورستان جهودان در شرق شهر به محله‌ای مسکونی به نام کوی فلسطین اشاره کرد. این گورستان متعلق به اقلیت یهودیان شهر خرم‌آباد بوده و آثار باستانی این اقلیت از جمله حوض موسی نیز در این منطقه قرار دارد.

جاذبه های گردشگری: فلک‌الافلاک، مناره آجری، پل شاپوری، گرداب سنگی، سنگ نبشته، آرامگاه بابا طاهر و دریاچه کیو و...خرم‌آباد دارای ۱۰ پارک درون ‌شهری و یک تفرجگاه کوهستانی است.

محصولات: گندم و جو، زعفران و...

سوغاتی: نان ساجی، صنایع چوبی، کاک، گلیم، جاجیم، ترخینه

غذای محلی: آش گوشت خرم آباد، شامی کوو (شامی‌کباب خرم آباد)، خورش کلیه‌ ترش، آش دوغ، دنورو، ترخینه

صنایع دستی: جاجیم، ورشو سازی، حصیر بافی

پیش شماره و شماره اداره گردشگری: 33243665-066  و  33223097-066

بهترین زمان بازدید: بهار

مسیر پیشنهادی: مسیرهای دسترسی به خرم‌ آباد عبارتند از: 1- خرم‌ آباد - کرمانشاه: به سمت شمال غرب به طول ۱۹۲ کیلومتر از مسیر نورآباد. 2- خرم‌آباد - اهواز: به سمت جنوب به طول ۳۳۰ کیلومتر از مسیر اندیمشک. 3- خرم‌آباد - اصفهان: به سمت شرق و به طول ۳۷۰ کیلومتر از مسیر الیگودرز. 4- خرم ‌آباد - تهران: به سمت شمال شرق به طول ۴۹۹ کیلومتر از مسیر بروجرد.
 

منابع:
میراث فرهنگی استان لرستان
fa.wikipedia.org
tasnimnews.com
eneshat.com
lorestanedu.areo.ir